Skutki podatkowe zniesienia współwłasności nieruchomości

Przepisy stanowią, że współwłasność ma miejsce w sytuacji, kiedy własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Niekiedy jednak zachodzą okoliczności, które wymuszają na dotychczasowych współwłaścicielach (będących często partnerami w biznesie) zmianę stanu prawnego rzeczy.

Formy zniesienia współwłasności

Co do zasady każdy nabywca udziału we własności powinien mieć na uwadze przejściowy charakter współwłasności, ponieważ zasadniczym uprawnieniem współwłaścicieli jest żądanie zniesienia tego stanu. Tego prawa w żaden sposób nie można ograniczyć. Stąd też współwłasność określana jest mianem stosunku tymczasowego, którego likwidacja może nastąpić na żądanie każdego ze współwłaścicieli w każdym czasie. Odnosi się to również do zakresu zniesienia (całościowego lub częściowego). Zniesienie stanu współwłasności może nastąpić w drodze umowy lub postępowania sądowego. Przepisy kodeksu cywilnego nie regulują umownego zniesienia współwłasności, co oznacza, iż ustawodawca pozostawił to woli samych stron, które mogą uregulować likwidację współwłasności w sposób swobodny, ale nienaruszający prawa.

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz.U. z 2017 r., poz. 459, dalej: „k.c.”) reguluje zagadnienie zniesienia współwłasności w art. 211 oraz 212. Obowiązujące przepisy prawne stanowią, że zniesienie współwłasności nieruchomości może dotyczyć fizycznego podziału nieruchomości lub zbycia nieruchomości. W obrocie gospodarczym jednak najczęściej występującym sposobem jest przyznanie nieruchomości jednemu z dotychczasowych współwłaścicieli (w takim przypadku wraz z obowiązkiem spłaty pozostałych lub bez takiego obowiązku).

Podatek dochodowy od osób fizycznych

Zobowiązanie finansowe w postaci podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) może powstać, jeżeli w wyniku zniesienia współwłasności podatnicy otrzymują spłatę nieruchomości w wysokości przekraczającej udział, jaki pierwotnie im przysługiwał. Odpłatnym zbyciem będzie przede wszystkim sprzedaż lub zamiana nieruchomości. Co więcej, obowiązek podatkowy PIT będzie odnosił się również do każdej czynności prawnej, w wyniku której dojdzie do przeniesienia prawa własności nieruchomości, jej części czy udziału w niej za odpłatnością.

Przedmiotowe zobowiązanie podatkowe będzie ciążyło na podatniku, jeżeli zbycie nieruchomości w ramach zniesienia współwłasności ma miejsce przed upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie. Stawka podatku w przypadku zniesienia współwłasności nieruchomości wyniesie w takim przypadku 19%.

Podatek od czynności cywilnoprawnych

Zniesienie współwłasności nieruchomości poprzez przyznanie nieruchomości jednemu z dotychczasowych współwłaścicieli (w takim przypadku wraz z obowiązkiem spłaty pozostałych lub bez takiego obowiązku) może nastąpić również przez zawarcie umowy pomiędzy dotychczasowymi współwłaścicielami. Jest to możliwe jedynie w przypadku, gdy współwłaściciele są zgodni w kwestii zniesienia współwłasności, a także w odniesieniu do sposobu, w jaki to ma nastąpić. Zniesienie współwłasności nieruchomości wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Do takiej umowy stosuje się bowiem przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości, w tym także art. 158 k.c., który przewiduje taką formę. Podatek PCC zostanie pobrany przez notariusza w momencie sporządzania umowy w formie wymaganej przez obowiązujące przepisy.

W przypadku gdy pomiędzy współwłaścicielami nie ma zgody albo gdy jej uzyskanie jest niemożliwe, niezbędne jest przeprowadzenie postępowania sądowego. Obowiązek podatkowy w takiej sytuacji powstaje z chwilą uprawomocnienia się wyroku sądu w sprawie. Spłata pozostałych współwłaścicieli – czy to na podstawie wyroku sądu, czy umownego przeniesienia własności – podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC) według stawki 2%.

Najistotniejsze jest zatem określenie wartości rynkowej udziału w nieruchomości. Umożliwia ono sprecyzowanie wartości spłaty przysługującej dotychczasowym współwłaścicielom. Zobowiązanym do uregulowania należności wynikającej z podatku PCC będzie współwłaściciel nabywający udział w nieruchomości ponad ten posiadany. Co ważne, 2-procentowa stawka podatku naliczana będzie od nadwyżki ponad udział, a nie od wartości całej nieruchomości. Wartość rynkowa udziału może się zaś znacząco różnić od wartości całej nieruchomości. Dzieje się tak choćby w sytuacji, gdy ze sprzedaży łatwiej jest osiągnąć wyższą cenę przy sprzedaży całości niż części ułamkowej np. budynku czy lokalu.

Podatek od spadków i darowizn

Pomiędzy podmiotami często dochodzi do tzw. nieodpłatnego zniesienia współwłasności. W praktyce polega to na nieodpłatnym przekazaniu przez współwłaścicieli przysługujących im udziałów w nieruchomości na konkretny podmiot. W tym celu zawiera się umowę o zniesienie współwłasności nieruchomości, w ramach której zostaje ona przekazana jednemu ze współwłaścicieli bez obowiązku spłaty pozostałych. W wyroku z dnia 19 marca 2009 r. (sygn. akt III CSK 307/08) Sąd Najwyższy uznał, że umowa taka może być kwalifikowana jako umowa darowizny. Mają do niej więc zastosowanie także przepisy o odwołaniu darowizny (art. 898 § 1 k.c.). Taka transakcja nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych. Może być natomiast opodatkowana podatkiem od spadków i darowizn, którego stawka (lub ewentualne prawo do zwolnienia od tego podatku) uzależniona jest od stopnia pokrewieństwa pomiędzy dotychczasowymi współwłaścicielami – zauważa mecenas Robert Nogacki, założyciel Kancelarii Prawnej Skarbiec.

Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM

Z uwagi na całokształt wskazanych regulacji przed zniesieniem współwłasności nieruchomości warto zaplanować transakcję w taki sposób, który nie narazi podmiotów na ujemne konsekwencje podejmowanej decyzji. Właściwie ukształtowany proces decyzyjny oraz odpowiednia analiza prawna planowanej transakcji pozwolą zainteresowanym mieć rzeczywisty wpływ na wysokość i rodzaj podatku uiszczanego w związku z procesem zniesienia współwłasności.

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w przeciwdziałaniu bezprawiu urzędniczemu, w kontrolach podatkowych i celno-skarbowych oraz optymalizacji podatkowej