VAT od kar umownych - przesłanki opodatkowania w wyrokach TSUE

Orzecznictwo TSUE dot. ogólnych zasad systemu VAT

Chodzi przede wszystkim o wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), bazujące na ogólnych zasadach systemu VAT. Nawet jeśli dane orzeczenie TSUE nie dotyczy akurat branży, w której działamy, czy konkretnego rodzaju kary albo odszkodowania, pewne ogólne reguły wykładni prawa, jakie przedstawia Trybunał, nie mogą być pominięte.

Punktem wyjścia dla TSUE są dość dobrze znane orzeczenia z lat 80-tych i 90-tych, w których Trybunał rozważał, w jakich sytuacjach możemy mówić o czynności podlegającej VAT. Warto wskazać orzeczenie z 1988 r. w sprawie Apple and Pear Development Council (sygn. C-102/86) oraz sprawę Tolsma (sygn. C-16/93) z 1994 r., z których wynika (najogólniej rzecz ujmując), że do czynności opodatkowanej dochodzi wtedy, gdy istnieje bezpośredni związek pomiędzy świadczeniem a otrzymywanym za nie świadczeniem wzajemnym, w ten sposób, że zapłacone kwoty stanowią rzeczywiste, umówione wynagrodzenie za wyodrębnione świadczenie w ramach danego stosunku prawnego.

Musimy zatem w danej relacji mieć do czynienia ze świadczeniem i umówioną za nie wzajemną płatnością (bądź pieniężną, bądź innym świadczeniem). Prowadzi to do wniosku, iż generalnie kary umowne oraz odszkodowania nie powinny być opodatkowane VAT. Niewątpliwie bowiem, chociaż w ich przypadku mamy do czynienia z płatnościami pomiędzy dwoma stronami, to płatności te zasadniczo nie są wynagrodzeniem za żadne świadczenie wzajemne.

Przykładem zastosowania przez TSUE tego rodzaju rozumowania do jednego z rodzajów kary umownej jest orzeczenie z 18 sierpnia 2007 r. w sprawie Société thermale d'Eugénie-les-Bains (sygn. C-277/05). W tym wyroku Trybunał przesądził, iż zadatek zatrzymany przez jedną ze stron w przypadku odstąpienia od umowy przez stronę, która wpłaciła zadatek, nie podlega VAT. Zdaniem TSUE mamy bowiem tutaj do czynienia z rodzajem ryczałtowej kary lub odszkodowania, które nie stanowi wynagrodzenia za żadne świadczenie.

Kary umowne i odszkodowania a VAT - brak jednoznacznych wskazówek od TSUE

Inne rozstrzygnięcia zapadły natomiast w przypadku kar pobieranych za rozwiązanie umowy przed terminem. TSUE zajmował się tą problematyką w dwóch sprawach (wyrok z 22 XI 2017 r. sygn. C-295/17 oraz z 11 VI 2020 r. sygn. C-43/19) i chociaż obydwie dotyczyły usług telekomunikacyjnych, ich znaczenie jest o wiele szersze. W obu sprawach TSUE uznał, że kary pobierane od klientów rozwiązujących umowy stanowią wynagrodzenie za świadczenie wzajemne i podlegają VAT. U podstaw takiego rozstrzygnięcia legły rozważania na temat realiów gospodarczych, w jakich pobierane są kary danego rodzaju. Zdaniem TSUE w tych sprawach w istocie kary stanowiły element ceny za usługi, gdyż ich pobieranie było sposobem zapewnienia sobie pewnego minimalnego wynagrodzenia za te usługi.

Podsumowanie

Te przykłady pokazują, że w świetle orzecznictwa TSUE opodatkowanie VAT kar umownych nie jest kwestią jednoznaczną. Z jednej strony TSUE daje nam rodzaj ogólnej wskazówki, że gdy brak jest świadczenia wzajemnego, wówczas płatność nie podlega VAT. Z drugiej jednak strony, bardzo różne okoliczności składające się na „realia gospodarcze” danej sprawy mogą sprawić, że rozstrzygnięcie będzie inne. Ustalenie jak postąpić wymaga zatem kompleksowej analizy różnych przesłanek.

Piotr Litwin, doradca podatkowy, partner w ENODO Advisors

Więcej na ten temat podczas bezpłatnego webinarium "VAT a kary umowne i odszkodowania w branży budowlanej", na które serdecznie zapraszamy 10 czerwca 2021 r.