Zajęcie rachunku bankowego przez urząd skarbowy lub ZUS

Egzekucja administracyjna

Egzekucja podatków, opłat i innych należności publicznoprawnych (także np. grzywien, kar nakładanych przez organy administracyjne, czy składek na ubezpieczenia społeczne)  jest regulowana przepisami ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2018 r. poz. 1314, z późn. zm.) - zwaną dalej „u.p.e.a.” lub „ustawą”.

Organ egzekucyjny ma do dyspozycji różne przewidziane przepisami u.p.e.a. środki egzekucyjne względem zobowiązanego, który nie wykonał w sposób dobrowolny obowiązku podlegającego egzekucji administracyjnej. Warto podkreślić, że postępowanie egzekucyjne zostaje uruchomione tylko wówczas gdy obowiązek jest wymagalny, a zobowiązany powstrzymuje się od jego wykonania. Zatem można uznać, że wszczęcie i czas trwania egzekucji jest uzależnione w pierwszej kolejności od samego zobowiązanego.

Jeżeli zobowiązany dobrowolnie zapłaci dochodzone należności, to postępowania egzekucyjnego nie będzie.

Również jeżeli zobowiązany sam wskaże organowi egzekucyjnemu taki środek egzekucyjny, który mógłby zostać zastosowany w sprawie a prowadziłby bezpośrednio do wykonania obowiązku i byłby mniej uciążliwy (w jego ocenie) niż np. zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego – to postępowanie będzie trwało znacznie krócej niż w sytuacji braku współpracy ze strony zobowiązanego.

Przy czym organ egzekucyjny ma obowiązek stosować te środki egzekucyjne, które prowadzą bezpośrednio do wykonania egzekwowanego obowiązku (np. należności pieniężnej), a spośród kilku takich środków – środki najmniej uciążliwe dla zobowiązanego.

Jeżeli organ egzekucyjny może zastosować kilka środków egzekucyjnych, a tylko jeden z nich prowadzi bezpośrednio do wykonania obowiązku, to bezwzględnym obowiązkiem organu egzekucyjnego jest zastosowanie tego właśnie środka. W takiej sytuacji organ nie dysponuje żadnym wyborem spośród możliwych do zastosowania środków, więc zasada stosowania najłagodniejszego środka egzekucyjnego nie znajduje zastosowania.

Również w orzecznictwie sądów administracyjnych wskazuje się, że o wyborze środka najmniej uciążliwego można mówić tylko, gdy wybór istnieje, to jest gdy organ egzekucyjny może zastosować co najmniej dwa środki.

Egzekucję administracyjną dot. należności pieniężnych można prowadzić (art. 1a pkt 12 u.p.e.a.):  

• z pieniędzy,
• z wynagrodzenia za pracę,
• ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego, a także z renty socjalnej,
• z rachunków bankowych,
• z innych wierzytelności pieniężnych,
• z praw z instrumentów finansowych w rozumieniu przepisów o obrocie instrumentami finansowymi, zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub innym rachunku, oraz z wierzytelności z rachunku pieniężnego służącego do obsługi takich rachunków,
• z papierów wartościowych niezapisanych na rachunku papierów wartościowych,
• z weksla,
• z autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych oraz z praw własności przemysłowej,
• z udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością,
• z pozostałych praw majątkowych,
• z ruchomości,
• z nieruchomości,

Na podstawie  art. 19 § 1 u.p.e.a. naczelnik urzędu skarbowego jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania wszystkich środków egzekucyjnych w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych oraz do zabezpieczania takich należności.

Zaś zgodnie z art. 19 § 4 u.p.e.a. dyrektor oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wyznaczony przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania egzekucji:

• z wynagrodzenia za pracę,
• ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego,
• z renty socjalnej,
• z wierzytelności pieniężnych oraz
• z rachunków bankowych,

w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i należności pochodnych od składek oraz nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub innych świadczeń wypłacanych przez ZUS, które nie mogą być potrącane z bieżących świadczeń.

Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata

Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry

Egzekucja administracyjna z rachunków bankowych

Jednym z częściej stosowanych środków egzekucyjnych stosowanych w egzekucji należności pieniężnych jest egzekucja z rachunków bankowych. Przedmiotem zajęcia jest w tym przypadku wierzytelność zobowiązanego z rachunku bankowego dokonywana na podstawie art. 80-87 u.p.e.a.

Na podstawie z art. 80 § 1 u.p.e.a., organ egzekucyjny dokonuje zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego przez przesłanie do banku zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej zobowiązanego z rachunku bankowego do wysokości egzekwowanej należności pieniężnej wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia w terminie dochodzonej wierzytelności oraz kosztami egzekucyjnymi.

Jednocześnie organ egzekucyjny wzywa bank, aby bez zgody organu egzekucyjnego nie dokonywał wypłat z rachunku bankowego do wysokości zajętej wierzytelności, lecz niezwłocznie po upływie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia przekazał zajętą kwotę organowi egzekucyjnemu na pokrycie egzekwowanej należności albo zawiadomił organ egzekucyjny o przeszkodzie w dokonaniu wpłaty, w tym również o nieprowadzeniu rachunku bankowego zobowiązanego.

Zgodnie z art. 80 § 3 u.p.e.a. jednocześnie z przesłaniem zawiadomienia do banku, organ egzekucyjny zawiadamia także zobowiązanego o zajęciu jego wierzytelności z rachunku bankowego, doręczając mu odpis tytułu wykonawczego, o ile nie został wcześniej doręczony, i odpis zawiadomienia skierowanego do banku o zakazie wypłaty zajętej kwoty z rachunku bankowego bez zgody organu egzekucyjnego.

Zajęcie rachunku bankowego na podstawie art. 81 § 1 u.p.e.a. jest skuteczne wobec wszystkich rachunków zobowiązanego prowadzonych przez bank.

Warto wiedzieć, że organ egzekucyjny może też wysłać zawiadomienia o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego do wielu banków, nawet jeśli posiada wiedzę, iż zobowiązany posiada rachunek w konkretnym banku. Wystosowanie ww. zawiadomień do kilku banków zwiększa szansę skuteczności egzekucji, bo nawet jeżeli organ wie, że zobowiązany ma rachunek w banku X, to nie wie czy na tym rachunku są pieniądze.

Po zastosowaniu egzekucji z rachunku bankowego bank staje się dłużnikiem zajętej wierzytelności i realizuje, na wezwanie organu egzekucyjnego, zajęcie wierzytelności zobowiązanego. Na skutek zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego dochodzi do zajęcia praw zobowiązanego przysługujących mu w związku z zawarciem umowy rachunku bankowego.

Z zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego wynika zakaz wypłat z tego rachunku bez zgody organu egzekucyjnego – co jednak nie dotyczy wypłat na bieżące wynagrodzenia za pracę (w przypadku zajęcia rachunku pracodawcy) oraz na zasądzone alimenty i renty o charakterze alimentacyjnym zasądzone tytułem odszkodowania.

Wypłata na wynagrodzenia za pracę może nastąpić po złożeniu bankowi odpisu listy płac lub innego wiarygodnego dowodu, a wypłata alimentów lub renty o charakterze alimentacyjnym - tytułu stwierdzającego obowiązek zobowiązanego do płacenia alimentów lub renty.

Bank dokonuje wypłat alimentów lub renty do rąk osoby uprawnionej do tych świadczeń.

Zakaz wypłat z zajętego rachunku bez zgody organu egzekucyjnego nie dotyczy również podatku dochodowego od osób fizycznych oraz składek na ubezpieczenie społeczne, należnych od dokonywanych wypłat na bieżące wynagrodzenia.

Ponadto na podstawie art. 54 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2018 r. poz. 2187, z późn. zm.) środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego, w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie, do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę, przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy.

Oprócz tego w myśl art. 54a Prawa bankowego wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego są środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych:

• pochodzące ze świadczeń, dodatków i zasiłków, o których mowa w art. 833 § 6 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, oraz
• pochodzące ze świadczeń, dodatków i innych kwot, o których mowa w art. 31 ust. 1, art. 80 ust. 1 i 1a, art. 81, art. 83 ust. 1 i 4, art. 84 pkt 2 i 3 i art. 140 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2018 r. poz. 998, 1076 i 1544),
• będące środkami finansowymi na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego, o których mowa w art. 83 ust. 2 i art. 84 pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w części przysługującej na umieszczone w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka dzieci i osoby, które osiągnęły pełnoletność, przebywając w pieczy zastępczej.

Przepisy te mają na celu m.in. ochronę zobowiązanego przed pozbawieniem go środków do życia, a także możliwości regulowania bieżących opłat.

Biorąc pod uwagę te przepisy, zajęcie wierzytelności z rachunków bankowych zobowiązanego, w świetle przepisów u.p.e.a., stanowi jeden z mniej uciążliwych środków egzekucyjnych, co ma też potwierdzenie w orzecznictwie sądowym. Tak uważa również Minister Finansów, co znalazło potwierdzenie w odpowiedzi MF z 29 maja 2019 r. na interpelację poselską.

---

Egzekucja z innych wierzytelności pieniężnych

W tej odpowiedzi Minister Finansów zwrócił też uwagę, że organy egzekucyjne z powodzeniem stosują też inny środek egzekucyjny jakim jest egzekucja z innych wierzytelności pieniężnych. Przedmiotem zajęcia jest w tym przypadku wierzytelność zobowiązanego u jego dłużnika (np. kontrahenta) dokonywana na podstawie art. 89-92 u.p.e.a.

Obecnie organy egzekucyjne KAS posiadają i korzystają z narzędzi informatycznych (JPK_VAT), które umożliwiają identyfikację kontrahentów zobowiązanego i jego wierzytelności pieniężnych powstałych w toku prowadzenia działalności gospodarczej.

Korzystanie z tych informacji i zajmowanie przez organy egzekucyjne na ich podstawie wierzytelności wiąże się w sposób oczywisty z ujawnieniem kontrahentom informacji o problemach finansowych zobowiązanego. To również może okazać się uciążliwe dla zobowiązanego i nie ma też żadnej gwarancji, że zajmowana wierzytelność jest wciąż wymagalna.

Ponadto w przypadku wierzytelności spornych sprawa ich istnienia (obowiązek ich zapłaty) musi być przedmiotem rozpoznania przez sąd powszechny gdyż rolą organu egzekucyjnego nie jest rozstrzyganie sporów pomiędzy kontrahentami.

Przepis art. 89 § 1 u.p.e.a. stanowi, że organ egzekucyjny dokonuje zajęcia wierzytelności pieniężnej przez przesłanie do dłużnika zobowiązanego zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej zobowiązanego i jednocześnie wzywa dłużnika zajętej wierzytelności, aby należnej od niego kwoty do wysokości egzekwowanej należności wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia należności w terminie i kosztami egzekucyjnymi bez zgody organu egzekucyjnego nie uiszczał zobowiązanemu, lecz należną kwotę przekazał organowi egzekucyjnemu na pokrycie należności.

Zajęcie wierzytelności jest dokonane z chwilą doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu.

Zajęcie wierzytelności z tytułu dostaw, robót i usług dotyczy również wierzytelności, które nie istniały w chwili zajęcia, a powstaną po dokonaniu zajęcia z tytułu tych dostaw, robót i usług.

Jednocześnie z przesłaniem ww. zawiadomienia o zajęciu wierzytelności, organ egzekucyjny:

• wzywa dłużnika zajętej wierzytelności, aby w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia złożył oświadczenie dotyczące tego, czy: uznaje zajętą wierzytelność zobowiązanego; przekaże organowi egzekucyjnemu z zajętej wierzytelności kwoty na pokrycie należności lub z jakiego powodu odmawia tego przekazania; - i w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się albo toczyła się sprawa o zajętą wierzytelność,
• zawiadamia zobowiązanego, że nie wolno mu zajętej kwoty odebrać ani też rozporządzać nią lub ustanowionym na niej zabezpieczeniem,
• doręcza zobowiązanemu odpis tytułu wykonawczego, o ile nie został wcześniej doręczony, a także odpis wniosku do sądu właściwego do prowadzenia księgi wieczystej o wpis o zajęciu wierzytelności lub o złożenie tego wniosku do zbioru dokumentów.

Zatem skuteczne doręczenie zawiadomienia o zajęciu powoduje powstanie po stronie dłużnika zajętej wierzytelności określonych obowiązków. Organ egzekucyjny, zajmując wierzytelność pieniężną zobowiązanego, zobowiązuje dłużnika zajętej wierzytelności do przekazania organowi egzekucyjnemu z zajętej wierzytelności kwoty na pokrycie dochodzonych należności.

Na dłużniku zajętej wierzytelności ciążą również obowiązki o charakterze informacyjnym. W terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia jest on obowiązany do złożenia oświadczenia czy uznaje zajętą wierzytelność zobowiązanego, czy przekaże organowi egzekucyjnemu z zajętej wierzytelności kwoty na pokrycie należności lub z jakiego powodu odmawia tego przekazania (jakie istnieją przeszkody w przekazaniu organowi egzekucyjnemu należnej od niego kwoty) oraz czy i w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się albo toczyła się sprawa o zajętą wierzytelność.