Przepisy podatkowe przewidują, że w pewnych sytuacjach może dojść do określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania. Dokonuje tego arbitralnie organ podatkowy, jeśli zostanie spełniona któraś z przesłanek wskazanych w art. 23 § 1 Ordynacji podatkowej (np. gdy brak jest ksiąg podatkowych lub gdy prowadzone były one nierzetelnie). A taka arbitralność rodzi ryzyko nadużyć ze strony fiskusa, który nie powinien zapominać, że szacowanie to nadzwyczajna forma wymiaru opodatkowania. Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny: „każda metoda szacunkowa wynikająca z art. 23 § 3 i § 4 Ordynacji podatkowej nie ma nigdy cech metody doskonałej” (wyrok z 2 lutego 2016 r., sygn. II FSK 1527/14).
reklama
reklama
Szacowanie podstawy opodatkowania przez organy podatkowe
Obowiązek szacowania wymiaru zobowiązań podatkowych aktualizuje się jedynie w określonych sytuacjach. Po pierwsze w przypadku braku ksiąg podatkowych lub innych danych niezbędnych do określenia podstawy opodatkowania. Po drugie wtedy, gdy dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania. Po trzecie natomiast w sytuacji, gdy podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania. Przy czym organ podatkowy odstąpi od metody szacowania, jeśli – pomimo braku ksiąg podatkowych – dowody uzyskane w toku postępowania pozwalają na określenie podstawy opodatkowania oraz gdy dane wynikające z ksiąg podatkowych zostaną uzupełnione dowodami w toku postępowania, co pozwoli na określenie podstawy opodatkowania.
Jakie są metody szacowania?
Przepisy Ordynacji podatkowej wskazują sześć zalecanych metod szacowania. Pierwszą z nich jest metoda porównawcza wewnętrzna. Polega ona na porównaniu wysokości obrotów w tym samym przedsiębiorstwie za poprzednie okresy, w których znana jest wysokość obrotu. Drugi sposób to metoda porównawcza zewnętrzna. Opiera się ona na porównaniu wysokości obrotów w innych przedsiębiorstwach prowadzących działalność o podobnym zakresie i podobnych warunkach. Trzecią metodą uwzględnioną przez przepisy podatkowe jest metoda remanentowa. Polega na porównaniu wartości majątku przedsiębiorstwa na początku i na końcu okresu, z uwzględnieniem wskaźnika szybkości obrotu. Czwarty sposób to metoda produkcyjna.
Korzystając z niej, organ ustala zdolność produkcyjną przedsiębiorstwa. Piąta metoda określana jest mianem kosztowej, ponieważ obejmuje ustalenie wysokości obrotu na podstawie wysokości kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo, z uwzględnieniem wskaźnika udziału tych kosztów w obrocie. Ostatnią metodą wykorzystywaną przez organy podatkowe jest metoda udziału dochodu w obrocie. Polega ona na ustaleniu wysokości dochodów ze sprzedaży określonych towarów i wykonywania określonych usług, z uwzględnieniem wysokości udziału tej sprzedaży (wykonanych usług) w całym obrocie.
Zakres i przedmiot szacowania
Szacowanie obejmuje swoim zakresem wyłącznie podatki o charakterze przychodowym i dochodowym. Wyłączone z tego zostały jedynie dochody nieujawnione. Założonym przez ustawodawcę celem zezwolenia na dokonywanie oszacowania podstawy opodatkowania przez organy podatkowe było ustalenie jej w wysokości zbliżonej do rzeczywistej. „Jednak wiadomo, że praktyczną tendencją organów podatkowych, uzasadnioną ich rolą w gromadzeniu dochodów budżetowych, może być zawyżanie podstawy opodatkowania” (Ordynacja podatkowa. Komentarz, wyd. 8, red. H. Dzwonkowski).
Polecamy: Przewodnik po zmianach przepisów
Zgodnie z art. 23 Ordynacji podatkowej przedmiotem szacowania może być jedynie element konstrukcji prawnej podatku, jakim jest podstawa opodatkowania. W odniesieniu do podatku VAT będzie to zatem określenie obrotu, w tym w szczególności kwoty należnej z tytułu sprzedaży, pomniejszonej o kwotę należnego podatku. Co również istotne, przy szacowaniu konieczne jest zastosowanie wszelkich zasad dotyczących podstawy opodatkowania w danym podatku. Biorąc za przykład podatek dochodowy, szacunkom powinien być poddany zarówno przychód, jak i związane z nim koszty.
„Użyty w art. 23 § 2 OrdPU zwrot "organ podatkowy odstąpi od określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania" należy rozumieć jako nakaz odstąpienia od szacowania, gdy dane z ksiąg podatkowych, uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania, pozwalają na określenie podstawy opodatkowania. Oszacowanie podstawy opodatkowania jest złem koniecznym i winno być stosowane w sytuacjach, gdy nie jest możliwe określenie podstawy w inny sposób" (wyrok WSA w Łodzi z 7 marca 2017 r., I SA/Łd 573/16).