Zasady ustalania stanu aktywów na dzień bilansowy

Zgodnie z art. 26 ust. 1 i 3 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U z 2016 r. poz. 1047; dalej: u.r.) inwentaryzację należy przeprowadzać drogą spisu z natury w odniesieniu do aktywów pieniężnych (z wyjątkiem zgromadzonych na rachunkach bankowych), papierów wartościowych w postaci materialnej, rzeczowych składników aktywów obrotowych, środków trwałych oraz nieruchomości zaliczonych do inwestycji, a także maszyn i urządzeń wchodzących w skład środków trwałych w budowie - drogą spisu ich liczby z natury, wyceny, porównania wartości z danymi ksiąg rachunkowych oraz wyjaśnienia i rozliczenia ewentualnych różnic. Spis należy przeprowadzić w celu ustalenia rzeczywistego stanu tych aktywów na dzień bilansowy – ostatni dzień roku obrotowego, jednak można w przypadku części tych składników rozplanować prace w czasie.

Taką możliwość mamy w stosunku do aktywów, ale z wyłączeniem aktywów pieniężnych, papierów wartościowych, produktów w toku produkcji oraz materiałów, towarów i produktów gotowych, odpisywanych w koszty w momencie ich zakupu lub wytworzenia. W pozostałych przypadkach spis z natury można rozpocząć nie wcześniej niż trzy miesiące przed końcem roku obrotowego, a zakończyć do 15. dnia następnego roku. Konieczne jest jednak ustalenie stanu na dzień bilansowy przez dopisanie lub odpisanie od stanu stwierdzonego drogą spisu z natury przychodów i rozchodów (zwiększeń i zmniejszeń), jakie nastąpiły między datą spisu a dniem ustalenia stanu wynikającego z ksiąg rachunkowych, przy czym stan wynikający z ksiąg rachunkowych nie może być ustalony po dniu bilansowym.

Na strzeżonych składowiskach

Warto też podkreślić, że w przypadku zapasów przechowywanych na strzeżonych stanowiskach, dla których jest prowadzona ewidencja ilościowo-wartościowa, spis z natury można przeprowadzić raz na dwa lata. Stanowisko KSR wskazuje, że składowisko strzeżone to dozorowane w sposób ciągły, zamknięte (zabezpieczone) miejsce przechowywania (składowania, magazynowania) zapasów, do którego nie mają dostępu osoby nieuprawnione (postronne). Spis w takich miejscach może być też przeprowadzony w okresie listopada i grudnia.

Przypomnieć należy, że nie narusza obowiązku przeprowadzenia spisu na ostatni dzień roku obrotowego zrealizowanie go w odniesieniu do zapasów materiałów, towarów, wyrobów gotowych i półproduktów objętych bieżącą ewidencją, zapasów towarów i materiałów (opakowań) w punktach obrotu detalicznego objętych ewidencją wartościową (art. 26 ust. 3 pkt 4 u.r.) - w dowolnym dniu danego roku obrotowego oraz w odniesieniu do zapasów drewna w jednostkach prowadzących gospodarkę leśną - w dowolnym dniu danego roku obrotowego (art. 26 ust. 3 pkt 5 u.r.).

Decyduje kierownik

Kierownik jednostki, podejmując decyzję o dacie przeprowadzenia spisu, powinien brać pod uwagę warunki działalności jednostki. Termin spisu z natury zapasów wybiera się, mając na względzie łatwość uzgodnienia wyników spisu z natury z bieżącą ewidencją księgową. Dla większości zapasów taką datą jest ostatni dzień miesiąca, ponieważ na ten dzień najprościej uzyskać dane z systemu informatycznego rachunkowości – zarówno finansowo-księgowego, jak i ewidencji magazynowej. Nie ma jednak przeszkód, aby ustalić spis na inny dzień, np. niedzielę, o ile możliwe jest pozyskanie wiarygodnych danych na ten moment.

Polecamy: Ustawa o rachunkowości z komentarzem do zmian (książka)

Z kolei na przykład w przypadku zapasów składowanych na wolnym powietrzu na wybór wpływa sezonowość prowadzonej działalności (wiąże się z nią poziom zapasów), konieczność ograniczenia do minimum zakłóceń bieżącej działalności, długość dnia, warunki atmosferyczne (np. temperatura, dostępność zapasów z uwagi na opady). Dogodnie jest przeprowadzić spis z natury wtedy, gdy zapasy są łatwo dostępne i niewielkie, a więc np. towarów po sezonie sprzedaży, opału po sezonie grzewczym; materiałów, półproduktów i towarów, gdy nie trwa produkcja lub sprzedaż, np. w dni wolne od pracy, przed zapełnieniem silosów, zakopcowaniem ziemniaków i innych warzyw czy zapełnieniem komór chłodniczych.

Podkreślić należy, że w jednostkach, których sprawozdanie finansowe podlega badaniu przez biegłego rewidenta, obowiązkiem kierownika jest powiadomienie odpowiednio wcześniej o terminie spisu podmiotu uprawnionego, z którym zawarto umowę o badanie, aby umożliwić biegłemu rewidentowi udział w spisie istotnych składników zapasów.

Komisja inwentaryzacyjna

W czasie przeprowadzania spisów ogromną rolę odgrywa komisja inwentaryzacyjna. Jej zadaniem jest zorganizowanie inwentaryzacji zapasów drogą spisu z natury, jego przeprowadzenie, wyjaśnienie powstania ewentualnych różnic inwentaryzacyjnych i przedłożenie kierownikowi jednostki propozycji co do sposobu ich rozliczenia. Natomiast same czynności spisowe mogą wykonywać:

● komisja inwentaryzacyjna - której członkowie (podobnie jak członkowie zespołów spisowych) powinni mieć wiedzę i umiejętności z przedmiotu i techniki spisu z natury poszczególnych rodzajów zapasów, zasad dokumentowania jego wyników, oceny przydatności zapasów (uszkodzonych, niepełnowartościowych) oraz trybu postępowania z zapasami obcymi,

● zespoły spisowe - odrębnie powołane przez kierownika jednostki,

● mieszane zespoły spisowe, w skład których wchodzi jeden członek komisji inwentaryzacyjnej.

Komisja jest powoływana także wtedy, gdy przeprowadzenie spisu z natury powierzono podmiotowi zewnętrznemu. W bardzo małych jednostkach zadania komisji inwentaryzacyjnej może wykonywać komisarz spisowy. Jeśli jest w takich podmiotach powoływana kilkuosobowa komisja, to jej przewodniczącym może być też kierownik jednostki.

Niedobory inwentaryzacyjne w kosztach uzyskania przychodu

Przypomnijmy – członkami komisji inwentaryzacyjnej oraz zespołów spisowych nie powinny być osoby:

● odpowiedzialne za zapasy objęte spisem z natury,

● prowadzące ewidencję księgową zapasów objętych spisem z natury,

● niebędące w stanie - z innych względów - zapewnić rzetelności i bezstronności spisu, np. osoby mające dostęp do stanów ewidencyjnych zapasów magazynowych.

WAŻNE

Decyzja o dacie przeprowadzenia spisu powinna być wskazana w zarządzeniu o przeprowadzeniu inwentaryzacji wydanym przez kierownika jednostki. Harmonogram prac inwentaryzacyjnych powinien wskazywać szczegółowy zakres spisu oraz osoby odpowiedzialne za poszczególne zadania.

O ile jest to możliwe, rzeczywisty dzień spisu i data, na którą spis się przeprowadza, powinny być bliskie, ponieważ maleje wtedy ryzyko, że błędem są obarczone obroty, o które koryguje się stan zapasu ustalony drogą spisu z natury.

Karolina Pawlak

specjalista ds. rachunkowości