Zwrot zaliczek w transakcjach krajowych - dokumentacja i rozliczenie VAT

1. Zmiana zamówienia przez nabywcę po wpłaceniu zaliczki

Problem
Pod koniec 2018 r. otrzymałem zaliczkę na towar. Wystawiłem fakturę zaliczkową. Klient zmienił zdanie i teraz chciałby otrzymać inny towar niż ten, który zamówił. Jak powinienem postąpić w takiej sytuacji, jeżeli klient żąda ode mnie, abym tamtą zaliczkę zaliczył na poczet dostawy nowego, zmienionego towaru?

Rada
W przedstawionej sytuacji powinien Pan skorygować do zera fakturę zaliczkową wystawioną pod koniec 2018 r. i wystawić nową fakturę zaliczkową. Szczegóły w uzasadnieniu.

Uzasadnienie
Aby podatnik mógł uznać otrzymaną kwotę za zaliczkę, musi istnieć bezpośredni związek między tą kwotą a konkretnym towarem lub usługą. Potwierdził to m.in. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 7 marca 2014 r. (sygn. akt I FSK 503/13) oraz Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z 22 października 2014 r. (sygn. akt I SA/Gd 984/14). Z tego powodu w przypadku gdy nabywca decyduje się na zmianę zamówionego towaru, dochodzi do rozwiązania zamówienia, na poczet którego nabywca wpłacił zaliczkę. W takim przypadku sprzedawca powinien mu ją zwrócić. Zwrot zaliczki należy udokumentować fakturą korygującą, o czym wprost stanowi art. 106j ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT.

Oczywiście nabywca może zwrócić się do sprzedawcy z prośbą o zaliczenie należnej mu kwoty na poczet dostawy nowego towaru, tak jak ma to miejsce w stanie faktycznym przedstawionym w pytaniu. Przepisy nie regulują wprost, jak trzeba postąpić w takiej sytuacji, tj. gdy nie dochodzi do fizycznego zwrotu zaliczki. Należy uznać, że przez zwrot zaliczki, o którym mowa w art. 106j ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT, rozumie się nie tylko fizyczne oddanie pieniędzy w formie gotówki lub przelewem, ale również przeksięgowanie ich zgodnie z wolą nabywcy na poczet innej dostawy. To oznacza, że w przedstawionej sytuacji powinien Pan skorygować do zera wystawioną pod koniec 2018 r. fakturę zaliczkową, a zaliczkę na poczet dostawy zmienionego towaru udokumentować nową fakturą zaliczkową. Musi Pan również pamiętać, że aby obniżyć VAT należny, powinien Pan posiadać potwierdzenie odbioru faktury korygującej przez nabywcę towaru. W przedstawionym przypadku znajduje bowiem zastosowanie art. 29a ust. 13 ustawy o VAT uzależniający obniżenie VAT należnego od posiadania przez sprzedawcę potwierdzenia faktury korygującej. To oznacza, że może Pan obniżyć VAT należny w deklaracji za okres, w którym:

1. nabywca otrzymał fakturę korygującą - jeśli otrzyma Pan potwierdzenie odbioru przez nabywcę korekty przed terminem złożenia deklaracji za ten okres, albo
2. otrzyma Pan potwierdzenie odbioru faktury korygującej przez nabywcę - jeśli otrzyma Pan to potwierdzenie w terminie późniejszym niż opisany w pkt 1.

Jeżeli wpłacona pod koniec 2018 r. zaliczka została zaewidencjonowana na kasie fiskalnej, to ma Pan również obowiązek ująć ją w ewidencji korekt.

Nabywca, który otrzyma wystawioną przez Pana korektę faktury zaliczkowej, będzie miał obowiązek zmniejszenia kwoty podatku naliczonego, który odliczył z faktury zaliczkowej w rozliczeniu za okres, w którym fakturę korygującą otrzyma. Jeżeli nabywca nie obniżył do tego momentu kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego określonego w fakturze zaliczkowej, a korekta obejmuje cały VAT z faktury pierwotnej, nie musi ewidencjonować faktury pierwotnej i korekty. Gdy korekta dotyczy tylko części VAT, rozlicza fakturę i fakturę korygującą za miesiąc, w którym dokonuje odliczenia VAT.

Polecamy: Biuletyn VAT

Polecamy: VAT 2019. Komentarz

2. Zwrot części otrzymanej zaliczki w związku ze sprzedażą towaru po niższej cenie

Problem
Wystawiłem fakturę na 100% zaliczkę pobraną na poczet dostawy towaru. Ze względu na otrzymane od producenta tego towaru rabaty zamówiony towar mogę sprzedać po niższej cenie niż pierwotnie umówiona, a nadwyżkę w zaliczce zwrócę nabywcy. Czy muszę wystawić fakturę korygującą do faktury zaliczkowej?

Rada
Tak, w przedstawionej sytuacji musi Pan wystawić do faktury zaliczkowej fakturę korygującą.

Uzasadnienie
Sprzedawca ma obowiązek wystawić fakturę korygującą do faktury zaliczkowej, jeżeli dokona na rzecz nabywcy zwrotu całości lub części zapłaty (art. 106b ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT). Z taką sytuacją mamy do czynienia w przedstawionym przez Pana stanie faktycznym. W momencie dostawy zaliczkowanego towaru okazało się, że może go Pan sprzedać po niższej cenie, niż Pan zakładał w momencie przyjmowania zamówienia. To skutkuje koniecznością zwrotu części wpłaconej przez nabywcę zaliczki. W związku z tym musi Pan wystawić fakturę korygująca do faktury zaliczkowej. Fakturę korygująca musi Pan oraz nabywca towaru rozliczyć na zasadach opisanych w odpowiedzi na pytanie nr 1.

3. Zmiana nabywcy po wpłaceniu zaliczki

Problem
Jestem producentem specjalistycznych dźwigów. W styczniu 2019 r. otrzymałem zaliczkę na poczet dostawy dźwigu, która będzie miała miejsce w czerwcu 2019 r. Wystawiłem fakturę zaliczkową i rozliczyłem ją w deklaracji za styczeń. W marcu zgłosił się do mnie nabywca i zaproponował zawarcie porozumienia, na mocy którego inny podmiot wstąpi we wszelkie prawa i obowiązki wynikające z umowy zawartej z tym nabywcą. Dostawa dźwigu zostanie zrealizowana na poczet tego nowego nabywcy. Czy zawarcie przeze mnie takiego porozumienia obliguje mnie do zwrotu zaliczki na rzecz pierwotnego nabywcy i wystawienia faktury korygującej, a następnie wystawienia faktury zaliczkowego na rzecz nowego nabywcy dźwigu?

Rada
Tak, powinien Pan wystawić fakturę korygującą do faktury zaliczkowej wystawionej na rzecz pierwotnego nabywcy (podmiotu, który wpłacił zaliczkę). Następnie należy wystawić fakturę zaliczkową na rzecz faktycznego nabywcy dźwigu. Szczegóły w uzasadnieniu.

Uzasadnienie
Celem faktury VAT jest przede wszystkim udokumentowanie rzeczywistego przebiegu zdarzeń gospodarczych. Powinna ona odzwierciedlać prawdziwe zdarzenia gospodarcze, takie jak m.in. otrzymanie zaliczki. W przedstawionym stanie faktycznym nie ma żadnej wątpliwości, że w dniu otrzymania przez Pana zaliczki od pierwotnego nabywcy dźwigu istniał związek między jej otrzymaniem a czynnością opodatkowaną, która miała zostać dokonana w przyszłości (dostawą zamówionego dźwigu). Dlatego prawidłowo udokumentował Pan otrzymaną zaliczkę fakturą zaliczkową.

Zawarcie porozumienia, o którym mowa w pytaniu, spowodowało z kolei, że otrzymana przez Pana zaliczka stała się z tym dniem kwotą nienależną. Na skutek porozumienia nie dojdzie do żadnej transakcji między Panem a pierwotnym nabywcą dźwigu. To powoduje, że powinien Pan zwrócić mu zaliczkę otrzymaną w styczniu 2019 r. Z pytania wynika, że pierwotny nabywca w zawartym porozumieniu zadecydował o przeksięgowaniu wpłaconej przez niego zaliczki na poczet zobowiązań nowego nabywcy dźwigu. Miał do tego prawo.

W związku z tym powstaje pytanie, czy w przypadku gdy nie doszło do fizycznego zwrotu zaliczki ma do Pana zastosowanie art. 106j ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT, który nakłada na sprzedawcę obowiązek wystawienia faktury korygującej do faktury zaliczkowej, jeżeli dokona on na rzecz nabywcy zwrotu całości lub części zapłaty. Odpowiedź na to pytanie jest twierdząca. Przez zwrot zaliczki, o którym mowa w art. 106j ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT, należy rozumieć nie tylko fizyczne oddanie pieniędzy w formie gotówki lub przelewem, ale również inną formę uzgodnioną przez strony.

To oznacza, że w przedstawionej sytuacji powinien Pan skorygować do zera wystawioną w styczniu 2019 r. fakturę zaliczkową oraz wystawić nową fakturę zaliczkową na rzecz nowego nabywcy dźwigu. Konieczność wystawienia faktury korygującej mimo fizycznego braku zwrotu zaliczki potwierdzają również organy podatkowe. W interpretacji indywidualnej z 21 maja 2018 r. (sygn. 0112-KDIL1-1.4012.195.2018.1.MW) Dyrektor KIS stwierdził, że:

MF: (…) Deweloper, mimo braku fizycznego zwrotu zaliczki ustępującemu kupującemu, ponieważ podmiot ten wycofał się z umowy, a swoje prawa i obowiązki scedował na nowy podmiot, zobowiązany był - po zawarciu umowy o przeniesienie praw i obowiązków wynikającej z umowy przedwstępnej - do wystawienia faktury korygującej do wcześniej wystawionej faktury na otrzymaną od ustępującego zaliczki oraz powinien wystawić, zgodnie z art. 106b ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług, fakturę VAT na rzecz wstępującego w jego prawa (nowego kupującego), tj. na podmiot który w rzeczywistości nabył lokal.
(…) zwrot zaliczki należy udokumentować fakturą korygującą, przy czym należy zaznaczyć, iż forma jej zwrotu nie jest uregulowana przepisami ustawy o podatku od towarów i usług, tym samym ustawodawca pozostawił to w gestii zainteresowanych stron.

Fakturę korygującą musi Pan oraz nabywca dźwigu rozliczyć na zasadach opisanych w odpowiedzi na pytanie nr 1.

---

4. Rezygnacja ze złożonego zamówienia

Problem
Od marca 2019 r. prowadzę sprzedaż różnych towarów za pośrednictwem strony internetowej. Klient, zanim otrzyma zamówiony towar, wpłaca pieniądze, które ja dokumentuję fakturą zaliczkową. Faktury dokumentujące dostawę zamówionego towaru klient otrzymuje wraz z towarem. Jak mam postąpić, gdy klient przed wysłaniem zamówionego towaru zrezygnuje z zamówienia, a ja zwrócę mu wpłaconą zaliczkę? Czy mam anulować wystawioną dla niego fakturę zaliczkową, jeżeli nie została wysłana do klienta?

Rada
W przypadku gdy klient zrezygnuje ze złożonego zamówienia, nie może Pan anulować wystawionej dla niego faktury zaliczkowej. Musi Pan wystawić fakturę korygującą do faktury zaliczkowej. Szczegóły w uzasadnieniu.

Uzasadnienie
Jeśli klient odstępuje od transakcji, na poczet której uiścił zaliczkę, to w ogóle nie dochodzi do czynności opodatkowanej VAT, na poczet której zaliczka została wpłacona. Przedmiot opodatkowania nie zaistnieje, a sprzedawca ma obowiązek zwrócić otrzymaną zaliczkę. To powoduje, że zastosowanie znajdzie art. 106j ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT, który nakłada na sprzedawcę obowiązek wystawienia faktury korygującej do faktury zaliczkowej, jeżeli dokona on na rzecz nabywcy zwrotu całości lub części zapłaty. W takim przypadku nie można anulować wystawionej faktury zaliczkowej, ponieważ dokumentuje ona czynność (wpłatę zaliczki), co do której na podstawie art. 19 ust. 8 ustawy o VAT powstał obowiązek podatkowy. W związku z tym, w przypadku gdy Pana klient zdecyduje się przed wysłaniem zamówionego towaru zrezygnować ze złożonego zamówienia, a Pan zwróci mu wpłaconą zaliczkę, nie może Pan anulować wystawionej dla niego faktury zaliczkowej. Musi Pan wystawić fakturę korygującą. Taki sposób postępowania potwierdzają organy podatkowe. W interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 25 listopada 2015 r. (sygn. ILPP2/4512-1-664/15-2/SJ) czytamy, że:

MF: (…) w sytuacji, gdy nie dochodzi/nie dojdzie do realizacji zamówienia i nie dochodzi/nie dojdzie do wysłania klientowi towaru, Spółka dokonując zwrotu zaliczki klientowi winna ten zwrot udokumentować fakturą korygującą w momencie zwrotu zaliczki, zgodnie z art. 106j ust. 1 pkt 4 ustawy, a następnie dokonać obniżenia podatku należnego w deklaracji VAT-7, w myśl art. 29a ust. 13 ustawy.

Tym samym stanowisko Spółki, że może ona anulować fakturę zaliczkową (…) należało uznać za nieprawidłowe.

Dlatego należy klientowi wystawić fakturę i fakturę korygującą.

Fakturę korygująca musi Pan oraz nabywca towaru, z którego zrezygnował, rozliczyć na zasadach opisanych w odpowiedzi na pytanie nr 1.

Podstawa prawna:

• art. 19 ust. 8, art. 106j ust. 1 pkt 4 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 2174; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 2433

Marcin Jasiński, ekspert w zakresie VAT