Okazjonalna praca zdalna – maksymalnie 24 dni w roku - od kiedy, ile dni, czy pracodawca może odmówić. Co w przypadku zmiany pracodawcy?

Czym jest praca zdalna okazjonalna? Limit dni

Okazjonalna praca zdalna będzie (od 7 kwietnia 2023 r.) regulowana w przepisie art. 67³³ kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem:

§ 1. Praca zdalna może być wykonywana okazjonalnie, na wniosek pracownika złożony w postaci papierowej lub elektronicznej, w wymiarze nieprzekraczającym 24 dni w roku kalendarzowym.
§ 2. Do pracy zdalnej, o której mowa w § 1, nie stosuje się przepisów art. 67¹⁹–67²⁴ oraz art. 67³¹ § 3.
§ 3. Kontrola wykonywania pracy zdalnej, o której mowa w § 1, kontrola w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy lub kontrola przestrzegania wymogów w zakresie bezpieczeństwa i ochrony informacji, w tym procedur ochrony danych osobowych, odbywa się na zasadach ustalonych z pracownikiem.

Jest to zatem dość krótki przepis. Warto przy okazji wyjaśnić, że tymi przepisami, których nie stosuje się do pracy zdalnej okazjonalnej są:

art. 67¹⁹–67²⁴ – czyli przepisy dot. zasadniczej pracy zdalnej określające m.in.:
- uzgodnienie pracy zdalnej w umowie o pracę;

- pracę zdalną wykonywaną na polecenie pracodawcy;

- określanie zasad wykonywania pracy zdalnej w porozumieniu pracodawcy ze związkami zawodowymi;

- obowiązek zapewnienia przez pracodawcę zdalnemu pracownikowi materiałów, narzędzi pracy, niezbędnych do wykonywania pracy zdalnej, czy np. pokrycia kosztów energii elektrycznej oraz usług telekomunikacyjnych niezbędnych do wykonywania pracy zdalnej

67³¹ § 3 kodeksu pracy – czyli, że do pracy zdalnej okazjonalnej stosuje się przepis art. 237³ § 2² kodeksu pracy dot. szkolenia bhp, który brzmi następująco:

§ 2². Szkolenie okresowe pracownika, o którym mowa w § 2, nie jest wymagane w przypadku pracownika na stanowisku administracyjno-biurowym, gdy rodzaj przeważającej działalności pracodawcy w rozumieniu przepisów o statystyce publicznej znajduje się w grupie działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, chyba że z oceny ryzyka, o której mowa w art. 226 pkt 1, wynika, że jest to konieczne.

Praca zdalna okazjonalna - wątpliwości

Z uwagi na pewną lakoniczność, przepis dot. okazjonalnej pracy zdalnej budzi szereg pytań i wątpliwości. Kilka z tych pytań zadała jedna z posłanek w interpelacji poselskiej nr 38835 z dnia 3 lutego 2023 r., skierowanej do ministra rodziny i polityki społecznej. Posłanka zapytała w szczególności:

1. Czy pracodawca ma prawo za każdym razem odmówić pracownikowi zgody na wykonywanie okazjonalnej pracy zdalnej i w konsekwencji nie udzielić jej ani razu w danym roku kalendarzowym? 

2. W jaki sposób dni okazjonalnej pracy zdalnej mają być liczone w przypadku zmiany pracodawcy? Czy 24 dni okazjonalnej pracy zdalnej przysługują danemu pracownikowi w danym roku kalendarzowym u każdego pracodawcy, czy tylko w wymiarze niewykorzystanym wcześniej u poprzedniego pracodawcy? W jaki sposób pracodawca ma uzyskać informację, ile dni okazjonalnej pracy zdalnej zostało wykorzystane u poprzedniego pracodawcy, w konsekwencji, czy ma je wskazywać w świadectwie pracy pracownika?

3. Co w sytuacji, gdy pracownik dołączy do organizacji pod koniec roku kalendarzowego np. w listopadzie – czy dalej ma do wykorzystania 24 dni okazjonalnej pracy zdalnej, czy powinny być one liczone proporcjonalnie do długości zatrudnienia?

Ponadto posłanka zwróciła uwagę, że pracodawcy obawiają się, iż pracownicy będą składać wnioski o okazjonalną pracę zdalną zamiast wybierać przysługujące im dni urlopowe, w tym urlop na żądanie. W tym kontekście posłanka zapytała, czy celem uniknięcia takich sytuacji pracodawca może zasugerować pracownikowi, że nie udziela mu zezwolenia na okazjonalną pracę zdalną, ale zamiast tego może w tej samej dacie udzielić mu urlopu?

Okazjonalna praca zdalna – wyjaśnienia Minister Rodziny i Polityki Społecznej

Na interpelację odpowiedziała 23 lutego 2023 r. Marlena Maląg, Minister Rodziny i Polityki Społecznej, która wskazała, że założeniem wprowadzenia do kodeksu pracy okazjonalnej pracy zdalnej było umożliwienie pracownikowi złożenia wniosku o jej wykonywanie w sytuacjach uzasadnionych wyłącznie interesem (potrzebą) tego pracownika, np. w razie konieczności opieki nad potrzebującym doraźnego wsparcia członkiem rodziny.

Ponadto Minister zwróciła uwagę, że charakter niektórych rodzajów prac nie pozwala na ich wykonywanie w innym miejscu niż wskazane w umowie o pracę. A ponadto na podstawie nowego art. 67³¹ § 4 Kodeksu pracy (który również wejdzie w życie 7 kwietnia br.) praca zdalna nie obejmuje prac:

- szczególnie niebezpiecznych;
- w wyniku których następuje przekroczenie dopuszczalnych norm czynników fizycznych określonych dla pomieszczeń mieszkalnych;
- z czynnikami chemicznymi stwarzającymi zagrożenie, o których mowa w przepisach w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem czynników chemicznych w miejscu pracy;
- związanych ze stosowaniem lub wydzielaniem się szkodliwych czynników biologicznych, substancji radioaktywnych oraz innych substancji lub mieszanin wydzielających uciążliwe zapachy;
- powodujących intensywne brudzenie.

Wniosek pracownika o okazjonalną pracę zdalną nie będzie wiążący dla pracodawcy. Nie można też dyskryminować pracownika co do pracy zdalnej okazjonalnej

Zdaniem Ministra Rodziny i Polityki Społecznej wniosek pracownika dotyczący pracy zdalnej okazjonalnej nie będzie wiążący dla pracodawcy. Dlatego pracodawca może odmówić jego uwzględnienia. Przykładowo pracodawca będzie mógł odmówić udzielenia pracy zdalnej okazjonalnej, gdy wykonywanie pracy zdalnej nie będzie możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika.

Jednocześnie Minister wskazała, że odmowa uwzględnienia wniosku pracownika o pracę zdalną okazjonalną nie może mieć charakteru dyskryminacyjnego. Z art. 183a § 1 Kodeksu pracy wynika bowiem nakaz równego traktowania pracowników przez pracodawcę w zakresie m.in. warunków zatrudnienia, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy. 

Zdaniem Ministra Rodziny i Polityki Społecznej równe traktowanie w zatrudnieniu oznacza niedyskryminowanie w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio, z ww. określonych przyczyn. Natomiast zgodnie z art. 183d Kodeksu pracy osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.

Zatem nie może być tak, że jednemu pracownikowi na danym stanowisku pracodawca udziela pracy zdalnej okazjonalnej a drugiemu nie.

Praca zdalna okazjonalna a urlop wypoczynkowy

Minister Rodziny i Polityki Społecznej wskazała również, że prawo pracownika do złożenia wniosku o wykonywanie pracy zdalnej okazjonalnej nie jest uzależnione od wykorzystania przez tego pracownika urlopu wypoczynkowego, w tym tzw. urlopu na żądanie. 

Cel obu tych instytucji prawnych jest bowiem odmienny. Urlop wypoczynkowy jest szczególnego rodzaju uprawnieniem pracownika opisanym jako coroczny, płatny, nieprzerwany okres ustawowego zwolnienia pracownika od obowiązku świadczenia pracy u danego pracodawcy, przysługujący pracownikowi w celu wypoczynku i regeneracji sił, w wymiarze określonym przepisami prawa pracy i w czasie ustalonym przez pracodawcę[1]. 

A istotą pracy zdalnej okazjonalnej jest umożliwienie pracownikowi wykonywania pracy w miejscu przez niego wskazanym (innym niż zakład pracy) w sytuacjach uzasadnionych potrzebami tego pracownika, np. w razie konieczności opieki nad potrzebującym doraźnego wsparcia członkiem rodziny.

Praca zdalna okazjonalna a zmiana pracodawcy. Co z limitem dni?

Zdaniem Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, w przypadku zmiany pracodawcy w trakcie roku kalendarzowego, pracownikowi u kolejnego pracodawcy będzie przysługiwało prawo do pracy zdalnej okazjonalnej w wymiarze niewykorzystanym u dotychczasowego pracodawcy. 

Natomiast jeżeli pracownik nie skorzysta z pracy zdalnej okazjonalnej u poprzedniego pracodawcy bądź podejmie pracę w trakcie roku kalendarzowego, będzie mu przysługiwał pełen wymiar pracy zdalnej okazjonalnej.

Informacja o wykorzystanych dniach pracy zdalnej okazjonalnej w świadectwie pracy

Jak wskazała Minister, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 grudnia 2016 r. w sprawie świadectwa pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1862), w świadectwie pracy zamieszcza się informacje niezbędne do ustalenia uprawnień ze stosunku pracy i uprawnień z ubezpieczeń społecznych, dotyczące wykorzystanego dodatkowego urlopu albo innego uprawnienia lub świadczenia, przewidzianego przepisami prawa pracy. 

Dlatego też, zdaniem Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, informacja o wymiarze wykorzystanej przez pracownika pracy zdalnej okazjonalnej powinna znaleźć się w ust. 6 pkt 12 świadectwa pracy przygotowanego według pomocniczego wzoru świadectwa pracy, stanowiącego załącznik do ww. rozporządzenia.

oprac. Paweł Huczko

***

^[1] por. W. Muszalski, K. Walczak (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Wyd. 13, Warszawa 2021

Podstawa prawna: 
- ustawa z 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r. poz. 240).