Plan motywacyjny dla pracowników uzasadniony biznesowo i podatkowo

Prawidłowo skonstruowany plan motywacyjny pozwala na większy udział pracowników w wynikach firmy. Przyjmuje się powszechnie, że z jednej strony wynagrodzenia o charakterze zmiennym są najlepszym sposobem na motywowanie i kształtowanie zachowań pracowników zgodnie z celami przedsiębiorstwa, z drugiej zaś, pracownicy uzyskują możliwość wyższego wynagrodzenia. W tej sytuacji warto przyjrzeć się tym trendom w celu dostosowania zarówno obecnych jak i planowanych polityk płacowych do zmieniającego się środowiska gospodarczego.

Obecne rozwiązania

Do tej pory pracodawcy w celu zmotywowania pracowników powszechnie korzystali z tzw. premii uznaniowych. Zmiana nastawienia pracodawców jak i akceptacja nowych form wynagradzania przez pracowników spowodowała, że premie wypłacane pracownikom mają często ustrukturyzowaną formę. W tej chwili widać, że przedsiębiorcy (lub inne spółki z grupy, do której należy dany przedsiębiorca) przyznają pracownikom/członkom zarządu pochodne instrumenty finansowe, czyli prawo do otrzymania w przyszłości wypłaty gotówkowej, której wysokość będzie zależała od wyników/wskaźników finansowych spółki (np. zysk netto, EBITDA, wartość aktywów itp.) lub od wartości akcji spółki („akcje fantomowe”, opcje na akcje rozliczane w gotówce itp.). Zjawisko to było szczególnie widoczne w spółkach należących do międzynarodowych grup kapitałowych. Ale to się zmienia.

Akcje otrzymane przez menedżerów w programie motywacyjnym – skutki podatkowe

Czym jest instrument pochodny

Przez instrument pochodny należy rozumieć instrument kontrakt, niebędący papierem wartościowym, którego wartość uzależniona jest od instrumentu bazowego, np. kursów akcji, rentowności obligacji, wysokości stopy procentowej, wartości indeksu giełdowego, wskaźników finansowych, towarów, zmian klimatycznych, a także innych aktywów, praw, zobowiązań, indeksów lub wskaźników.  Instrument pochodny jest realizowany przez rozliczenie pieniężne, którego wartość całkowicie zależy od wartości wskaźników finansowych - tak wskazała Izba Skarbowa w Katowicach w interpretacji z 11 kwietnia 2016 r., IBPB-2-2/4511-107/16/JG.

W praktyce oznacza to, że instrumenty finansowe mogą być kreowane przez szereg umów (w tym również regulaminów) lub na podstawie złożonych konstrukcji umownych.

Odrębne źródła przychodu

Co do zasady, pracownik otrzymując jakiekolwiek świadczenie związane z jego relacją z pracodawcą powinien je zakwalifikować do źródła przychodu ze stosunku pracy. W sytuacji, kiedy prawo do wypłaty jest, bądź może być uregulowane w ramach odrębnej umowy/ porozumienia w oparciu o instrument finansowy, świadczenia związane z realizacją tego instrumentu będzie klasyfikowane jako przychód z kapitałów pieniężnych. Z tych też powodów uznaje się, że środki finansowe otrzymane w związku z posiadaniem i realizacją pochodnych instrumentów finansowych powinny być zawsze kwalifikowane do źródła przychodu z kapitałów pieniężnych (Izba Skarbowa w Łodzi w interpretacji z 25 marca 2016 r., IPTPB1/4511-877/15-4/AP).

Ma to również zastosowanie w sytuacji, w której posiadającym prawo do instrumentu pochodnego jest podatnik świadczący usługi na podstawie umowy zlecenia lub kontraktu menedżerskiego (Izba Skarbowa w Bydgoszczy w interpretacji z 29 lutego 2016 r., ITPB4/4511-651/15/JG).

Taka kwalifikacja źródła przychodu powoduje, że zastosowanie znajdzie stawka liniowa 19%, a dochód wynikający z realizacji instrumentów pochodnych nie będzie się łączyć z dochodami na zasadach ogólnych  – nie będzie miał wpływu na wysokość dochodu opodatkowanego na podstawie skali podatkowej (18 lub 32%).

Posiłki dla pracowników finansowane przez pracodawcę bez podatku

---

PIT w momencie realizacji prawa

Przychód po stronie posiadających prawo do instrumentu pochodnego powstanie dopiero w momencie realizacji tego instrumentu, tj. w momencie wypłaty przez pracodawcę danego rozliczenia pieniężnego na jego rzecz lub jego zbycia. Fakt przyznania nieodpłatnie pochodnego instrumentu finansowego nie powoduje powstania korzyści podatkowej po stronie pracownika – ta powstanie jedynie z momentem uzyskania bezzwrotnego i wymiernego świadczenie (Izba Skarbowa w Katowicach w interpretacji z 2 lutego 2015 r., IBPBII/2/415-978/14/MM).

Podstawą opodatkowania jest różnica między sumą przychodów uzyskanych z tytułu odpłatnego zbycia pochodnych instrumentów finansowych oraz z realizacji praw z nich wynikających a kosztami uzyskania przychodów (wydatkiem na nabycie danego instrumentu) - osiągnięta w roku podatkowym.

Rozliczenie ww. dochodów następuje na zasadzie samoopodatkowania, tj. po zakończeniu roku podatkowego podatnik (tj. pracownik) jest obowiązany w zeznaniu podatkowym, składanym do końca kwietnia roku następnego po roku podatkowym (PIT-38), wykazać dochody uzyskane w roku podatkowym m.in. z realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych i obliczyć należny podatek dochodowy.

Ekwiwalent dla pracowników za materiały biurowe zwolniony z PIT

W konsekwencji na pracodawcy nie będzie ciążył obowiązek naliczenia, pobrania i odprowadzenia podatku (zaliczki na podatek) zarówno w związku z przyznaniem, jak i realizacją pochodnego instrumentu finansowego. Pracodawca będzie natomiast zobowiązany do przesłania podatnikowi oraz odpowiedniemu organowi podatkowemu imiennej informacji o wysokości dochodu z kapitałów pieniężnych (PIT-8C).

Również bez ZUS

Wysokość świadczenia wypłaconego przez pracodawcę posiadającemu prawo do instrumentu pochodnego w związku z realizacją tego instrumentu nie uwzględnia się w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń pracowniczych. Tak uznał ZUS w Lublinie w decyzji z 12 czerwca 2015 r. (WPI/200000/43/641/2015).

Pozostają wątpliwości

Mechanizm ustalania wartości przyszłego i niepewnego świadczenia kreowanego przez samego przedsiębiorcę jest kwalifikowany jako pochodny instrument finansowy (tak np.: Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 10 września 2015 r., IPPB2/4511-677/15-2/PW). Należy jednak wskazać, że dostępne są interpretacje niekorzystne dla podatników - np. interpretacja wydana przez Izbę Skarbową w Bydgoszczy z 31 marca 2016 r., ITPB4/4511-743/15/AS, w której organ uznał, że wprowadzenie do konstrukcji programu motywacyjnego dodatkowych kryteriów niefinansowych (np. warunek zatrudnienia w firmie), niepowiązanych z instrumentem bazowym (tutaj wartość rynkowa akcji), których spełnienie jest warunkiem otrzymania świadczenia pieniężnego (premii) przemawiają przeciwko klasyfikacji tych mechanizmów wynagradzania jako pochodnych instrumentów finansowych.

---

W tej sytuacji, jednym z kluczowych aspektów związanych z zabezpieczeniem prawidłowej kwalifikacji podatkowej danego programu motywacyjnego jest uznanie mechanizmu ustalania świadczenia (premii) kreowanego na podstawie tego programu jako pochodnego instrumentu finansowego. Powstaje zatem pytanie, czy organ podatkowy w ramach interpretacji indywidualnej powinien takiej oceny dokonać. Analiza przepisów ordynacji podatkowej naszym zdaniem prowadzi do wniosku, że taka kwalifikacja powinna zostać dokonana przez organ podatkowy. Wskazuje się bowiem, że przedmiotem indywidualnej interpretacji przepisów prawa podatkowego jest regulacja prawa podatkowego, która często odwołuje się również do przepisów innych gałęzi prawa. Zatem ocena możliwości stosowania i wykładnia interpretowanej normy podatkowej powinna uwzględniać i obejmować te przepisy (tak orzekł NSA w wyroku z 27 lipca 2013 r., II FSK 27/12 oraz w wyroku z 30 listopada 2012 r., II FSK 1193/11). Nasze stanowisko ma również potwierdzenie w najnowszym orzecznictwie sądów administracyjnych. W wyroku z 5 lutego 2016 r. WSA we Wrocławiu (I SA/Wr 1771/15, nieprawomocny) sąd stwierdził, że organ podatkowy, rozpatrując wniosek o interpretację, powinien najpierw dokonać oceny prawnej stanowiska podatnika w przedmiocie kwalifikacji danego mechanizmu wynagradzania jako pochodnego instrumentu finansowego, co stanowi niejako warunek wstępny do późniejszej wykładni stosownych przepisów ustawy o PIT.

Sfinansowanie pracownikowi kursu prawa jazdy przez przedsiębiorcę – skutki w PIT

Wydatek jako KUP?

Programy motywacyjne oparte o instrumenty pochodne mają na celu zwiększenie wydajności i jakości pracy świadczonej przez pracowników. Ma to przyczynić się do polepszenia wyników finansowych firmy. Należy zatem przyjąć, że wydatek związany z realizacją instrumentu pochodnego powinien stanowić dla pracodawcy koszt podatkowy. Wydatek ten pozostaje w związku z ogólną działalnością pracodawcy i stanowi pośredni koszty uzyskania przychodów. Pracodawca będzie mógł zaliczyć do kosztów ten rodzaj wydatku w chwili wypłaty środków posiadającemu prawo do instrumentu pochodnego. Potwierdza to interpretacja wydana przez Izbę Skarbową w Poznaniu z 31 lipca 2015 r. (ILPB3/4510-1-178/15-4/KS) oraz interpretacja wydana przez ten sam organ z 21 marca 2016 r. (ILPB3/4510-1-23/16-4/JG) .

Komentarz eksperta

Opcja zamiast premii rocznej

Właściwie przygotowane programy motywacyjne mogą z powodzeniem zastąpić obecnie obowiązujące premie miesięczne, kwartalne lub roczne, w szczególności te, które mają charakter uznaniowy. Oprócz opisanych wyżej korzyści podatkowych, oparcie programu motywacyjnego o instrumenty pochodne pozwala na elastyczne i precyzyjne ukształtowanie modelu stymulującego efektywność pracy w firmie.

Autorzy:

Tomasz Socha, doradca podatkowy, dyrektor w gdańskim biurze EY

Kacper Kanka, doradca podatkowy, konsultant w gdańskim biurze EY