Główne zasady w rachunkowości

Zasada ciągłości i kontynuacji działalności

Odpowiedzialność za rachunkowość

Jedną z podstawowych zasad rachunkowości jest zawarta w art. 5 ustawy o rachunkowości zasada ciągłości działalności. Oznacza ona, że przyjętą przez firmę politykę rachunkowości należy stosować w sposób ciągły, pamiętając o dokonywaniu w kolejnych latach obrotowych jednakowego grupowania operacji gospodarczych, wyceny aktywów i pasywów, w tym także dokonywania odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych, ustalania wyniku finansowego i sporządzania sprawozdań finansowych tak, aby za kolejne lata informacje z nich wynikające były porównywalne. Ustawa nakazuje także, aby wykazane w księgach rachunkowych stany aktywów i pasywów na dzień ich zamknięcia ujmować w tej samej wysokości, w otwartych na następny rok obrotowy księgach rachunkowych.

Zasada kontynuacji działalności opiera się na założeniu, że jednostka będzie kontynuowała działalność w dającej się przewidzieć przyszłości, w niezmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadłości, chyba że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym. Na kierowniku jednostki spoczywa obowiązek ustalenia zdolności jednostki do kontynuowania działalności z uwzględnieniem wszystkich informacji dostępnych na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego. Informacje te dotyczą dającej się przewidzieć przyszłości, obejmującej okres nie krótszy niż jeden rok od dnia bilansowego.

Zasada memoriału i współmierności

Art. 6 ustawy o rachunkowości zawiera kolejne zasady rachunkowości. Pierwszą z nich jest zasada memoriału. Przestrzeganie tej zasady jest równoznaczne z tym, że w księgach rachunkowych jednostki ujmuje się wszystkie osiągnięte, przypadające na rzecz tej jednostki przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty. Może to jednak prowadzić do błędnej oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, zwłaszcza, jeśli przychody wynikające z kosztów poniesionych w danym okresie sprawozdawczym będą osiągnięte dopiero w przyszłych okresach.

Dlatego też korzystniejsze jest przestrzeganie przez firmy zasady współmierności. W celu zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów, do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione.

Zasada ostrożnej wyceny

Zasady wyceny aktywów

Przy wycenie poszczególnych składników aktywów i pasywów przedsiębiorstwo powinno stosować rzeczywiście poniesione na ich nabycie (wytworzenie) ceny (koszty). Należy jednak pamiętać o zachowaniu zasady ostrożności. W tym celu należy uwzględnić, bez względu na wysokość, w szczególności:

1) zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów, w tym również dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych;

2) wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne;

3) wszystkie poniesione pozostałe koszty operacyjne i straty nadzwyczajne;

4) rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń.

Zaistnienie powyższych zdarzeń należy uwzględnić także wtedy, gdy zostaną one ujawnione między dniem bilansowym a dniem, w którym rzeczywiście następuje zamknięcie ksiąg rachunkowych. W przypadku poszczególnych składników aktywów i pasywów, przychodów i związanych z nimi kosztów, jak też zysków i strat nadzwyczajnych wartość każdego składnika ustala się oddzielnie. Nie można kompensować ze sobą wartości różnych co do rodzaju aktywów i pasywów, przychodów i kosztów związanych z nimi oraz zysków i strat nadzwyczajnych.

Zasada istotności

Dla zachowania rzetelnego i jasnego obrazu sytuacji majątkowej i finansowej jednostki przy określeniu polityki rachunkowości należy zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji firmy, pamiętając o zachowaniu zasady ostrożności.

Jak już wcześniej wspomniano, nadrzędnym celem jednostki jest rzetelne i jasne przedstawienie swojej sytuacji. W związku z tym ustawodawca daje możliwość zmiany dotychczas stosowanych rozwiązań w zakresie rachunkowości na inne, przewidziane ustawą. Zgodnie z art. 8 ust. 2 jednostka ma prawo dokonania takiej zmiany, która następuje od pierwszego dnia roku obrotowego, bez względu na datę podjęcia decyzji. Zmiana dotychczas stosowanych rozwiązań wymaga również określenia w informacji dodatkowej wpływu tych zmian na sprawozdania finansowe wymagane innymi przepisami prawa, jeżeli zostały one sporządzone za okres, w którym powyższe rozwiązania uległy zmianie. W związku z tym w sprawozdaniu finansowym jednostki za rok obrotowy, w którym zmiany te nastąpiły, należy podać przyczyny tych zmian, ustalić, w jakim stopniu liczbowo wpływają na  wynik finansowy, a także zapewnić porównywalność danych sprawozdania finansowego dotyczących roku poprzedzającego rok obrotowy, w którym dokonano zmian.

Jeżeli zmiany polityki rachunkowości są spowodowane zaprzestaniem stosowania Międzynarodowych Standardów Rachunkowości przy sporządzaniu sprawozdań finansowych przez emitentów papierów wartościowych dopuszczonych, emitentów zamierzających ubiegać się lub ubiegających się o ich dopuszczenie do obrotu na jednym z rynków regulowanych krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub jednostek wchodzących w skład grupy kapitałowej, w której jednostka dominująca sporządza skonsolidowane sprawozdanie finansowe zgodnie z MSR, skutki finansowe przejścia na zasady rachunkowości odnosi się na kapitał (fundusz) własny i wykazuje jako zysk (strata) z lat ubiegłych. W  przypadku gdy skutki przeszacowania aktywów dokonanego zgodnie z MSR rozliczono z kapitałem (funduszem) z aktualizacji wyceny, zostają one wykazane jako zmiana stanu tego kapitału (funduszu).

Warto wspomnieć, że jednostka może w ramach przyjętej polityki rachunkowości stosować uproszczenia, jeżeli nie wywiera to istotnie negatywnego wpływu na realizację obowiązku rzetelnej i jasnej prezentacji sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego.

Podyskutuj o tym na naszym FORUM

Podstawa prawna

Art.4-8 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223 z późn. zm.).

Autor: Marta Przyborowska