Praktyczne aspekty wyceny rezerw na świadczenia pracownicze na przykładzie odpraw emerytalnych

Jednostki zobowiązane są przedstawić rzetelnie i jasno sytuację finansową i majątkową oraz wynik finansowy, zgodnie z art. 4 ust. 1 uor. Wobec tego powinny m.in. dokonywać wyceny zobowiązań, przy czym do zobowiązań zalicza się również rezerwy, mimo że termin ich wymagalności i kwota nie są pewne. Stąd wynika obowiązek tworzenia rezerw na świadczenia pracownicze, które są konsekwencją przepisów prawa pracy, wewnętrznych uregulowań jednostki lub zawartych umów o pracę.

UWAGA

Jednostka może odstąpić od utworzenia rezerwy z tytułu świadczeń pracowniczych ze względu na nieistotną jej wartość. Ale aby stwierdzić jej nieistotność, należy wpierw ją obliczyć.

Zalecaną metodą szacowania rezerw na świadczenia, zgodnie z KSR 6, jest wycena aktuarialna. Wycena rezerw na długoterminowe świadczenia pracownicze, w tym: nagrody jubileuszowe, odprawy emerytalne i rentowe, powinna zostać przeprowadzona zgodnie z metodologią aktuarialną, korzystając z pomocy aktuariusza. Ma to bardzo istotne znaczenie, ponieważ ustalenie kwot rezerw oparte jest na wielu założeniach dotyczących warunków makroekonomicznych, a także rotacji pracowników, ryzyka śmierci i innych.

 

 

Jeśli w Twojej firmie musisz tworzyć rezerwy na świadczenia pracownicze (emerytalne, rentowe i inne) - służymy Ci pomocą! Wypełnij formularz a eksperci z firmy Attuario, która współpracuje z serwisem Księgowość, dokonają tych wyliczeń dla Ciebie. Zapraszamy do wypełnienia formularza! Autopromocja Webinar: VAT 2025 Sprawdź

 

Do świadczeń pracowniczych najczęściej szacowanych w polskich przedsiębiorstwach należą świadczenia po okresie zatrudnienia. Dzielą się one na dwie grupy: programy określonych składek i programy określonych świadczeń.

TABELA 1

Świadczenia po okresie zatrudnienia

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

PRZYKŁAD

Weźmy pod uwagę dowolną spółkę, dla której w dalszej części przykładu zostaną wycenione rezerwy na odprawy emerytalne na dzień 31 grudnia 2010 r. Załóżmy, że spółka w ramach swojej polityki rachunkowości w zakresie świadczeń pracowniczych kieruje się postanowieniami KSR 6, a rok obrotowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Proces wyceny rezerw (przeprowadzony z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego) oraz ujawnienie informacji w sprawozdaniu finansowym za 2010 r. przedstawiają poniższe trzy etapy.

I etap (przygotowanie danych przez spółkę)

Po weryfikacji wewnętrznych uregulowań spółki (układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania, umowy o pracę lub inne przepisy prawa pracy obowiązujące w spółce) należy przygotować dane niezbędne do wyceny rezerw na świadczenia pracownicze. Na potrzeby niniejszego przykładu przyjmijmy, że pracownikom spółki przysługuje odprawa emerytalna, której wysokość zależy od stażu pracy.

TABELA 2

Staż pracy w spółce i podstawa wymiaru

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

W takim przypadku spółka powinna przygotować indywidualne dane o pracownikach w niej zatrudnionych na dzień 31 grudnia 2010 r. (dane dotyczące wieku, płci, daty zatrudnienia oraz podstawy odprawy emerytalnej).

TABELA 3

Dane o pracownikach do wyliczenia świadczenia

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Spółka powinna przygotować dane dotyczące mobilności pracowników w ostatnich latach oraz dane dotyczące planowanego wzrostu wynagrodzeń w przyszłości.

II etap (wycena rezerw)

Na podstawie danych dostarczonych przez spółkę aktuariusz bądź osoba dokonująca wyliczeń ustala założenia do wyceny (w dalszej części przykładu zakładamy, że wycena jest dokonywana przez aktuariusza). Na potrzeby rozpatrywanego przykładu przyjmijmy następujące założenia:

1. Realny wzrost płac (powyżej poziomu inflacji) na poziomie 1% w każdym kolejnym roku.

2. Inflacja na poziomie 2% rocznie.

3. Stopa dyskontowa w wysokości 5% rocznie, która odzwierciedla stopę zwrotu z obligacji skarbowych o terminach zapadalności zgodnych średnio z terminami zapadalności obliczanych zobowiązań.

4. Na podstawie danych dotyczących mobilności pracowników aktuariusz przyjął wskaźnik rotacji pracowników dla omawianej spółki, czyli prawdopodobieństwo ustania stosunku pracy pracownika firmy w okresie jednorocznym, z przyczyn innych niż śmierć, odejście na rentę lub emeryturę, na poziomie 4% rocznie. W rzeczywistości wskaźnik rotacji najczęściej ustalany jest indywidualnie dla każdego pracownika w zależności od jego wieku i stażu pracy w spółce.

 

5. Standardowy wiek emerytalny: 65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet.

6. Prawdopodobieństwo wypłaty świadczenia uwzględniające ruchy kadrowe i demograficzne w spółce. Do tego celu aktuariusz stworzył model, który zawierał informacje dotyczące prawdopodobieństwa śmierci pracownika, trwałej niezdolności do pracy oraz wskaźnika rotacji w kolejnych latach projekcji.

Rezerwę z tytułu tych świadczeń obliczono z zastosowaniem metody aktuarialnej Projected Unit Credit, która szczegółowo została opisana w Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości 19 Świadczenia pracownicze. Jej wartość ustala się na dzień bilansowy jako sumę rezerw dotyczących poszczególnych pracowników oraz poszczególnych świadczeń, zgodnie ze wzorem:

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

gdzie:

R_d - wartość rezerwy na dzień bilansowy d, czyli przewidywana na dzień bilansowy kwota przyszłych wypłat,

W - przewidywana wartość przyszłego świadczenia na rzecz pracowników w pełnej wysokości w dniu jego wypłaty,

S - staż w spółce (w latach) na dzień bilansowy d,

n - liczba lat do wypłaty świadczenia (w latach) od dnia bilansowego d,

P - prawdopodobieństwo wypłaty przyszłego świadczenia, uwzględniające ruchy kadrowe (rotacja) i demograficzne (śmierć, przejście na rentę),

v - współczynnik dyskontujący.

Na podstawie zaprezentowanego wzoru dokonano wyceny rezerw na odprawy emerytalne dla poszczególnych pracowników w omawianym przykładzie.

TABELA 4

Wyniki przeprowadzonych kalkulacji

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Wyliczona w przedstawiony sposób wartość bieżąca zobowiązania z tytułu odpraw emerytalnych jest wartością indywidualną dla każdego pracownika. W celu uzyskania wartości R_d zobowiązania z tytułu odpraw emerytalnych w spółce należy zsumować wartości rezerw poszczególnych pracowników spółki. Na potrzeby przykładu przyjmijmy, że wartość rezerw na odprawy emerytalne na dzień 31 grudnia 2010 r. wynosi 250 000 zł.

Dodatkowo załóżmy, że spółka nie tworzyła rezerw na świadczenia emerytalne na dzień bilansu zamknięcia poprzedniego roku (31 grudnia 2009 r.), mimo że miała taki obowiązek. W takiej sytuacji najlepszym rozwiązaniem jest przeprowadzenie wyceny rezerw na dzień 31 grudnia 2009 r. Wówczas wartość rezerw z bilansu otwarcia 2010 r. będzie traktowana jako błąd podstawowy obciążający lata ubiegłe (oczywiście jeżeli wartość rezerw będzie istotna). Na potrzeby omawianego przykładu przyjmijmy, że wartość rezerw na odprawy emerytalne na dzień 31 grudnia 2009 r. w wyniku dokonanej wyceny wyniosła 200 000 zł, co oznacza (w ramach stosowanej polityki rachunkowości spółki) wartość istotną.

III etap (ujawnienie informacji w sprawozdaniu finansowym)

Wartość 200 000 zł została potraktowana jako wartość istotna. Wobec tego w sprawozdaniu finansowym będzie ujawniona jako strata z lat ubiegłych (tzw. błąd podstawowy), a różnica stanu rezerw w 2010 r., czyli 50 000 zł, zostanie ujawniona jako koszt 2010 r.

Zgodnie z KSR 6 spółka (zakładamy, że spółka jest jednostką inną niż bank, zakład ubezpieczeń, zakład reasekuracji) powinna ujawnić informacje w sprawozdaniu finansowym za 2010 r. w następujący sposób.

Bilans

Pasywa B.I.2. Rezerwy na świadczenia emerytalne i podobne - długoterminowe 250 000 zł

Pasywa A.VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych -200 000 zł

Rachunek zysków i strat - wariant kalkulacyjny

E. Koszty ogólnego zarządu 50 000 zł

Ponadto na podstawie pkt 5.1. KSR 6 spółka ujawnia dodatkowo następujące informacje o rezerwach wykazanych w bilansie w poz. B.I.:

• cel ich utworzenia,

• stan na początek okresu,

• dodatkowe rezerwy utworzone w ciągu okresu, łącznie ze zwiększeniami dotychczasowych rezerw, np. w wyniku ich wzrostu w ciągu okresu wynikającego z upływu czasu oraz skutków zmian stopy dyskontowej,

• kwoty wykorzystane w ciągu okresu (rozliczone z zobowiązaniami),

• kwoty niewykorzystane (rozwiązane w ciągu okresu),

• stan na koniec okresu.

TABELA 5

Informacja dodatkowa

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

TABELA 6

Główne założenia przyjęte przez aktuariusza do wyliczenia kwoty odpisu na odprawy emerytalne

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

• Krajowy Standard Rachunkowości nr 6 „Rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów, zobowiązania warunkowe”

• Międzynarodowy Standard Rachunkowości 19 Świadczenia pracownicze

Attuario - biuro aktuarialne

www.attuario.pl