Podatek od darowizny 2022/2023 - ile wynosi, co trzeba wiedzieć, darowizna bez podatku

Czym jest darowizna?

Darowizny są opodatkowane na podstawie przepisów ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn. Jednak ta ustawa nie zawiera definicji darowizny. Znajdziemy ją natomiast w art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.”

Darowiznę definiują również następne przepisy Kodeksu cywilnego (art. 889-902).

Warto wskazać w szczególności, że nie są darowizną takie bezpłatne przysporzenia:
1) gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu cywilnego;
2) gdy ktoś zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył albo które nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nienabyte.

Wskazane wyżej przepisy Kodeksu cywilnego określają także formę zawarcia umowy darowizny, prawa i obowiązki stron tej umowy, czy zasady odwołania darowizny. Zgodnie z art. 890. § 1 Kc „Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.”

Zatem darowizna jest umową, której zasady regulują wskazane wyżej przepisu Kodeksu cywilnego.

Darowizna a podatek

Organy podatkowe zwracają uwagę (zob. np. interpretacja Dyrektora KIS z 28 października 2020 r. – sygn. 0111-KDIB2-3.4015.141.2020.BFP), że darowizna jest czynnością prawną, której celem jest przysporzenie majątkowe bez ekwiwalentu w postaci świadczenia wzajemnego. Czynność ta polega co do zasady na przesunięciu jakiegoś dobra majątkowego (rzeczy lub prawa) z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego. Darowizna musi więc realnie wzbogacić obdarowanego – zwiększyć jego majątek. Darowizna ma charakter nieodpłatny, bowiem obdarowany nie zobowiązuje się do żadnego świadczenia na rzecz darczyńcy w zamian za wykonaną darowiznę.

Ponadto warto zauważyć, że do zawarcia umowy darowizny (jak każdej innej umowy) konieczne jest zgodne oświadczenie złożone przez obie strony umowy. Umowa darowizny dochodzi do skutku dopiero z chwilą złożenia oświadczenia obdarowanego o przyjęciu darowizny. Warto zauważyć, że przepisy nie wymagają żadnej szczególnej formy prawnej dla oświadczenia obdarowanego o przyjęciu darowizny. Zatem może być to zarówno forma pisemna jak i ustne oświadczenie.

Oczywiście dla celów dowodowych warto zadbać albo o formę pisemną albo przynajmniej o świadków oświadczenia ustnego. Co prawda ww. art. 890 § 1 Kodeksu cywilnego wymaga co do zasady formy aktu notarialnego dla oświadczenia darczyńcy, jednak nawet jeżeli tej formy nie zachowano, to i tak umowa darowizny jest ważna, jeżeli darowizna została faktycznie zrealizowana – tj. darowane rzeczy lub prawa faktycznie i zgodnie z prawem zwiększyły wartość majątku obdarowanego.

Podatek od darowizny - grupy podatkowe

Podatek od darowizny płaci nabywca (obdarowany). Wysokość tego podatku, a także kwotę wolną od podatku ustala się (zgodnie z art. 14 ustawy o podatku od spadków i darowizn) w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. A zaliczenie do grupy podatkowej następuje w zależności od stopnia pokrewieństwa lub powinowactwa obdarowanego wobec darczyńcy.

W ustawie o podatku od spadków i darowizn mamy co do zasady trzy grupy podatkowe, do których zalicza się:

W grupie I – małżonka, zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), wstępnych (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, itd.), pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;

W grupie II – zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;

W grupie III – innych nabywców.

Jest jeszcze tzw. grupa zerowa, do której należą członkowie najbliższej rodziny (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha). Przynależność do tej grupy darczyńcy i obdarowanego (także spadkobiercy i spadkodawcy) oznacza, że można skorzystać z pełnego zwolnienia z podatku określonego w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, przy spełnieniu warunków wskazanych w tym przepisie.

Ważne
Jako rodziców ustawa o podatku od spadków i darowizn traktuje również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych.

Ważne
Od 27 października 2020 r. jako zstępnych ustawa o podatku od spadków i darowizn traktuje również osoby, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, o których mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2020 r. poz. 821), a za wstępnych także odpowiednio osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.

Ile wynosi wysokość podatku od darowizny? Stawki i progi podatkowe

Zaliczenie do konkretnej grupy podatkowej wpływ na wysokość podatku od darowizny. Bowiem podatek od spadków i darowizn oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według następujących skal (określonych w art. 15 ustawy o podatku od spadków i darowizn):

Kwoty nadwyżki w zł		Podatek wynosi
ponad	do
1) od nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej
	10 278	3%
10 278	20 556	308 zł 30 gr i 5% nadwyżki ponad 10 278 zł
20 556		822 zł 20 gr i 7% nadwyżki ponad 20 556 zł
2) od nabywców zaliczonych do II grupy podatkowej
	10 278	7%
10 278	20 556	719 zł 50 gr i 9% od nadwyżki ponad 10 278 zł
20 556		1644 zł 50 gr i 12% od nadwyżki ponad 20 556 zł
3) od nabywców zaliczonych do III grupy podatkowej
	10 278	12%
10 278	20 556	1233 zł 40 gr i 16% od nadwyżki ponad 10 278 zł
20 556		2877 zł 90 gr i 20% od nadwyżki ponad 20 556 zł

Przy ustalaniu wysokości podatku od darowizn przyjmuje się kwoty wolne wartości rzeczy i praw majątkowych (określone w art. 4 ust. 1 pkt 5 i w art. 9 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn) oraz skale podatkowe obowiązujące w dniu powstania obowiązku podatkowego.

Podatek będzie obliczony wg jednej z ww. skal podatkowych tylko jeżeli podatnik sam zgłosi darowiznę fiskusowi przed wszczęciem czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej. Natomiast w myśl art. 15 ust 4. ustawy o podatku od spadków i darowizn nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny lub polecenia darczyńcy podlega opodatkowaniu według stawki 20%, jeżeli obowiązek podatkowy powstał wskutek powołania się podatnika przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej na okoliczność dokonania tej darowizny, a należny podatek od tego nabycia nie został zapłacony.

Ile wynoszą kwoty wolne od podatku?

Na podstawie art. 9 ustawy o podatku od spadków i darowizn (wersja obowiązująca od 13 października 2022 r.) opodatkowaniu tym podatkiem podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:

10 434 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,

7 878 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,

5 308 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Są to tzw. kwoty wolne od podatku, bo podatek płaci się dopiero, gdy wartość darowizny (lub spadku) przekroczy te kwoty.

Tu koniecznie trzeba wskazać, że jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych (np. tytułem darowizny) od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, to do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych trzeba doliczyć wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby (tytułem darowizny) lub po tej samej osobie (tytułem spadku) w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie.

W takim przypadku od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie.

Ponadto w art. art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn znajdziemy kolejne (dodatkowe) kwoty wolne od podatku dotyczące darowizn przeznaczonych na cele mieszkaniowe. Zgodnie z tym przepisem zwolnione z podatku jest nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19 274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami. Zatem jeżeli spełnione zostaną warunki określone w tym przepisie, to obdarowany dysponuje dodatkową kwotą wolną od podatku (oprócz określonej w art. 9).

Kto może być zwolniony z podatku od darowizny?

Jak już wcześniej wspomniano, podatek od darowizny płaci nabywca (obdarowany). Jednak w niektórych sytuacjach obdarowany może być zwolniony z tego podatku.

Kto może skorzystać ze zwolnienia z podatku dla najbliższej rodziny?

Najważniejszym zwolnieniem w podatku od darowizn (dotyczy to także podatku od spadków) jest to określone w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z tym przepisem każda darowizna otrzymana od członka najbliższej rodziny należącego do tzw. zerowej grupy podatkowej (tj. od małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy - patrz wyżej) jest w pełni (niezależnie od wartości) zwolniona z podatku, jeżeli zostaną łącznie spełnione następujące warunki.

Warunek 1 – Nabywca (obdarowany) zgłosi darowiznę naczelnikowi urzędu skarbowego na druku SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny.

Przy czym warto wiedzieć, że jeżeli umowa darowizny jest sporządzana w formie aktu notarialnego (albo w tej formie zostało złożone oświadczenie przynajmniej jednej ze stron tej umowy), to zgłoszenie tej darowizny do urzędu skarbowego jest obowiązkiem notariusza.

Ponadto nabywca nie musi składać SD-Z2 jeżeli wartość darowizny (dodana do wartości majątku nabytego od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie), nie przekracza kwoty wolnej określonej w art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Czyli gdy suma tych nabyć nie przekracza w ciągu 5 lat kwoty 10 434 zł. Właściwa jest tu kwota wolna dla I grupy podatkowej, bo jeżeli ktoś zalicza się do „zerowej” grupy podatkowej, to zalicza się także do I grupy.

Warunek 2 – Nabywca darowizny pieniężnej udokumentuje jej otrzymanie dowodem przekazania na swój rachunek płatniczy (lub inny niż płatniczy) w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Warunek ten nie dotyczy także ww. sytuacji, gdy wartość darowizny pieniężnej (dodana do wartości majątku nabytego od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie), nie przekracza kwoty wolnej 10 434 zł.

Ważne
Zgodnie z art. 4a ust. 3 ww. ustawy w przypadku niespełnienia ww. warunków - nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.

Zgłoszenie niekoniecznie na druku SD-Z2

W piśmie do Rzecznika Praw Obywatelskich z 24 marca 2022 r. Minister Finansów poinformował, że podziela w całości pogląd RPO, zgodnie z którym „ustanowiony wymóg zgłoszenia nabycia na określonym formularzu należy uznać jedynie za wymóg natury technicznej, mający na celu ułatwienie organom i podatnikom dokonania stosownego zgłoszenia zapewniającego uzyskanie niezbędnych informacji potrzebnych do zwolnienia.”

Jak wskazał Minister Finansów wzór formularza o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych (SD-Z2) został określony, w drodze rozporządzenia, przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych, w celu ułatwienia podatnikom skorzystania z tego zwolnienia i jaki zakres danych powinien być zawarty w zgłoszeniu.

Minister Finansów podkreślił też, że ustawodawca określając zwolnienie dla najbliższej rodziny z podatku od spadków i darowizn nie wskazał, że warunkiem koniecznym dla skorzystania z tej preferencji podatkowej jest dokonanie zgłoszenia wyłącznie na formularzu SD-Z2.
Dlatego, zdaniem Ministra Finansów, niedopuszczalne jest, aby organy podatkowe odmawiały prawa do zwolnienia, gdy podatnik dokona zgłoszenia rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w innej formie, niż na formularzu SD-Z2, w tym jeśli dokona zgłoszenia na piśmie lub do protokołu.

W celu zapobieżenia takim ewentualnym działaniom organów podatkowych w przyszłości, w dniu 21 lutego 2022 r. wystosowane zostało do wszystkich Dyrektorów Izb Administracji Skarbowej pismo (nr DOP10.845.29.2022) z zaleceniami dotyczącymi prawidłowego stosowania przepisów prawa, w tym w zakresie uznania za spełnienie warunku zwolnienia od podatku dokonanie zgłoszenia nabycia w innej formie, niż na formularzu SD-Z2.
Jednocześnie w piśmie zawarto także przypomnienie, że niedopuszczalne są praktyki organów podatkowych w zakresie odmowy przyjęcia zgłoszenia SD-Z2 w sytuacji, gdy podatnik przy jego składaniu nie przedstawi dowodów, które potwierdzają nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych, albo stopień pokrewieństwa (powinowactwa) w stosunku do zbywcy albo gdy SD-Z2 w opinii pracownika zostałoby złożone po terminie uprawniającym do skorzystania ze zwolnienia. Organ podatkowy powinien przyjąć zgłoszenie i wnikliwie rozpatrzyć całokształt sprawy, a w przypadku wątpliwości wyjaśnić je z udziałem osoby uprawnionej.

Czy cudzoziemcy i rezydenci podatkowi innych państw muszą płacić podatek od darowizny w Polsce?

Na podstawie ustawy o podatku od spadków i darowizn (art. 1-3) nabycie przez osobę fizyczną rzeczy i praw majątkowych (także oczywiście pieniędzy) tytułem darowizny podlega polskiemu podatkowi od spadków i darowizn, jeżeli:
- nabywane rzeczy znajdują się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub nabywane prawa majątkowe wykonywane są na terytorium RP (jeżeli przynajmniej jedna ze stron darowizny ma obywatelstwo polskie lub miejsce stałego pobytu na terytorium RP) lub
- nabywane rzeczy znajdują się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane są za granicą, jeżeli w chwili zawarcia umowy darowizny nabywca jest obywatelem polskim lub ma miejsce stałego pobytu na terytorium RP.

Ale nabycie przez osobę fizyczną rzeczy i praw majątkowych (w tym pieniędzy) tytułem darowizny nie podlega polskiemu podatkowi od spadków i darowizn, jeżeli:
- nabywane rzeczy znajdują się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane są za granicą, a w chwili zawarcia umowy darowizny nabywca nie jest obywatelem polskim ani nie ma miejsca stałego pobytu na terytorium RP lub
- nabywane rzeczy ruchome znajdują się na terytorium RP lub nabywane prawa majątkowe wykonywane są na terytorium RP, ale w dniu nabycia zarówno darczyńca jak i obdarowany nie są obywatelami polskimi i nie mają miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium RP.

Czyli, jeżeli np. cudzoziemiec mieszka na stałe w Polsce i otrzymał darowiznę z zagranicy, to jest ona co do zasady opodatkowana wg prawa polskiego. Taka darowizna pieniężna otrzymana od rodziny mieszkającej za granicą może oczywiście korzystać ze zwolnienia z podatku na podstawie ww. art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Darowizna praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego

Zwolnione z podatku jest nabycie w drodze darowizny praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego przez osobę pozostającą faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej, pod warunkiem przeznaczenia środków zgromadzonych na tym rachunku na cele mieszkaniowe.

Konsekwencje niezgłoszenia darowizny

Obowiązek podatkowy przy nabyciu w drodze darowizny powstaje:

- z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego,
- z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia (jeżeli umowa darowizny została zawarta w innej formie niż akt notarialny),
- z chwilą złożenia oświadczeń obu stron umowy (jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron).

Powstanie obowiązku podatkowego co do zasady nakłada na obdarowanych obowiązek złożenia zeznania podatkowego i zapłaty podatku albo złożenia ww. zgłoszenia SD-Z2.

Obdarowani, którzy nie są zwolnieni z podatku i darowizna przez nich otrzymana przekracza kwotę wolną od podatku mają obowiązek złożyć do urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych na druku SD-3 w ciągu miesiąca od otrzymania darowizny.

Do zeznania SD-3 trzeba dołączyć dokumenty, które mają wpływ na określenie podstawy opodatkowania (wartości darowizny) i stanowią potwierdzenie istnienia przedmiotów darowizny, osoby darczyńcy i faktu, że darczyńca był właścicielem darowanych rzeczy lub praw.

Nie trzeba składać zeznania SD-3, gdy:

• wartość rynkowa darowizny (dodana do wartości innych darowizn od tej samej osoby w ciągu 5 lat) nie przekracza kwoty wolnej od podatku;

• umowa darowizny jest zawarta w formie aktu notarialnego.

Po złożeniu zeznania SD-3 naczelnik urzędu skarbowego wydaje decyzję podatkową, w której ustala kwotę podatku do zapłaty. Termin płatności podatku od spadków i darowizn wynosi 14 dni od doręczenia podatnikowi decyzji urzędu skarbowego z ustaloną kwotą podatku.

Podatnik, który nie złożył zeznania SD-3 (lub złożył je po terminie) naraża się na postępowanie karne skarbowe i wymierzenie kary (najprawdopodobniej grzywny) z art. 54 kodeksu karnego skarbowego.

Podatnik, który płaci podatek po ww. terminie 14 dni naraża się na zapłatę odsetek od zaległości podatkowych.

Tak jak już wspomniano wyżej, w przypadku niezgłoszenia darowizny (na druku SD-2) przez obdarowanego zaliczającego się do „zerowej” grupy podatkowej w terminie 6 miesięcy od jej otrzymania skutkuje tym, że nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej. I w tym przypadku trzeba złożyć zeznanie SD-3.

Podstawa prawna:

- ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 1983 r., Nr 45, poz. 207, ostatnia zmiana: Dz.U. z 2020 r., poz. 1761);

- art. 888-902 Kodeksu cywilnego.

Paweł Huczko