Raportowanie schematów podatkowych z zachowaniem tajemnicy zawodowej doradcy podatkowego

Adam. Kuchta, Infor.pl: W połowie listopada zakończyły się szerokie konsultacje w sprawie zmian w prawie, przedstawionych przez Ministerstwo Finansów, których celem będzie wprowadzenie do polskiego porządku prawnego obowiązku raportowania schematów podatkowych (ang. Mandatory Disclosure Rules – MDR). Na czym polega ten pomysł?

prof. Jadwiga Glumińska-Pawlic: Jest to pomysł OECD, który został podjęty przez Radę Unii Europejskiej i Komisję Europejską. Wynika to z przyjętych przez OECD piętnastu kierunkowych zaleceń dotyczących erozji podstawy opodatkowania w podatkach dochodowych (tzw. BEPS – Base Erosion Profit Shifting). Otóż OECD zauważyło, że opodatkowanie dochodu następuje nie tam, gdzie on jest wypracowany, ale przerzucane jest do innych krajów, które nie mają związanych z tym żadnych kosztów, nie są tam zatrudniani pracownicy itd., natomiast spijają śmietankę, pobierając tak naprawdę nienależny podatek.

OECD i Komisja Europejska zaobserwowały tzw. szkodliwą konkurencję podatkową, która występuje nawet pomiędzy państwami, które należą do Unii Europejskiej. Takim skrajnym przykładem było już „Luxembourg Leaks”, kiedy to okazało się, że Luksemburg zastosował agresywną politykę podatkową, mającą na celu osiągnięcie jak największych dochodów – nienależnych dochodów z tytułu podatków dochodowych. Natomiast Irlandia zaproponowała niedawno jedną tysięczną procenta, jeśli chodzi o stawkę w podatku dochodowym. Mając czyste ręce, bo nic na swoim terenie… Weźmy jednak pod uwagę, że jeśli zachęca się największe korporacje międzynarodowe, takie jak Apple, Google itd., to jedna tysięczna procenta to i tak jest bardzo dużo.

W związku z powyższym Komisja Europejska przygotowała dyrektywę, która jest jeszcze w trakcie opracowywania – chociaż w części można powiedzieć, że została już przyjęta – zmieniającą wcześniejszą Dyrektywę Rady (UE) 2016/1164, która ma na celu wprowadzenie obowiązku raportowania schematów podatkowych. Dyrektywa ta dotyczy oczywiście przede wszystkim transakcji spółek transgranicznych. Nasze Ministerstwo Finansów chce pójść jednak trochę dalej i wprowadzić obowiązek raportowania dla wszystkich transakcji, które mają sztuczny charakter. Trwają obecnie prace nad nową ustawą, ale zanim ona ujrzy światło dzienne, Ministerstwo Finansów podjęło bardzo szerokie konsultacje – 20 października na swojej stronie internetowej zmieściło ankietę apelując do prawników, ale także przedsiębiorców. Do prawników, czyli radców prawnych, adwokatów i oczywiście doradców podatkowych (bo do nas przede wszystkim jest to kierowane), żeby raportowali takie sytuacje, kiedy – być może – tworzona konstrukcja podatkowa ma sztuczny charakter i w konsekwencji będzie rodziła zastosowanie przepisów klauzuli o unikaniu opodatkowania. Klauzuli, która od 15 lipca 2016 r. jest już w naszej Ordynacji podatkowej.

Może trochę źle się stało, że te zamierzenia Ministerstwa Finansów bez mojej wiedzy i zgody zostały rozpowszechnione. Taką pierwszą informację na ten temat skierował do mnie wiceminister finansów Pan Paweł Gruza, informując o zamierzeniach Ministerstwa Finansów, ale szerokich zamierzeniach, dotyczących m.in. zmiany w naszej ustawie o doradztwie podatkowym, sygnalizując przy tym prace nad BEPS-em. A dokładnie nad BEPS-em 12, gdyż jest to ten właśnie dokument dotyczący raportowania.

List Ministra Finansów dotyczący tych spraw, w którym pojawił się także wątek na temat ewentualnego ograniczenia tajemnicy zawodowej doradców podatkowych, zanim stał się przedmiotem wewnętrznej dyskusji, został upubliczniony bez mojego komentarza i naświetlenia szerszego tła.

Rozumiem, że Krajową Radę Doradców Podatkowych interesuje kwestia jak nowy obowiązek związany z raportowaniem schematów podatkowych wpłynie na tajemnicę zawodową doradców podatkowych. Czy spowoduje to jej ograniczenie?

W ramach szerokich konsultacji Ministerstwo Finansów zaproponowało trzy rozwiązania, po pierwsze, kiedy to ten, kto planuje (i nawet jeszcze nie wdraża), czyli doradca podatkowy, radca prawny, adwokat ma obowiązek zgłoszenia informacji o schematach podatkowych z uwzględnieniem pełnych danych o podmiocie, który ewentualnie będzie schemat wdrażał w praktyce. Drugie rozwiązanie jest już trochę ograniczone, zakłada bowiem, że wykreślane są dane, które pozwalałyby zidentyfikować podmiot uczestniczący, czyli podawany byłby ogólny zarys schematu. Natomiast trzecie rozwiązanie – za którym się opowiadamy, i takie oficjalne stanowisko zajęła Krajowa Rada Doradców Podatkowych – zakłada, że doradca podatkowy ma obowiązek pouczyć swojego klienta, iż proponowane rozwiązania mogą stanowić naruszenie przepisów i być podstawą do wdrożenia postępowania w sprawie zastosowania klauzuli przeciw unikaniu opodatkowania. Następnie, po pouczeniu, doradca podatkowy powinien odebrać od klienta stosowne zaświadczenie, potwierdzające, że klient został pouczony o zagrożeniach i ewentualnych konsekwencjach, i to klient powinien raportować do Ministerstwa.

Czy niektóre kraje Unii Europejskiej wdrożyły już rozwiązania dotyczące raportowania schematów podatkowych? Na ile jest to sprawdzone w praktyce?

Przepisy dotyczące obowiązku raportowania schematów podatkowych są już przyjęte w niektórych krajach, na przykład Wielka Brytania i Portugalia mają jak najdalej idące rozwiązania. Podkreślić jednak należy, że w Wielkiej Brytanii nie istnieją regulacje dotyczące zawodu doradcy podatkowego, a tajemnica dotyczy prawników, a nie doradców. Doradca niebędący prawnikiem nie korzysta z ochrony i ma obowiązek raportowania. My natomiast chcielibyśmy, żeby tajemnica zawodowa, która jest atrybutem i istotą zawodu doradcy podatkowego, ale także radcy prawnego i adwokata, została jednak zachowana. Oczywiście zdajemy sobie sprawę, że stosunek zobowiązania podatkowego jest stosunkiem trójstronnym, bo występuje klient, doradca podatkowy i Skarb Państwa czy jednostka samorządu terytorialnego. W związku z powyższym pojawia się wątpliwość: czy organy państwa są tą osobą trzecią, której nie wolno ujawniać informacji związanych z klientem. Ale myślę, że jeśli te pomysły zostaną wyważone, to nic złego się nie stanie.

Apelowałam do Krajowej Rady Doradców Podatkowych oraz wszystkich doradców podatkowych, zachęcając ich, żeby wzięli szeroki udział w tych konsultacjach, sama też indywidualnie wypełniłam udostępnioną ankietę i przesłałam do Ministerstwa Finansów, nie bacząc na to, że Rada też wystosowała oficjalne stanowisko, które z moim jest oczywiście zbieżne. Chociaż zgłosiłam też pewne wątpliwości, biorąc pod uwagę treść pytań, które zostały przygotowane.

Konsultacje zakończyły się 15 listopada i teraz Ministerstwo Finansów chce zapoznać się z odpowiedziami i zawartymi w nich stanowiskami, które zostały przedłożone oraz zamierza, bo takie mamy informacje m.in. od Pana Dyrektora Systemu Podatkowego MF Filipa Świtały, że po zapoznaniu się zostanie opublikowany projekt regulacji prawnych dotyczący obowiązku raportowania. I projekt ten także będzie jeszcze szeroko konsultowany.

Czemu mają służyć schematy, które trafią do Ministerstwa Finansów?

Będą służyć zwalczaniu unikania opodatkowania, ograniczeniu erozji podstawy podatkowej i będą pewnym sygnałem… Proszę zauważyć – co oceniam bardzo pozytywnie – od maja br. Ministerstwo Finansów podjęło decyzję o publikowaniu na stronie internetowej tzw. ostrzeżeń i informacji o optymalizacjach podatkowych. Mają one za zadanie wskazywać przedsiębiorcom, ale także doradcom podatkowym, że Ministerstwo Finansów ma świadomość, że pewne działania są podejmowane i są oceniane negatywnie. Jeśli więc podatnik zdecyduje się takie działania podjąć, to musi również uwzględnić ryzyko, że będą wynikały z tego tytułu określone konsekwencje.

Czyli już obecnie, jeszcze przed wdrożeniem obowiązku raportowania, Ministerstwo Finansów taką wiedzę posiada?

Posiada, po części pewnie dlatego, że Ministerstwo Finansów zatrudniło na eksponowanych stanowiskach także doradców podatkowych, którzy znają różnego rodzaju schematy. W związku z powyższym, proszę zauważyć, że te ostrzeżenia są przygotowywane w sposób profesjonalny – stany faktyczne czy hipotetyczne opisywane są z dużą szczegółowością i z ogromną umiejętnością. A zatem nawet gdy ktoś nie korzysta z pomocy doradców podatkowych, prawników, to już wie, że tak postępować nie powinien. Myślę, że to jest krok w bardzo dobrą stronę, zwłaszcza, że widzimy te ubytki w dochodach z tytułu podatków dochodowych, które są tak naprawdę porównywalne z ubytkami w podatku VAT, a o tym wcześniej się nie mówiło. Przede wszystkim mówiono o karuzelach, „kołach olimpijskich” w zakresie VAT-u, natomiast podatek dochodowy leżał jak gdyby odłogiem i nagle, po „Luxembourg Leaks” zrobiła się z tego ogromna sprawa i ogromne zainteresowanie: jak przeciwstawić się takim działaniom. Działaniom – powiedziałabym – naszych przyjaciół z Unii Europejskiej, którzy wobec nas stosują szkodliwą konkurencję podatkową.

Polecamy: Pakiet żółtych książek - Podatki 2018

A więc Ministerstwo Finansów idzie jeszcze dalej, bo przecież posiada już wiedzę o schematach z licznych interpretacji podatkowych czy też opinii zabezpieczających, gdzie należy podać szczegółowy stan faktyczny. Chodzi więc przede wszystkim o obowiązek wprowadzenia nowych wytycznych Komisji Europejskiej?

Obowiązek wprowadzenia regulacji dotyczących raportowania struktur podatkowych dotyczył będzie wszystkich krajów Unii Europejskiej od 1 stycznia 2019 r. Dlatego też w innych krajach również trwają prace i są one istotnie zróżnicowane, jedni idą bardzo daleko, inni stosują praktykę zachowawczą – zwłaszcza ci, którzy czerpali z tego korzyści nie są za tym, żeby wprowadzać restrykcyjne rozwiązania.

Jakie skutki może wywołać wprowadzenie obowiązku raportowania dla doradców podatkowych i całego systemu podatkowego?

Większości doradców podatkowych obowiązek raportowania nie będzie w ogóle dotyczył, dlatego że obsługują oni małe firmy, bardzo często oprócz doradztwa podatkowego zajmując się także prowadzeniem ewidencji podatkowych. W związku z tym w małych firmach korzyści na podatkach też będą małe, a więc nie ma potrzeby podejmowania ryzyka i narażania się na konsekwencje, jeśli niewiele można zyskać. Jakieś, przykładowo, 500 złotych zaoszczędzone na podatkach, to nie jest sukces warty podjęcia ryzyka, bo kara może być znacznie surowsza. Dla przykładu w Wielkiej Brytanii za brak zgłoszenia grozi kara nawet do miliona funtów brytyjskich.

Jak bardzo optymalizacja podatkowa zagraża interesom państwa?

Oczywiście zagrożeniem jest agresywna optymalizacja podatkowa, bo trzeba rozróżnić dwie rzeczy, czyli odróżnić normalną optymalizację, polegającą na wykorzystaniu obowiązujących przepisów, ewentualnych luk w prawie i oczywiście przywilejów jakie ustawodawca zapewnia podatnikom, od agresywnej optymalizacji, która ma na celu wyłącznie skutek w postaci „zarobienia” na podatku.

W związku z powyższym agresywne optymalizacje na pewno zagrażają budżetowi państwa, ale także budżetom jednostek samorządu terytorialnego. Wprawdzie jak na razie Radzie ds. Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania, której jestem członkiem, Minister Finansów nie przekazał jeszcze żadnych spraw do zaopiniowania, natomiast wiem, że są dwa wnioski jednostek samorządu terytorialnego w zakresie optymalizacji w podatku od nieruchomości, w których chodzi o znaczne kwoty „oszczędności” na podatkach. Niektóre jednostki samorządu terytorialnego żyją dzięki podatkowi od nieruchomości, zwłaszcza, jeśli w grę wchodzą duże obiekty będące budowlami, gdzie przyjmujemy opodatkowanie od wartości lub wykorzystywane są duże powierzchnie zajmowane na działalność gospodarczą, objęte wysoką stawką, nawet powyżej 22 zł za metr kwadratowy powierzchni użytkowej. Jeśli jednostkom samorządu terytorialnego nakłada się nowe zadania, a zabiera się niektóre dochody, to zaczynają w tych podatkach, które im zostały przypisane, stosować maksymalne granice stawek. Wówczas podatnicy sięgają po możliwości optymalizacji, i chcą z tego coś dla siebie „urwać”. Dlatego docierają do nas sygnały, że w podatkach lokalnych też ta agresywna optymalizacja podatkowa jest podejmowana.

Dziękuję uprzejmie za rozmowę.