Ujawnienie środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej – skutki w CIT

Kiedy wystąpi ujawnienie ŚT / WNiP

Opisane na wstępie sytuacje są najczęściej utożsamiane z tzw. „ujawnieniem” środka trwałego. Należy jednak pamiętać, że nie każde zdarzenie związane z „odnalezieniem” aktywa dotychczas nie ujętego w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych jest „ujawnieniem” ŚT / WNiP.

Taki wniosek wynika z analizy art. 16d ust. 2 ustawy o CIT. Przepis ten stanowi, że składniki majątku będące ŚT / WNiP wprowadza się do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, najpóźniej w miesiącu przekazania ich do używania. Późniejszy termin wprowadzenia uznaje się za ujawnienie środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej, o którym mowa w art. 16h ust. 1 pkt 4 ustawy o CIT.

Zatem, rozpoczęcie używania ŚT / WNiP powinno skutkować jego wprowadzeniem do ewidencji (z zastrzeżeniem dotyczącym niskocennych aktywów), zaś ujęcie w takiej ewidencji powinno nastąpić najpóźniej w miesiącu przekazania aktywa do używania. 

Zdaniem autora oznacza to, że nie można mówić o ujawnieniu ŚT / WNiP w przypadku, gdy nie był on faktycznie użytkowany przez podatnika. Innymi słowy, ujawnienie środka trwałego dotyczy tylko takich aktywów, które były wykorzystywane w działalności gospodarczej, lecz nie zostały wprowadzone do ewidencji.

Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata

Art. 16d ust. 2 ustawy o CIT stanowi bowiem o ujawnieniu ŚT / WNiP (które zgodnie z ustawowymi definicjami muszą być wykorzystywane przez podatnika na potrzeby działalności gospodarczej albo oddane do używania innemu podmiotowi), a nie o ujawnieniu jakichkolwiek składników majątku podatnika. Co więcej, omawiany przepis wskazuje, że ujawnieniem ŚT / WNiP jest sytuacją, w której jego wprowadzenie następuje w terminie późniejszym niż w miesiącu przekazania do używania – zatem „ujawnione” może być tylko takie aktywo, które było przez podatnika faktycznie używane.

Jak zatem w takim przypadku klasyfikować sytuację odnalezienia nie używanych dotychczas ŚT / WNiP, które w świetle ustawy o CIT nie stanowi ich „ujawnienia”? Zdaniem autora, w takim przypadku rozpoczęcie korzystania z aktywa niewprowadzonego do ewidencji będzie związane z jego „zwyczajnym” wprowadzeniem do ewidencji. Z kolei, jeżeli ŚT / WNiP po „odnalezieniu” nie jest wykorzystywany w działalności podatnika, brak będzie podstaw do jego ujęcia w ewidencji.

Jednocześnie, w opinii autora, ujawnieniem ŚT / WNiP nie jest sytuacja opisana w art. 16e ustawy o CIT. Przepis ten wskazuje, że jeżeli podatnicy nabędą lub wytworzą składniki majątku o wartości początkowej przekraczającej 3500 zł i ze względu na przewidywany przez nich okres używania nie zaliczą ich do ŚT lub WNiP, a faktyczny okres ich używania przekroczy rok, są on obowiązani zaliczyć te aktywa do ŚT lub WNiP. Opisana sytuacja nie jest związana z ujawnieniem ŚT / WNiP, gdyż takie składniki majątku w momencie rozpoczęcia ich używania nie spełniały ustawowej definicji ŚT / WNiP – z uwagi na przewidywany okres ich używania.

Amortyzacja ujawnionego ŚT / WNiP

Jak wskazano powyżej, co do zasady, każda sytuacja, w której podatnik nie wprowadził do ewidencji składnika majątku spełniającego definicję ŚT / WNiP, pomimo jego używania na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, jest zdarzeniem skutkującym obowiązkiem zastosowaniem art. 16d ust. 2 ustawy o CIT. Bez znaczenia pozostaje w takim przypadku przyczyna dla jakiej aktywo nie zostało wprowadzone do ewidencji oraz to czy takie działanie (zaniechanie) nastąpiło z winy podatnika czy też było od niego niezależne.

Przepisy ustawy o CIT zawierają szczególne regulacje dotyczące momentu rozpoczęcia amortyzacji ujawnionych aktywów. Stosownie bowiem do art. 16h ust. 1 pkt 4 ustawy o CIT od ujawnionych ŚT / WNiP nieobjętych dotychczas ewidencją, odpisów amortyzacyjnych dokonuje się począwszy od miesiąca następującego po miesiącu, w którym zostały wprowadzone do ewidencji. Zatem, wprowadzenie ujawnionego aktywa do ewidencji nie może nastąpić w minionych okresach. Podatnik ujawniający ŚT / WNiP nie ma również możliwości dokonania odpisów amortyzacyjnych za okres ich używania przed formalnym wprowadzeniem do ewidencji.

Wprowadzenie ŚT / WNiP do ewidencji jest związane z koniecznością ustalenia wartości początkowej ujmowanego aktywa. Regulacje ustawy o CIT nie przewidują w tym zakresie szczególnych zasad dla ujawnionych składników majątku, zatem zastosowanie znajdą tutaj ogólne zasady określone w art. 16g ustawy o CIT (tj. w razie odpłatnego nabycia cenę ich nabycia, w razie wytworzenia we własnym zakresie koszt wytworzenia, itp.).

Specyfika związana z ujawnianiem aktywów powoduje, że określenie takiej ceny nabycia lub kosztu wytworzenia w praktyce nie zawsze będzie możliwe. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, w których podatnik identyfikuje aktywa, których posiadania nie był świadomy, np. w związku z ich przypadkowym „odnalezieniem”. W tym kontekście nie powinno budzić wątpliwości, że ustalając wartość początkową ujawnionych składników majątku należy odnieść się do wartości historycznych (tj. kosztu nabycia bądź wytworzenia), nie zaś do wartości danych aktywów z daty, w jakiej zostają one ujawnione. Może to spowodować, że wartość początkowa ujawnionego środka trwałego / wartości niematerialnej i prawnej wyniesie 0 zł. Będzie tak przede wszystkim w sytuacji, w której podatnik nie posiada dokumentacji, która pozwalałaby na ustalenie ceny nabycia lub kosztu wytworzenia, ale składnik majątku nie został otrzymany w drodze darowizny lub w inny nieodpłatny sposób.