W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki osobowej, zarówno cywilnej, jak i spółki prawa handlowego, podatnikami podatku dochodowego są wspólnicy, których dochody z udziału w spółce opodatkowuje się na zasadzie proporcji, w zależności od formy prawnej: podatkiem dochodowym od osób fizycznych albo podatkiem dochodowym od osób prawnych. Sama spółka osobowa stanowi natomiast odrębną jednostkę organizacyjną, w ramach której osiągane są zyski i która prowadzi ewidencje rachunkowe.
SPIS TREŚCI
PORADY PRAWNE
Poznaj oprogramowanie do rozliczeń podatkowych Infor System - Testuj za darmo przez 30 dniPoznaj oprogramowanie do rozliczeń podatkowych Infor System - Testuj za darmo przez 30 dni
Zakres regulacji
Polskie prawo przewiduje wiele form prowadzenia działalności gospodarczej, począwszy od działalności indywidualnej, przez spółdzielnie, po działalność prowadzoną w formie spółek. Zasadniczo spółki dzielą się na cywilne i handlowe. Wśród spółek handlowych wyróżniamy spółki osobowe i kapitałowe. Do tych pierwszych należą spółki: jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo-akcyjne. Spółkami kapitałowymi są natomiast spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjne. Wyodrębnienie spółek osobowych i kapitałowych opiera się na elemencie łączenia osób w spółkach osobowych i kapitałów w spółkach kapitałowych.
Handlowe spółki osobowe, w odróżnieniu od spółek kapitałowych, nie są osobami prawnymi, posiadają jednak zdolność prawną, czyli zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe oraz zaciągać zobowiązania. Może również pozywać i być pozywana, a zatem posiada zdolność sądową.
W przypadku spółek osobowych brak zdolności prawnej ma pewne zalety, przede wszystkim podatkowe. Opodatkowani są wspólnicy, a nie spółka i według korzystniejszych zasad niż osoby prawne. Wspólnicy opodatkowani według progresywnej skali podatkowej mogą bowiem rozliczać się wspólnie z małżonkiem, a także korzystać z ulg i odliczeń podatkowych określonych w ustawie o PIT.
Spółka cywilna
Z uwagi na silne związki osobowe pomiędzy wspólnikami połączone z często spotykanym w spółkach cywilnych osobistym świadczeniem usług jako przedmiotem wkładu, zalicza się tę spółkę do spółek osobowych (w przeciwieństwie do spółek kapitałowych, gdzie na pierwszy plan wysuwa się kapitał). Spółka cywilna nie jest jednak regulowana przepisami kodeksu spółek handlowych, lecz kodeksu cywilnego.
Spółka cywilna jest w istocie umową, na mocy której wspólnicy zobowiązują się do świadczenia polegającego na dążeniu do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego poprzez działalnie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. W świetle przepisów kodeksu cywilnego strony umowy mogą określić dowolnie rodzaj działalności, byle był to wspólny cel gospodarczy zgodny z prawem i zasadami współżycia społecznego. Umowa spółki cywilnej dla celów dowodowych powinna być zawarta na piśmie.
Zawarcie umowy spółki prowadzi do powstania między wspólnikami tzw. wspólności łącznej. Majątek spółki objęty umową, a także nabyty później na rzecz spółki, stanowi wspólny majątek wspólników. Wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. W czasie trwania spółki nie może także domagać się podziału wspólnego majątku. Za zobowiązania zaciągnięte przez spółkę wspólnicy odpowiadają zarówno swym majątkiem wspólnym, jak i każdy ze wspólników z osobna, swym majątkiem osobistym nienależącym do wspólności, i to bez żadnych ograniczeń.
Przedsiębiorcami są wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Podstawą wykonywania działalności w formie spółki cywilnej jest wpis do ewidencji działalności każdego ze wspólników.
Spółka jawna
Spółka jawna jest to spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Spółka jawna nie posiada organów zarządzających. Jej sprawy są prowadzone i jest ona reprezentowana przez każdego ze wspólników. Umowa spółki jawnej powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności, a sama spółka powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.
Wspólnicy są obowiązani do wniesienia wkładu, którym może być własność lub inne prawa oraz świadczenie usług. Rzeczy i prawa wniesione do spółki, a także nabyte podczas jej działalności stanowią majątek spółki. W czasie trwania spółki wspólnik nie może żądać podziału jej majątku.
Za zobowiązania spółki wspólnik odpowiada całym swoim majątkiem bez ograniczenia, solidarnie z innymi wspólnikami oraz ze spółką.
Spółka partnerska
Spółka partnerska to spółka osobowa utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu pod własną firmą. Spółka partnerska służy zatem wyłącznie do wykonywania wolnych zawodów, a krąg osób, które mogą zostać wspólnikami, jest ograniczony. Wolny zawód w ramach spółki partnerskiej może wykonywać: adwokat, aptekarz, architekt, inżynier budownictwa, biegły rewident, broker ubezpieczeniowy, doradca podatkowy, makler papierów wartościowych, doradca inwestycyjny, księgowy, lekarz, lekarz dentysta, lekarz weterynarii, notariusz, pielęgniarka, położna, radca prawny, rzecznik patentowy, rzeczoznawca majątkowy i tłumacz przysięgły.
Specyfika spółki partnerskiej wiąże się też z ograniczoną odpowiedzialnością wspólników. Wspólnik nie odpowiada swoim majątkiem osobistym za zobowiązania związane z działalnością pozostałych partnerów i osób mu podległych, leczy tylko za swoje błędy oraz błędy popełnione przez nadzorowany personel. Jednak wszyscy partnerzy odpowiadają osobiście i solidarnie całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki niezwiązane z wykonywaniem wolnego zawodu, np. zaciągnięcie kredytu przez spółkę na zakup nieruchomości. Partner, który przyjmie nieograniczoną odpowiedzialność, będzie odpowiadał za wszystkie zobowiązania spółki i pozostałych partnerów (tj. wspólnik spółki jawnej). Umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że prowadzenie spraw i reprezentowanie spółki powierza się zarządowi.
Umowa spółki musi zostać sporządzona w formie aktu notarialnego. Do zgłoszenia spółki partnerskiej do sądu rejestrowego należy dołączyć dokumenty potwierdzające uprawnienia każdego partnera do wykonywania wolnego zawodu oraz złożone wobec sądu albo poświadczone notarialnie wzory podpisów osób uprawnionych do reprezentowania spółki.
OPODATKOWANIE RYCZAŁTEM
Do skorzystania z ryczałtu ewidencjonowanego uprawnieni są podatnicy osiągający przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej. Dotyczy to również podatników prowadzących działalność w formie spółki cywilnej osób fizycznych oraz spółki jawnej osób fizycznych. Z ryczałtu nie mogą korzystać m.in. podatnicy:
• opłacający podatek w formie karty podatkowej,
• korzystających, na podstawie odrębnych przepisów, z okresowego zwolnienia od podatku dochodowego,
• osiągających w całości lub w części przychody z tytułu: prowadzenia aptek, działalności w zakresie udzielania pożyczek pod zastaw (prowadzenie lombardów), działalności w zakresie kupna i sprzedaży wartości dewizowych, prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w zakresie wolnych zawodów innych niż określone w ustawie o podatku zryczałtowanym, świadczenia usług wymienionych w załączniku nr 2 do ustawy, działalności w zakresie handlu częściami i akcesoriami do pojazdów mechanicznych,
• wytwarzający wyroby opodatkowane akcyzą, na podstawie odrębnych przepisów, z wyjątkiem wytwarzania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii,
• rozpoczynający działalność samodzielnie lub w formie spółki, jeżeli podatnik lub co najmniej jeden ze wspólników, przed rozpoczęciem działalności w roku podatkowym lub w roku poprzedzającym rok podatkowy, wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres działalności podatnika lub spółki.
Spółka komandytowa
Istota spółki komandytowej polega na tym, że kilka osób tworzy spółkę, mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona do tzw. sumy komandytowej. Komandytariusz odpowiada do wysokości sumy komandytowej, jest on jednak wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu wniesionego do spółki. Odpowiedzialność komplementariuszy jest natomiast nieograniczona, osobista i solidarna.
Komandytariusz nie ma ani prawa, ani obowiązku prowadzenia spraw spółki. Prowadzenie jej spraw obciąża komplementariuszy. Jednakże w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki zgoda komandytariusza jest potrzebna, o ile strony w umowie nie postanowią inaczej. Umową spółki komandytowej musi być zawarta w formie aktu notarialnego.
Spółka komandytowo-akcyjna
Spółka komandytowo-akcyjna jest spółką osobową, której cechami są: cel polegający na prowadzeniu przedsiębiorstwa pod własną firmą oraz występowanie w niej dwóch kategorii wspólników: co najmniej jednego wspólnika, który wobec wierzycieli za zobowiązania spółki odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz) i co najmniej jednego wspólnika będącego akcjonariuszem (nieodpowiadającego za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli). Komplementariusz może być jednocześnie akcjonariuszem spółki.
Każdy komplementariusz ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki.
Spółkę reprezentują komplementariusze, których z mocy statutu lub prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa jej reprezentowania. Akcjonariusz może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik. Nie odpowiada on za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli. Za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem odpowiada komplementariusz. Wniesienie przez komplementariusza wkładu na kapitał zakładowy nie wyłącza jego nieograniczonej odpowiedzialności.
Spółka komandytowo-akcyjna przeznaczona jest raczej do wykonywania działalności w większym rozmiarze, z uwagi na konieczność wniesienia kapitału zakładowego w wysokości co najmniej 50 tys. zł. Inaczej niż w pozostałych spółkach osobowych, aktem regulującym wewnętrzne stosunki w spółce nie jest umowa spółki, tylko statut. Statut spółki komandytowo-akcyjnej powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Spółka ta, podobnie jak pozostałe osobowe spółki prawa handlowego, powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.
Formy opodatkowania
Poznaj oprogramowanie do rozliczeń podatkowych Infor System - Testuj za darmo przez 30 dni
Osobowe spółki prawa handlowego w świetle art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej są przedsiębiorcami. Jak wskazano powyżej, za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej i to oni rozliczają się z podatku dochodowego od dochodu (przychodu) z działalności uzyskanego w spółce. W przypadku osobowych spółek handlowych przedsiębiorcą jest spółka, jednak i tu obowiązek zapłaty podatku dochodowego ciąży na wspólnikach, a nie na spółce. Każdy ze wspólników opłaca podatek za siebie.
Obowiązujące przepisy prawa podatkowego umożliwiają podatnikom prowadzącym działalność gospodarczą wybór najkorzystniejszej formy opodatkowania. Dotyczy to nie tylko indywidualnych przedsiębiorców, ale również osób prowadzących działalność w formie spółki osobowej. Przychody z takiej działalności mogą być zatem przede wszystkim opodatkowane na zasadach ogólnych, czyli według progresywnej skali podatkowej ze stawkami 19 proc., 30 proc. i 40 proc. lub 19-proc. stawką liniową.
Warto pamiętać, że wybór przez jednego ze wspólników opodatkowania według stawki liniowej nie oznacza, że wszyscy pozostali wspólnicy automatycznie muszą zdecydować na taki sposób rozliczeń. Nie ma przeszkód, aby dochody jednego ze wspólników z udziału w spółce osobowej były opodatkowane według stawki liniowej, a innego - według skali progresywnej. Trzeba jednak pamiętać, że wybór podatku liniowego dotyczy wszystkich form prowadzenia działalności, do których mają zastosowanie przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Jeżeli zatem przykładowo podatnik prowadzi działalność indywidualną oraz w ramach spółki osobowej, to wybór podatku liniowego dotyczy obu prowadzonych działalności. Z podatku liniowego nie mogą korzystać osoby rozpoczynające działalność gospodarczą w formie spółki osobowej, które będą świadczyć swoje usługi dla byłych lub obecnych pracodawców (w tym lub poprzednim roku) tożsame z tymi, które wykonują lub wykonywali w ramach stosunku pracy.
Wspólnicy spółek osobowych, podobnie jak prowadzący działalność gospodarczą indywidualnie, mogą również zdecydować się na zryczałtowane formy opodatkowania, przy czym wybór ryczałtu lub karty podatkowej nie zawsze jest możliwy. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych mogą opłacać jedynie wspólnicy spółki cywilnej oraz jawnej (ale tylko gdy wspólnikami tych spółek są wyłącznie osoby fizyczne). Natomiast kartę podatkową mogą opłacać tylko wspólnicy spółki cywilnej będący osobami fizycznymi, jeżeli dodatkowo spełniają określone kryteria branżowe. Nie jest zatem możliwy wybór opodatkowania w formie karty podatkowej lub ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych przez wspólników spółki partnerskiej.
Wybór jednej ze zryczałtowanych form opodatkowania dotyczy wszystkich wspólników spółki osobowej. Opodatkowanie w formie ryczałtu lub karty podatkowej następuje odpowiednio na podstawie pisemnego oświadczenia lub wniosku złożonego nie później niż do 20 stycznia roku podatkowego, natomiast w przypadku rozpoczęcia działalności w trakcie roku podatkowego - przed rozpoczęciem działalności. Oświadczenie o wyborze ryczałtu składają wszyscy wspólnicy naczelnikom urzędów skarbowych właściwym według miejsca zamieszkania każdego ze wspólników. W przypadku prowadzenia działalności w formie spółki cywilnej wniosek o zastosowanie opodatkowania w formie karty podatkowej składa jeden ze wspólników.
Dokonując wyboru formy opodatkowania, warto mieć na uwadze, że zryczałtowane formy opodatkowania, oprócz niewątpliwych zalet związanych ze prostotą rozliczeń i stałą przewidywalną stawką podatku, wiążą się z pewnymi niedogodnościami, tj. utrata niektórych zwolnień i ulg podatkowych, wyłączenie prawa do wspólnego rozliczenia z małżonkiem. Podatnicy opodatkowani ryczałtem nie mogą również uwzględniać kosztów uzyskania przychodów. W przypadku tej formy rozliczeń podstawę opodatkowania stanowi bowiem przychód. Możliwe jest jednak dokonywanie określonych odliczeń od przychodu, np. zapłacone składki ZUS.
Zasada proporcji
Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych przychody z udziału w spółce niebędącej osobą prawną opodatkowane są na zasadzie proporcji. Oznacza to, że przychody u każdego wspólnika określa się proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku i łączy z pozostałymi przychodami ze źródeł, z których dochód podlega opodatkowaniu według skali podatkowej. W przypadku braku przeciwnego dowodu przyjmuje się, że udziały wspólników w przychodach są równe.
Wspólnik, który wybiera rozliczenia 19-proc. podatkiem, musi pamiętać o tym, że przychodów opodatkowanych liniowo nie łączy się z pozostałymi przychodami ze źródeł, z których dochodów podlega opodatkowaniu według skali podatkowej.
Należy zwrócić uwagę, że w podatku dochodowym od osób prawnych przychód ustala się w proporcji do posiadanego udziału, natomiast w podatku dochodowym od osób fizycznych - według prawa w udziale w zysku.
Zasada proporcji ma zastosowanie również przy rozliczaniu kosztów uzyskania przychodów, wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów, strat oraz ulg podatkowych związanych z działalnością prowadzoną w formie spółki osobowej.
PRZYKŁAD DZIAŁALNOŚĆ I PRACA NA ETACIE
Pan Jacek zatrudniony jest na umowę o pracę w agencji reklamowej. Przyjaciel zaproponował mu udział w zakładanej spółce jawnej, która będzie prowadziła działalność w zakresie świadczenia usług gastronomicznych. Pan Jacek zdecydował, że przystąpi do spółki i wybierze opodatkowanie na zasadach podatku liniowego. W tym wypadku podatnikowi przysługuje prawo wyboru jednolitej 19-proc. stawki podatku. Działalność prowadzona w ramach spółki jawnej nie będzie tożsama z czynnościami, które podatnik wykonuje na rzecz obecnego pracodawcy. Pozostali wspólnicy również będą mogli zdecydować się na opodatkowanie według stawki liniowej bądź rozliczać podatek na zasadach ogólnych. Pan Jacek musi pamiętać, że dochodów z działalności gospodarczej nie będzie łączyć z dochodami z pracy na etacie, które będą opodatkowane na zasadach ogólnych, według skali podatkowej. Oznacza to, że dochody z działalności w formie spółki jawnej pozostają bez wpływu na wysokość stawki podatkowej od dochodów ze stosunku pracy, od których podatek obliczany jest według skali podatkowej. Możliwość korzystania z preferencyjnej stawki podatku liniowego wiąże się jednak z rezygnacją z większości ulg, przysługujących przedsiębiorcom opodatkowanym na zasadach ogólnych. Dotyczy to m.in. możliwości wspólnego rozliczenia dochodów z małżonkiem.
Dochód z udziału w spółce osobowej
Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych nie precyzuje pojęcia udziału w spółce osobowej, będącego podstawą określenia przychodu wspólnika. Należy zatem posiłkować się w tym zakresie przepisami kodeksu spółek handlowych oraz kodeksu cywilnego. Przykładowo wspólnicy spółki cywilnej oraz spółki jawnej uczestniczą w zyskach i stratach spółki na zasadzie równości, i to bez względu na wartość i rodzaj wkładu, ale jest to zasada, którą strony mogą w umowie spółki zmienić, np. wprowadzić podział zysku w proporcji do wielkości wkładu lub wprowadzić nierównomierny podział zysku. Istotne jest to, że określony umownie udział wspólnika w zysku odnosi się w razie wątpliwości także do udziału w stratach. W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej wspólnicy uczestniczą w zyskach proporcjonalnie do wartości wkładów wniesionych do spółki, chyba że statut spółki stanowi inaczej.
Wspólnicy spółek osobowych opodatkowani na zasadach ogólnych ustalają swój dochód w specyficzny sposób. Przychody z udziału w spółce niebędącej osobą prawną u każdego podatnika określa się proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku. To samo dotyczy kosztów uzyskania przychodów oraz wydatków, które takimi kosztami nie są. W praktyce przyjmuje się, że choć podatnikami są wspólnicy, to najpierw należy ustalić dochód spółki, tak jakby to ona była podatnikiem. Dopiero w następnej kolejności ustala się dochód wspólnika - proporcjonalnie do jego prawa udziału w zysku spółki. Udział ten określa się na podstawie umowy spółki, a jeśli umowa nie reguluje tej kwestii, na podstawie przepisów kodeksu cywilnego lub kodeksu spółek handlowych.
Wspólnikiem w spółce osobowej, w tym również w spółce cywilnej może być nie tylko osoba fizyczna, ale również osoba prawna (np. spółka kapitałowa). Wówczas taki wspólnik rozlicza się z podatku dochodowego od osób prawnych, a jego dochód ustala się proporcjonalnie do posiadanego udziału. Spółka musi od początku prowadzić pełną księgowość niezależnie od wysokości osiąganych przychodów. Jeżeli bowiem w spółce osobowej jest choćby jeden wspólnik niebędący osobą fizyczną, to spółka ta zawsze musi prowadzić księgi rachunkowe.
Zasady opodatkowania
Poznaj oprogramowanie do rozliczeń podatkowych Infor System - Testuj za darmo przez 30 dni
Do opodatkowania przychodów z udziału w spółkach osobowych mają zastosowanie te same przepisy co w przypadku innych przychodów. Chodzi tu przede wszystkim o regulacje ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych dotyczące pojęcia przychodu i dochodu (art. 14, art. 22, art. 23 i art. 24), odliczeń od dochodu (art. 26 i art. 26b) oraz zwolnień podatkowych (art. 21). Dla podatnika podatku dochodowego dochodem, w tym również z działalności gospodarczej prowadzonej w ramach spółki osobowej, jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami uzyskana w roku podatkowym. W przypadku gdy koszty podatkowe przekroczą sumę przychodów, powstała w ten sposób różnica stanowi stratę podatkową.
Podatnicy, którzy prowadzą podatkową księgę przychodów i rozchodów, ustalają dochód jak różnicę pomiędzy przychodem a kosztami jego uzyskania powiększoną lub pomniejszoną o różnicę między wartością remanentu końcowego i początkowego towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, wyrobów gotowych, braków i odpadków.
Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych przychodami są przede wszystkim otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Za przychód z działalności gospodarczej uważa się również kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. Oznacza to, że podatek płacony jest od dochodów spółki bez względu na to, czy dochód ten został faktycznie wspólnikom wypłacony.
Koszty i ulgi podatkowe
Jak wskazano powyżej, zasada proporcji służąca do przypisywania przychodów wspólnikom spółek osobowych znajduje również odpowiednie zastosowanie do rozliczania kosztów uzyskania przychodów oraz wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów. Kosztami uzyskania przychodów są wszelkie koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w katalogu kosztów wyłączonych przez ustawodawcę z kosztów uzyskania przychodów. W celu zaliczenia konkretnego wydatku do kosztów podatkowych należy wykazać jego związek z prowadzoną działalnością gospodarczą, przy czym do kosztów uzyskania przychodów można zaliczyć zarówno wydatki bezpośrednio, jak również pośrednio związane z uzyskiwanym przychodem. Przesłanką zaliczenia poniesionego wydatku do kosztów jest również odpowiednie udokumentowanie wydatku.
Umowa spółki osobowej (jawnej, cywilnej) może zwolnić wspólnika od udziału w stratach. W takim wypadku może dojść do sytuacji, w której inaczej będzie się kształtował udział proporcjonalny wszystkich wspólników w dochodzie podatkowym, a inaczej w stracie spółki, co oznacza inne rozliczenie kosztów podatkowych tego wspólnika. Wspólnik spółki jawnej może również żądać wypłacenia corocznie odsetek w wysokości 5 proc. od swojego udziału kapitałowego (udział kapitałowy wspólnika odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu), nawet jeśli spółka poniosła stratę. Wypłata odsetek stanowi w takim wypadku koszt uzyskania przychodów dla pozostałych wspólników. Zasada proporcji uwzględniania kosztów uzyskania przychodów powinna uwzględniać takie rozliczenie kosztów podatkowych, z pominięciem jednego wspólnika.
Zasady opodatkowania przychodów z udziału w spółce osobowej stosuje się odpowiednio do ulg podatkowych. Zasada proporcjonalnego określania ulg podatkowych u każdego wspólnika dotyczy tylko ulg związanych z działalnością prowadzoną w formie spółki, przykładowo, zwolnień przychodów na podstawie tytułów wymienionych w art. 21 ustawy o PIT.
Świadczenia wspólnika na rzecz spółki
Przez długi czas spore wątpliwości w praktyce budziła kwestia rozliczeń transakcji dokonywanych pomiędzy spółką osobową a wspólnikami. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy spółka osobowa zakupi od wspólnika towary lub usługi. W takim wypadku poniesione przez nią koszty faktycznie stanowić będą koszty wspólników. W rezultacie wynagrodzenie, które otrzyma wspólnik z tytułu sprzedaży spółce towarów lub świadczenia usług, z jednej strony będzie jego przychodem, z drugiej zaś kosztem. To samo dotyczy odwrotnej sytuacji - gdy spółka sprzedaje towary lub świadczy usługi na rzecz wspólników. Zagadnienie to było przedmiotem wyjaśnień Ministerstwa Finansów. W piśmie z 4 kwietnia 2002 r. nr PB 4/AK-031-23/02 MF wyjaśniło m.in., że jeżeli wspólnik wykonuje świadczenie na rzecz spółki, to z podatkowego punktu widzenia jest to świadczenie dla siebie samego w takim zakresie, w jakim przychody i koszty spółki osobowej stanowią jego przychody i jego koszty. Jeżeli zatem takie świadczenia są odpłatne, to u takiego wspólnika przychody równe są jego kosztom, jeżeli zaś świadczenia są nieodpłatne, u tego wspólnika nie wystąpi ani przychód, ani koszt. Jednocześnie w takim wypadku nie będzie można mówić o uzyskaniu ani przez spółkę osobową, ani przez tego wspólnika przychodu z tytułu otrzymanych nieodpłatnie świadczeń, bowiem spółka nie jest podatnikiem podatku dochodowego, a wspólnik w sensie podatkowym świadczył samemu sobie. Nie wyklucza to faktu, że tego rodzaju świadczenie może stanowić przychód pozostałych wspólników takiej spółki.
WAŻNE
Spółki osobowe traktowane są na gruncie podatku dochodowego jako podmioty transparentne, co oznacza że opodatkowanie dokonuje się na poziomie wspólników, a nie spółki. Wspólnikom przyporządkowuje się przychody i koszty generowane przez spółkę w takiej proporcji, w jakiej uczestniczą oni w jej zysku. Udział w zysku ustalany jest na podstawie umowy (statutu) spółki osobowej. Podatnicy zobowiązani są do wpłacania w trakcie roku podatkowego zaliczek na podatek od uzyskanego dochodu oraz do uwzględnienia uzyskanych dochodów w rocznym zeznaniu podatkowym
PRZYKŁAD WYBÓR UPROSZCZONEJ FORMY OPODATKOWANIA
Pan Krzysztof i pan Tadeusz chcą założyć spółkę cywilną i otworzyć zakład naprawy obuwia. Jeden z przyszłych wspólników chce wybrać opodatkowanie kartą podatkową, drugi - ryczałtem ewidencjonowanym. Niestety wybór dwóch różnych uproszczonych form opodatkowania nie będzie w tym wypadku możliwy. Od przychodów uzyskanych z tytułu działalności prowadzonej w ramach spółki cywilnej wspólnicy muszą opłacać podatek dochodowy na takich samych zasadach. Pisemne oświadczenie o wyborze ryczałtu w przypadku prowadzenia działalności w formie spółki składają wszyscy wspólnicy. Jeżeli natomiast na wniosek jednego ze wspólników zostanie wydana decyzja o opodatkowaniu w formie karty podatkowej, to w decyzji tej zostaną wymienieni wszyscy wspólnicy. Nie ma zatem możliwości, aby w ramach spółki cywilnej jeden ze wspólników był opodatkowany ryczałtem, a drugi kartą podatkową.
PRZYKŁAD OSOBA PRAWNA JAKO WSPÓLNIK
Jednym ze wspólników spółki jawnej jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, a zatem osoba prawna. Sama spółka jawna nie jest podatnikiem podatku dochodowego. Opodatkowaniu podlegają dochody poszczególnych wspólników z udziału w spółce osobowej. W przypadku wspólników będących osobami fizycznymi - ich dochody podlegają opodatkowaniu na zasadach określonych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dochody wspólnika - spółki z o.o. - będą natomiast podlegały opodatkowaniu zgodnie z przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, a zatem według stawki w wysokości 19 proc. podstawy opodatkowania.
Ewidencje rachunkowe
Spółki cywilne, jawne i partnerskie mają obowiązek prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów albo ksiąg rachunkowych. Podatkowa księga przychodów i rozchodów jest prowadzona dla spółki, a nie dla poszczególnych wspólników. Dotychczas mogły ją jednak prowadzić tylko spółki cywilne, jawne i partnerskie, których przychody nie przekraczały 800 tys. euro. Próg przychodów do prowadzenia ksiąg rachunkowych został jednak podniesiony do 1,2 mln euro nowelizacją ustawy o rachunkowości z 10 lipca 2008 r., która została już podpisana przez prezydenta (wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia). Podatnicy, którzy na dzień 1 stycznia 2008 r. byli zobowiązani do prowadzenia ksiąg rachunkowych i w związku z podwyższeniem progu przychodów zostaną z tego obowiązku zwolnieni, będą mogli powrócić do uproszczonej rachunkowości w formie księgi przychodów i rozchodów. Wprowadzenie zmiany w trakcie 2008 roku, tj. w trakcie roku podatkowego, spowoduje, że podatnicy prowadzący od początku roku podatkowego księgi rachunkowe, którzy następnie w trakcie tego roku wybiorą prowadzenie podatkowej księgi przychodów i rozchodów, będą w jednym roku podatkowym prowadzili dwa rodzaje ewidencji księgowej. Na podstawie tych dwóch ewidencji będą ustalali dochód do opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Oczywiście powrót do prowadzenia uproszczonej rachunkowości w trakcie roku będzie się wiązał z koniecznością poniesienia dodatkowych kosztów związanych z przejściem z jednej ewidencji na drugą, tj. obowiązkiem przeprowadzenia inwentaryzacji, zamknięcia ksiąg rachunkowych i sporządzenia sprawozdania finansowego.
Spółka komandytowa i komandytowo-akcyjna zawsze musi prowadzić pełną księgowość, a zatem księgi rachunkowe.
Przekształcenie w spółkę kapitałową
Spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna, a także spółka cywilna (spółka przekształcana) może być przekształcona w inną spółkę handlową (spółkę przekształconą). Spółka przekształcana staje się spółką przekształconą z chwilą wpisu spółki przekształconej do rejestru. Spółce przekształconej przysługują wszystkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej.
Przekształcenie spółek powoduje przeniesienie majątku jednej spółki działającej w określonej formie prawnej na inny podmiot, który dalszą działalność ma prowadzić jako spółka handlowa innego typu. Nie dochodzi przy tym do likwidacji spółki przekształcanej, a jedynie do zmiany jej formy prawnej. Zgodnie z art. 24 ust. 3 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie ustala się dochodu w związku z likwidacją działalności gospodarczej, jeżeli nastąpiło przekształcenie spółki cywilnej w spółkę handlową lub osobowej spółki handlowej w inną osobową spółkę handlową albo w kapitałową spółkę handlową.
Przekształcenie spółki osobowej w spółkę kapitałową nie powoduje zatem konieczności ustalenia zryczałtowanego 10-proc. podatku, o którym mowa w art. 44 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Stosownie do przepisu art. 17 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych za przychody z kapitałów pieniężnych uważa się nominalną wartość udziałów (akcji) w spółce mającej osobowość prawną objętych w zamian za wkład niepieniężny. Zgodnie natomiast z art. 21 ust. 1 pkt 109 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wolna od podatku dochodowego jest nominalna wartość udziałów (akcji) w spółce mającej osobowość prawną, objętych w zamian za wkład niepieniężny w postaci przedsiębiorstwa lub zorganizowanej jego części. Przekształcenie spółki osobowej w spółkę kapitałową stanowi objęcie udziałów (akcji) w zamian za aport przedsiębiorstwa (tj. spółki osobowej) do spółki kapitałowej. Przychód z tytułu objęcia udziałów (akcji) będzie zatem zwolniony z podatku dochodowego od osób fizycznych (por. Urząd Skarbowy Warszawa-Praga (1434/DD2/415/20/07/AR).
Spółka jako podatnik
Wspólnicy spółek osobowych odprowadzają podatek dochodowy. Spółki osobowe są natomiast podatnikami VAT, akcyzy, opłacają podatki i opłaty lokalne, podatek rolny, leśny, a także podatek od czynności cywilnoprawnych.
Podatnicy VAT przed wykonaniem pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu zobowiązani są złożyć naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenie rejestracyjne. Podatnicy, którzy korzystają ze zwolnienia podmiotowego lub wykonujący jedynie czynności zwolnione z podatku na podstawie art. 43 ust. 1 i art. 82 ust. 3, nie mają obowiązku składania zgłoszenia rejestracyjnego, jednak mogą to zrobić. Podatnik zwolniony, który skorzystał z prawa do złożenia zgłoszenia rejestracyjnego, zostaje zarejestrowany jako podatnik VAT zwolniony.
Warto przypomnieć, że art. 113 ustawy o podatku od towarów i usług zwalnia się z VAT podatników, u których wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym 50 tys. zł. Do wartości sprzedaży nie wlicza się kwoty podatku. Podatnik rozpoczynający wykonywanie czynności podlegających opodatkowaniu VAT w trakcie roku podatkowego jest zwolniony z podatku, jeżeli przewidywana przez niego wartość sprzedaży nie przekroczy, w proporcji do okresu prowadzonej sprzedaży, kwoty 50 tys. zł.
Opłata skarbowa od zarejestrowania podatnika VAT czynnego lub podatnika VAT zwolnionego wynosi 170 zł. Obowiązek zapłaty powstaje z chwilą złożenia zgłoszenia. Podatnicy dokonujących transakcji wewnątrzwspólnotowych dokonują odrębnej rejestracji jako podatnicy VAT UE.
Spółki osobowe - cywilne i handlowe - mogą być również podatnikami akcyzy, jeżeli wykonują czynności opodatkowane tym podatkiem zgodnie z ustawą z 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym. W takim wypadku są one zobowiązane przez dniem wykonania pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu złożyć zgłoszenie rejestracyjne właściwemu miejscowo naczelnikowi urzędu celnego.
Spółki osobowe występują także jako podatnicy w przypadku opłacania podatków lokalnych. Dotyczy to podatku od środków transportowych, podatku od nieruchomości oraz opłaty targowej. Zgodnie z ustawą z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych obowiązek podatkowy w zakresie podatku od środków transportowych ciąży na osobach fizycznych i prawnych będących właścicielami środków transportowych. Jako właścicieli traktuje się również jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (a zatem również spółki osobowe), na które środek transportowy jest zarejestrowany. Opodatkowaniu podlegają m.in. samochody ciężarowe o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, przyczepy i naczepy, które łącznie z pojazdem silnikowym posiadają dopuszczalną masę całkowitą co najmniej 7 ton oraz autobusy.
Podatnikami podatku od nieruchomości są spółki niemające osobowości prawnej będące właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych, posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych, użytkownikami wieczystymi gruntów. Podatek od nieruchomości płacą także spółki osobowe będące posiadaczami nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Dotyczy to przypadków, gdy posiadanie wynika z umowy zawartej z właścicielem, Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie Agencją Nieruchomości Rolnych) lub innego tytułu prawnego bądź jeżeli posiadanie jest bez tytułu prawnego.
Od spółek cywilnych oraz handlowych spółek osobowych może być również pobierana opłata targowa, jeżeli w ramach prowadzonej działalności gospodarczej dokonują sprzedaży na targowiskach.
WAŻNE
Zgodnie z art. 1 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych przepisy tej ustawy mają zastosowanie do spółek niemających osobowości prawnej mających siedzibę lub zarząd w innym państwie, jeżeli zgodnie z przepisami prawa podatkowego tego państwa są traktowane jak osoby prawne i podlegają w tym państwie opodatkowaniu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania
Obowiązki płatnika
Spółki osobowe nie mają statusu podatników podatku dochodowego, natomiast na gruncie ustawy o PIT występują jako płatnicy. Zgodnie z art. 8 Ordynacji podatkowej płatnikiem jest m.in. osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, czyli również spółka osobowa, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i do wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. Obecnie płatnicy nie mają już obowiązku składania miesięcznych deklaracji o wysokości należnych zaliczek (PIT-4, PIT-8A). Składają roczną deklarację o pobranych zaliczkach na podatek dochodowy w terminie do końca stycznia roku następnego po roku podatkowym.
Spółka osobowa może według ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych pełnić rolę płatnika, gdy występuje m.in. jako zakład pracy bądź inny podmiot, któremu ustawa o PIT nadaje rolę płatnika. Zaliczki na podatek dochodowy pracowników spółka przekazuje w terminie do 20 następnego miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano zaliczki, na rachunek urzędu skarbowego właściwego według zamieszkania (siedziby lub miejsca prowadzenia działalności) płatnika.
W przypadku podatników uzyskujących przychody określone w art. 13 pkt 2 i 4-9 oraz art. 18 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, tzn. m.in. przychody z tytułu osobistego wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, osobiście wykonywanej działalności na podstawie kontraktu menedżerskiego lub umów o podobnym charakterze, z praw majątkowych płatnicy, zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy o PIT, pobierają zaliczki na podatek dochodowy w wysokości 19 proc. należności pomniejszonej o zryczałtowane koszty uzyskania przychodów w wysokości określonej w art. 22 ust. 9 ustawy.
Spółka osobowa może występować także jako płatnik zryczałtowanego podatku dochodowego, w przypadku gdy dokonuje wypłat podatnikom niemającym siedziby na terytorium Polski, którzy na terenie RP uzyskują przychody z tytułu m.in. osobiście wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, trenerskiej, umowy zlecenia, o dzieło, odsetek od udzielonych pożyczek, z praw autorskich itd.
Pozostałe przypadki ryczałtów pobieranych przez płatnika, w roli którego może wystąpić spółka prawa handlowego, uregulowano w art. 30 i 30a ustawy o PIT. Zgodnie z tym przepisami dochodów lub przychodów uzyskanych na terytorium Polski ze źródeł w nich wymienionych nie łączy się z dochodami z innych źródeł i pobiera się od nich podatek w formie ryczałtu. Zryczałtowany podatek od tych przychodów lub dochodów pobiera płatnik niezależnie od tego, czy podatnik podlega ograniczonemu czy nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu.
MAGDALENA MAJKOWSKA
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
• Ustawa z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. nr 144, poz. 930 z późn. zm.).
• Ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 155, poz. 1095 z późn. zm.).
• Ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 121, poz. 844 z późn. zm.).
• Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
• Ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.).
Gazeta Prawna [Tygodnik Podatkowy] nr 151 z 4 sierpnia 2008 r.
EKSPERT RADZI
Przeniesienie prawa do rozporządzania składnikami majątkowymi w drodze aportu, a więc czynności zwolnionej z VAT, może wywoływać określone konsekwencje w zakresie korekty podatku naliczonego. Wszystko zależy od tego, co jest przedmiotem aportu.
Korygując kwotę podatku odliczonego, należy mieć na uwadze, że nie uwzględnia się czynności, które nie podlegają opodatkowaniu VAT. U podatnika, który wnosi aportem przedsiębiorstwo lub oddział samodzielnie sporządzający bilans, transakcja taka nie rodzi obowiązku korekty podatku odliczonego od nabytych składników majątkowych, gdyż na podstawie art. 6 pkt 1 ustawy o VAT nie podlega ona opodatkowaniu tym podatkiem.
Warto przy tym pamiętać, że poszczególne składniki niematerialne i materialne tworzą przedsiębiorstwo, wówczas jeżeli łączy je funkcja, jaką razem mogą spełnić, tj. realizacja określonego zadania gospodarczego. Potwierdza to orzecznictwo sądów administracyjnych (por. wyrok WSA w Warszawie w wyroku z 7 lutego 2008 r., sygn. akt III SA/Wa 934/07; podobnie ten sam sąd w wyroku z 30 czerwca 2008 r., sygn. akt III SA/Wa 540/08).
Warunek wyłączenia z VAT będzie spełniony zatem także wtedy, gdy przedmiotem aportu będzie oddział spółki pozwalający na samodzielne prowadzenie działalności gospodarczej, i to bez względu na to, czy sporządza odrębnie bilans. Wiele wątpliwości powstaje w przypadku aportu środków trwałych oraz towarów handlowych poza przedsiębiorstwem lub jego zorganizowaną częścią. W wyjaśnieniach ministra finansów z 27 marca 2007 r., sygn. PT5-033-13-EK/2006/AP-7828/7789, wskazano na obowiązek korekty podatku odliczonego od tych składników. W ślad za tymi wyjaśnieniami stanowisko takie przyjęły organy podatkowe.
Interpretacja ministra finansów budzi jednak istotne zastrzeżenia. Należy zauważyć, że wprowadzone rozporządzeniem MF zwolnienie z VAT składników majątkowych wnoszonych w drodze aportu do spółek osobowych nie znajduje uzasadnienia w przepisach Dyrektywy 112, która wyraźnie wymienia czynności zwolnione w tym podatku. Zawarty w Dyrektywie zamknięty katalog czynności zwolnionych wiąże każde państwo członkowskie i wszelkie odstępstwa od powszechności opodatkowania są niedopuszczalne. Potwierdzał to niejednokrotnie Europejski Trybunał Sprawiedliwości (por. wyrok z 18 stycznia 2001 r. w sprawie C-150/99 Stockholm Lindopark). Pomimo zatem zwolnienia wkładów niepieniężnych z VAT w mojej ocenie przyjąć należy, że podatnik nie ma obowiązku korygowania kwoty podatku odliczonego, gdyż praw podatnika nie może determinować norma prawa krajowego sprzeczna z prawem wspólnotowym.
Trudno przewidzieć, jakie stanowisko zajmą ostatecznie sądy administracyjne. Obecnie część wyroków jest niestety niekorzystna dla podatników (por. wyroki WSA w Szczecinie z 8 maja 2008 r., sygn. I SA/Sz 775/07 lub NSA z 23 kwietnia 2008 r., sygn. I FSK 505/07). W orzeczeniach tych brak jest jednak odniesienia do aspektu niezgodności między prawodawstwem wspólnotowym i krajowym. Dlatego na szczególną uwagę zasługuje wyrok WSA w Warszawie z 20 maja 2008 r., sygn. III SA/Wa 364/08, w którym sąd zawarł dwie istotne konkluzje. Po pierwsze, sprzeczne z prawem wspólnotowym zwolnienie z VAT nie ogranicza prawa podatnika do odliczenia podatku, a po drugie, podatnik nie jest obowiązany do naliczenia podatku należnego od tej transakcji, gdyż nieprawidłowo implementując do krajowego porządku prawnego przepisy dyrektywy państwo członkowskie bierze na siebie ryzyko ponoszenia negatywnych tego konsekwencji, również w zakresie wpływów budżetowych z tytułu podatków.
TOMASZ STANEK
doradca podatkowy, Kancelaria Podatkowa Ożóg i Wspólnicy
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.).
EKSPERT RADZI
Podatkowe konsekwencje wystąpienia przez wspólnika ze spółki osobowej mogą mieć miejsce przede wszystkim w sferze rozliczeń z podatku dochodowego od osób fizycznych.
Jeżeli wystąpienie ze spółki wiąże się z całkowitym zaprzestaniem wykonywania działalności gospodarczej i wygaśnięciem źródła przychodów, jakim jest pozarolnicza działalność gospodarcza, wspólnik, który zaprzestaje wykonywania działalności gospodarczej i przestaje uzyskiwać dochód ze źródła określonego w art. 14 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, zobowiązany jest on do ustalenia tzw. dochodu likwidacyjnego.
Dochód likwidacyjny określa się przy określeniu wartości (ustalonej według cen zakupu) pozostałych na dzień likwidacji wymienionych w ustawie składników majątku spółki osobowej pomnożonej przez taki wskaźnik procentowy, jaki wynika z udziału dochodu w przychodach w okresie ostatnich trzech miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym nastąpiła likwidacja działalności, a jeżeli w tym okresie dochód nie wystąpił (wystąpiła strata) - w roku podatkowym poprzedzającym rok, w którym nastąpiła likwidacja. Od tak ustalonego dochodu podatek oblicza się w formie ryczałtu w wysokości 10 proc.
Jeżeli więc w obecnym oraz poprzednim roku podatkowym spółka osobowa uzyskała stratę, podatek od likwidacji działalności gospodarczej będzie wynosił 0 zł. Pamiętać trzeba, że opisany powyżej podatek nie jest podatkiem od wartości towarów handlowych pozostałych na dzień wystąpienia ze spółki osobowej. Podatek ten uzależniony jest bowiem od stopnia rentowności wykonywanej działalności. Istotne jest także to, że na wysokość podatku likwidacyjnego nie wpływa wartość środków trwałych pozostałych na dzień wystąpienia ze spółki.
Przepisy określają kilka przypadków, w których nie ustala się dochodu na dzień likwidacji. Są to jednak głównie sytuacje, w których osoba fizyczna w inny sposób będzie kontynuowała prowadzenie działalności gospodarczej z wykorzystaniem składników majątku pozostałych po likwidacji spółki osobowej.
Wspólnik występujący ze spółki osobowej nie będzie miał obowiązku opodatkowania dochodu likwidacyjnego, jeżeli w dalszym ciągu zamierza prowadzić działalność gospodarczą jako samodzielny przedsiębiorca, lub też wstąpi do innej spółki, czyli jeżeli w wyniku wystąpienia ze spółki jawnej nie wygaśnie jego źródło przychodów wynikające z działalności gospodarczej.
Pamiętać należy, że podatnik jest zobowiązany do zawiadomienia właściwego sobie naczelnika urzędu skarbowego o likwidacji działalności gospodarczej. Ponadto konieczne jest sporządzenie spisu z natury.
Wspólnik kontynuujący wykonywanie działalności gospodarczej w ramach innej spółki lub jako indywidualny przedsiębiorca nie jest zobowiązany do zapłaty zryczałtowanego podatku likwidacyjnego. W celu prawidłowego ustalenie dochodu zobowiązany jest on jednak (podobnie jak i wspólnik całkowicie kończący działalność gospodarczą) do sporządzenia spisu z natury.
Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 50 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wolne od podatku dochodowego są przychody otrzymane w związku ze zwrotem udziałów lub wkładów w spółce osobowej, do wysokości wniesionych udziałów lub wkładów do spółdzielni, albo wkładów do spółki osobowej. Opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegać może natomiast zwrócona wspólnikowi przez spółkę lub pozostałych wspólników nadwyżka pieniężna ponad wartość wniesionego przez niego do spółki wkładu.
Co do zasady wystąpienie wspólnika ze spółki osobowej nie wywiera wpływu na rozliczenia w zakresie VAT. Spółka osobowa jest bowiem odrębnym od osoby wspólnika podatnikiem podatku od towarów i usług.
MARCIN SIKORA
doradca podatkowy, Kancelaria Sikora i Wspólnicy
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
EKSPERT RADZI
Przepisy podatkowe wprowadzają generalną zasadę odpowiedzialności podatnika za swoje zobowiązania całym posiadanym majątkiem osobistym (art. 26 Ordynacji podatkowej). W przypadku osób pozostających w związku małżeńskim zakres odpowiedzialności rozszerzony został również na majątek objęty wspólnością ustawową (art. 29 par. 1 Ordynacji). Oznacza to, iż podatnik przede wszystkim odpowiada swoim majątkiem (jako współmałżonek - majątkiem odrębnym), a w sytuacji gdy istnieje wspólność majątkowa, może ona również służyć pokryciu istniejących zobowiązań podatkowych każdego ze współmałżonków.
Małżeńska wspólność majątkowa powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa. Od tej chwili powiększana jest przez wszelkie rzeczy lub prawa majątkowe nabywane przez współmałżonków. Pamiętać należy o istniejącym domniemaniu, zgodnie z którym przysporzenia majątkowe następują do majątku wspólnego, chyba że przepis szczególny lub wola stron stanowią inaczej. O ile kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 33 enumeratywnie wskazuje, co wchodzi do majątku osobistego współmałżonka, o tyle oświadczenie współmałżonka co do kwalifikacji określonej czynności prawnej może mieć bądź charakter doraźny, bądź przybrać postać trwałą w formie małżeńskiej umowy majątkowej (tzw. intercyza). Zawiera się ją w formie aktu notarialnego i może ona prowadzić do wyłączenia, ograniczenia lub rozszerzenia ustawowej wspólności majątkowej. Przy wyłączeniu wspólności dotychczasowy majątek, który ona obejmuje, ulega podziałowi pomiędzy współmałżonków i każdy z nich pozostaje z własnym majątkiem osobistym, który na gruncie Ordynacji określany jest mianem majątku odrębnego.
Zgodnie z art. 29 par. 2 Ordynacji wyłączenie wspólności majątkowej nie stosuje się do zobowiązań powstałych przed dniem zawarcia intercyzy. W odniesieniu do pytania czytelniczki, dla wyłączenia przyszłych potencjalnych zobowiązań współmałżonka, należy podjąć decyzję o zniesieniu istniejącej wspólności majątkowej. Wówczas zarówno wszelkie przychody, jak i zobowiązania, będą odpowiednio powiększać lub obciążać wyłącznie majątek każdego ze współmałżonków, a równocześnie każdy z nich nie będzie ponosił odpowiedzialności za zobowiązania drugiego.
Dodać również należy, iż wyłączenie wspólności majątkowej nie jest skuteczne w sytuacji, gdy współmałżonek stale współdziałał przy wykonywaniu działalności gospodarczej drugiego współmałżonka i osiągnął z tego tytułu korzyści (art. 111 par. 1 Ordynacji). Jest to tzw. odpowiedzialność współmałżonka jako osoby trzeciej i dochodzi do jej aktualizacji w odrębnym postępowaniu podatkowym, najczęściej przy potencjalnej niewypłacalności podatnika. Nie może być bowiem wszczęte postępowanie egzekucyjne z majątku współmałżonka, gdy nie stwierdzono bezskuteczności egzekucji z majątku podatnika (art. 108 par. 4 Ordynacji). Przy tej odpowiedzialności współmałżonek odpowiada całym posiadanym majątkiem za zobowiązania podatnika.
Podsumowując, zniesienie wspólności majątkowej będzie niosło ze sobą wyłączenie odpowiedzialności współmałżonka za zobowiązania podatnika od chwili zawarcia z nim małżeńskiej umowy majątkowej, w odniesieniu do powstałych po tej dacie zobowiązań. Jednakże, jeżeli współmałżonek będzie współdziałał z podatnikiem przy prowadzeniu działalności gospodarczej i osiągnie z tego tyłu korzyści (obie te przesłanki muszą wystąpić łącznie), wówczas wyłączenie wspólności nie będzie w stosunku do niego skuteczne.
KRZYSZTOF BIERNACKI
doktor, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).