Ekwiwalent za urlop wypoczynkowy

Prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop

Zgodnie z art. 171 § 1 Kodeksu pracy (dalej k.p.) ekwiwalent może zostać wypłacony za urlop niewykorzystany z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Prawo do ekwiwalentu powstaje nie tylko w razie definitywnego zakończenia stosunku pracy. Świadczenie to należy się po rozwiązaniu lub zakończeniu każdej umowy terminowej, na podstawie której pracownik świadczył pracę. Wyjątkowo pracodawca nie musi wypłacić ekwiwalentu, gdy bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu umowy o pracę, zawiera z pracownikiem kolejną umowę, a strony postanawiają o możliwości wykorzystania urlopu powstałego podczas poprzedniego stosunku pracy w czasie nowego zatrudnienia (art. 171 § 3 k.p.). W takiej sytuacji strony powinny zawrzeć dodatkowo porozumienie, w którym zdecydują o późniejszym wykorzystywaniu urlopu.

Żądanie wypłaty ekwiwalentu przez pracownika nie może być traktowane jako nadużycie prawa, jeżeli nie miał on możliwości skorzystania z urlopu udzielonego mu przez pracodawcę w terminie określonym w Kodeksie pracy. Dla oceny prawa pracownika do ekwiwa­lentu nie jest zatem istotne skierowanie pracownika na urlop przez pracodawcę, ale faktyczne jego wykorzystanie (Wyrok Sadu Najwyższego z dnia 7 maja 2008 r., sygn. II PK 313/07, OSNP nr 17–18/2009, poz. 229). Jednakże, jeżeli pracownik pomimo decyzji pracodawcy, będzie uporczywie odmawiał przejścia na urlop, licząc na to, że otrzyma ekwiwalent, zarzut nadużycia prawa może zostać uwzględniony.

Liczba dni pracujących i wolnych w 2015 r.

Wypłata ekwiwalentu w innych wypadkach niż wskazane powyżej nie jest dopuszczalna. Dotyczy to zwłaszcza niemożliwości zawarcia przez pracodawcę i pracownika porozumienia o wypłacie ekwiwalentu w trakcie trwania stosunku pracy. Umowa taka nie może zwalniać pracodawcy z obowiązku udzielenia urlopu wypoczynkowego w naturze w zamian za comiesięczną wypłatę ekwiwalentu „z góry”, jako dodatku do wynagrodzenia (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2009 r., sygn. I PK 58/09, OSP nr 5/2010, poz. 52).

Jako niedopuszczalne oceniane są też umowy pomiędzy pracodawcą a pracownikiem, które dotyczą wypłaty ekwiwalentu w sytuacji, gdy pracownikowi „nawarstwiają się” zaległe urlopy z poprzednich lat. Pracodawca, który nie może pozwolić sobie na zwolnienie pracownika od pracy na dłuższy czas, ustala z nim, że pomimo trwania umowy o pracę wypłaci ekwiwalent za najbardziej zaległy urlop, a urlop tegoroczny zostanie wykorzystany w naturze. Zgodnie z literalnym brzmieniem art. 171 § 1  k.p. taka sytuacja nie powinna mieć miejsca i dopiero w momencie rozwiązania umowy o pracę, pracownik powinien otrzymać ekwiwalent zarówno za niewykorzystany tegoroczny urlop oraz za urlopy zaległe.

Można jednak znaleźć opinie odmienne, które dopuszczają zawarcie umowy, w której strony postanowią, że w zamian za wypłatę ekwiwalentu, pracownikowi umorzą się zaległe niewykorzystane dni urlopu. Oczywiście taka umowa nie może dotyczyć urlopu tegorocznego, gdyż mogłaby zostać potraktowana jako złamanie zasady udzielania urlopu w naturze. Wobec tego, jeżeli np. pracownik ma zaległy urlop za rok 2013 i 2014 oraz jeszcze niewykorzystany urlop za rok 2015, mógłby w tym roku odebrać w naturze urlop za rok 2015 oraz za rok 2014 (zgodnie z dyspozycją art. 168 k.p, który stwierdza, że urlopu niewykorzystanego należy udzielić najpóźniej do dnia 30 września następnego roku kalendarzowego). Natomiast w odniesieniu do zaległego urlopu z 2013 pracodawca mógłby zawrzeć z pracownikiem umowę o wypłacie ekwiwalentu. Rozwiązanie takie nie jest wprost uregulowane w przepisach, jednakże dopuszcza je Sąd Najwyższy. W uchwale z 8 lipca 1999 r., (sygn. III ZP 10/99,OSNP nr 6/2000 poz. 233), wskazano, że ekwiwalent może zostać wypłacony za niewykorzystany urlop z innych przyczyn niż wymienione w art. 171 par. 1 k.p. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 171 par. 1 k.p. pełni funkcję gwarancyjną i zapewnia wypłacenie ekwiwalentu w sytuacjach w nim wskazanych. W żaden sposób nie ogranicza jednak możliwości wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop w innych sytuacjach – zgodnie z wolą stron stosunku pracy. Skorzystanie z takiego rozwiązania nie może jednak naruszać prawa pracownika do wykorzystywania urlopu w naturze i może być stosowane jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Ponadto należy podkreślić, że wola zawarcia takiej umowy powinna pochodzić od pracownika. W przeciwnym wypadku pracodawca w razie kontroli Państwowej Inspekcji Pracy mógłby narazić się na zarzut, że dopuszcza się naruszenia praw pracownika poprzez nieudzielanie mu urlopu w naturze (art. 282 k.p.), a tym samym otrzymać karę grzywny. Wniosek od pracownika o wypłatę ekwiwalentu za zaległy urlop i zawarta pomiędzy pracownikiem a pracodawca umowa, będą stanowiły podstawę do odparcia ewentualnych zarzutów Państwowej Inspekcji Pracy. Pracodawca będzie mógł powołać się na swobodę kształtowania stosunku pracy, a przede wszystkim wskazać na racjonalność takiego rozwiązania, które może być bardzo korzystne dla pracownika. Wypłata ekwiwalentu za zaległy urlop jeszcze w czasie trwania umowy o pracę, może uchronić pracownika przed przedawnieniem się roszczenia o to świadczenie. W Kodeksie pracy przyjęto zasadę, że roszczenia pracownicze przedawniają się po upływie 3 lat od daty ich wymagalności. Po tym czasie od nabycia prawa do urlopu, pracownik nie może domagać się, ani udzielenia mu zaległego urlopu w  naturze, ani wypłaty za niego ekwiwalentu. Umowa o wypłatę ekwiwalentu byłaby więc rozwiązaniem kompromisowym. Należy jednak podkreślić, że to powyższe rozwiązanie opiera się o orzecznictwo Sądu Najwyższego, które nie jest w Polsce uznawane za powszechne źródło prawa.

Polecamy: Nowe umowy zlecenia i inne umowy cywilnoprawne – PDF

Kiedy wypłata ekwiwalentu?

Pracownik nabywa prawo do ekwiwalentu  w dniu rozwiązania lub wygaśnięcia umowy o pracę. Wypłata ekwiwalentu powinna nastąpić ostatniego dnia zatrudnienia. W przypadku niedotrzymania tego terminu przez pracodawcę, pracownikowi przysługują odsetki za zwłokę.

Jeżeli wygaśnięcie stosunku pracy nastąpiło z powodu śmierci pracownika, ekwiwalent przysługuje w równych częściach jego małżonkowi i innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. Prawo do renty rodzinnej mają:

- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,

- przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka,

- małżonek (wdowa i wdowiec),

- rodzice (w tym także ojczym, macocha lub osoby, które dziecko adoptowały).

Pod pewnymi warunkami, ekwiwalent po zmarłym pracowniku może otrzymać były małżonek pracownika. Jeżeli była żona miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony, ustalone wyrokiem lub ugodą sądową a dodatkowo spełnia warunki do otrzymania renty rodzinnej może domagać się wypłaty ekwiwalentu od pracodawcy zmarłego.

Urlop wypoczynkowy – wymiar, wykorzystanie, przedawnienie

Wysokość ekwiwalentu

Kwotę ekwiwalentu wylicza się na podstawie przepisów Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.

Obliczając wysokość świadczenia bierze się pod uwagę:

- stałe miesięczne składniki wynagrodzenia – w wysokości należnej w miesiącu nabycia prawa do tego ekwiwalentu;

- składniki wynagrodzenia o zmiennej wysokości przysługujące pracownikowi za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc, wypłacone w okresie 3 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu – w średniej wysokości z tego okresu;

- składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy dłuższe niż 1 miesiąc, wypłacone w okresie 12 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu - w średniej wysokości z tego okresu.

Suma tych składników stanowi tzw. podstawę wymiaru ekwiwalentu. Należy pamiętać, że nawet jeżeli ekwiwalent oblicza się za zaległe niewykorzystane urlopy (np. sprzed 2 lat) to i tak przyjmuje się wysokość wynagrodzenia z okresu bezpośrednio poprzedzającego miesiąc, w którym nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1976 roku, I PRN 1/76), a nie wysokość wynagrodzenia w latach, w których pracownik nabył prawo do urlopu.

Kolejnym krokiem jest podzielenie podstawy wymiaru ekwiwalentu przez współczynnik ekwiwalentu. Współczynnik ten jest ustalany odrębnie na każdy rok kalendarzowy. W roku 2015 współczynnik dla pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy wynosi 21, a dla pracowników zatrudnionych na część etatu proporcjonalnie mniej.

Polecamy: Komplet żółtych książek – Prawo Pracy i ZUS 2015

Kwota otrzymana w ten sposób to wysokość ekwiwalentu za 1 dzień urlopu. Aby obliczyć ekwiwalent należny za jedną godzinę niewykorzystanego urlopu należy podzielić kwotę przysługującą za dzień urlopu przez liczbę godzin odpowiadającą dobowej normie czasu pracy obowiązującej pracownika. Tak otrzymany ekwiwalent za jedną godzinę urlopu następnie trzeba pomnożyć przez liczbę godzin niewykorzystanego urlopu. Wynik tego mnożenia to wysokość należnego pracownikowi ekwiwalentu.

autor: Karolina Dołęgowska

PODSTAWA PRAWNA:

- art. 168, 171, 282 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502);

- art. 67, 70 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.);

- § 14–17 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop – Dz.U. Nr 2, poz. 14; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 174, poz. 1353.

ORZECZNICTWO:

- Wyrok Sadu Najwyższego z dnia 7 maja 2008 r., sygn. II PK 313/07, OSNP nr 17–18/2009, poz. 229;

- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2009 r., sygn. I PK 58/09, OSP nr 5/2010, poz. 52;

- Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 1999 r., sygn. akt III ZP 10/99,OSNP  nr 6/2000, poz. 233.

Podyskutuj o tym na naszym FORUM