Jak ustalić wartość początkową domu wzniesionego systemem gospodarczym

Czy z uwagi na brak faktur dokumentujących koszty budowy domu powinienem jako wartość początkową przyjąć wartość rynkową podobnych nieruchomości z lipca 2007 r.?

Za wartość początkową środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych w razie wytworzenia ich we własnym zakresie przyjmuje się koszt ich wytworzenia (art. 22g ust. 1 pkt 2 updof). Definicja pojęcia „koszt wytworzenia” jest zawarta w art. 22g ust. 4 updof.

Opisana w pytaniu sytuacja braku możliwości ustalenia „kosztu wytworzenia” często występuje w praktyce. Jeżeli dom był budowany na cele mieszkalne i bez zamiaru korzystania z ulg podatkowych, to nie było potrzeby gromadzenia rachunków i faktur potwierdzających fakt ponoszenia wydatków. W momencie rozpoczęcia działalności gospodarczej - już po wybudowaniu domu - przedsiębiorca nie dysponuje więc dokumentami pozwalającymi ustalić wartość początkową tego środka trwałego. Często jest też tak, że podatnik posiada te dokumenty, ale nie chce za wartość początkową przyjąć kosztu wytworzenia. Do kosztu wytworzenia nie zalicza się bowiem wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci. Przy wznoszeniu domu systemem gospodarczym często to właśnie podatnik lub członkowie jego najbliższej rodziny pracują na budowie, zatrudniając fachowców tylko do prac specjalistycznych. Może też się zdarzyć, że wartość nieruchomości znacznie wzrośnie w okresie między zakończeniem budowy a rozpoczęciem prowadzenia działalności gospodarczej. Dlatego trudno się dziwić, że podatnik, który zbudował dom za np. 240 000 zł, w sytuacji gdy okazuje się, że jego rynkowa wartość wynosi np. 400 000 zł, chce przyjąć jako podstawę amortyzacji bieżącą wartość rynkową domu.

Przepisy przewidują wyjątek od obowiązku przyjęcia jako wartości początkowej „kosztu wytworzenia” domu wzniesionego systemem gospodarczym. Jeżeli podatnik nie może tego kosztu ustalić, wartość początkową środków trwałych ustala się w wysokości określonej z uwzględnieniem cen rynkowych, przez biegłego powołanego przez podatnika. Stosuje się wtedy art. 22g ust. 8 updof, który nakazuje uwzględnić ceny rynkowe środków trwałych tego samego rodzaju z grudnia roku poprzedzającego rok założenia ewidencji lub sporządzenia wykazu oraz stanu i stopnia ich zużycia.

Potwierdzeniem powyższej interpretacji przepisów może być np. pismo Naczelnika Urzędu Skarbowego w Pucku z 14 listopada 2006 r., nr ZD/415?32-34/06/MDK. Naczelnik odpowiedział na pytanie podatnika o to, kiedy zamiast kosztu wytworzenia za wartość początkową domu (jako środka trwałego) można przyjąć wycenę biegłego powołanego przez podatnika.

Jeżeli organ podatkowy wykaże, że podatnik miał możliwość ustalenia wartości początkowej według kosztu wytworzenia, zaneguje wartość nieruchomości ustaloną przez biegłego i przyjętą przez podatnika na potrzeby ewidencji środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych.

Z pytania wynika, że w działalności gospodarczej będzie wykorzystywany tylko parter domu. Podatnicy często popełniają błąd polegający na tym, że wycena biegłego dotyczy tylko tej części domu, która będzie wykorzystywana w działalności gospodarczej. Prawidłowe postępowanie jest następujące: nawet jeżeli tylko część nieruchomości jest wykorzystywana do prowadzenia działalności gospodarczej, wycena obejmuje całość nieruchomości. Następnie ustala się proporcję między ogólną powierzchnią nieruchomości a tą przeznaczoną na działalność gospodarczą. Odpisów amortyzacyjnych dokonuje się w wysokości ustalonej od wartości początkowej nieruchomości, odpowiadającej stosunkowi powierzchni użytkowej wykorzystywanej do prowadzenia działalności gospodarczej do ogólnej powierzchni użytkowej tej nieruchomości (art. 22f ust. 4 updof).

Podstawa prawna:
- art. 22f ust. 4, art. 22g ust. 1 pkt 2, ust. 4, ust. 8, ust. 9, ust. 16 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 35, poz. 219