Faktury od nieuczciwego kontrahenta a prawo do odliczenia VAT

Z treści wyroku TSUE z 22 października 2015 r. w sprawie PPUH Stehcemp sp.j. (C-277/14) wynika, że nieuczciwe postępowanie sprzedawcy nie wyklucza odliczenia podatku VAT nabywcy, a fiskus nie może wymagać od przedsiębiorcy, aby drobiazgowo sprawdzał swoich kontrahentów. Jeśli na fakturze wystawianej przez sprzedawcę znajdują się wszystkie wymagane elementy, to podatnik nabywający towary ma prawo do odliczenia VAT. Przysługuje mu ono nawet wówczas, gdy na podstawie przepisów krajowych wystawca tego dokumentu powinien zostać uznany za podmiot nieistniejący.

Odliczenie VAT z faktury od nieuczciwego kontrahenta – wyrok TSUE

Orzeczenie jest istotne dla podatników, którzy, bez swojej wiedzy, przeprowadzają transakcje dostawy towarów z podmiotami uznanymi według polskich regulacji za nieistniejące. Wyrok Trybunału chroni podatników wprowadzonych w błąd przez swoich kontrahentów, ale działających w dobrej wierze. W związku z tym przedsiębiorcy wiążą z nim wielkie nadzieje na zmianę podejścia polskich organów skarbowych.

Ministerstwo Finansów odniosło się do koniecznej zmiany podejścia urzędów skarbowych w stosunku do przedsiębiorców w kontekście tego wyroku w odpowiedzi na interpelację poselską, wyjaśniając, iż prawo do odliczenia podatku od towarów i usług stanowi integralną część systemu podatku od towarów i usług i co do zasady nie podlega ograniczeniu. Jednakże prawo do odliczenia podatku naliczonego VAT przez podatników tego podatku uzależnione jest od faktycznego zrealizowania transakcji, posiadania faktury spełniającej określone wymogi i wykorzystania nabytych towarów (usług) na potrzeby opodatkowanych transakcji.

Zdaniem resortu brak jest natomiast podstaw do skorzystania przez podatnika podatku od towarów i usług z prawa do odliczenia podatku naliczonego VAT, jeżeli z obiektywnych i udowodnionych przez organ podatkowy okoliczności sprawy wynika, że podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że uczestniczy w transakcji w której wystawca faktury dopuścił się przestępstwa lub nadużycia.

Wznowienie postępowania w sprawie odliczenia VAT

W wyroku Trybunał wskazał, że nabywca towarów nie może być pozbawiony prawa do odliczenia podatku naliczonego VAT, gdy spełnione są materialne i formalne przesłanki powstania tego prawa, a nabywca towarów nie wiedział lub nie mógł wiedzieć, że w ramach danej transakcji dostawca dopuścił się przestępstwa lub że transakcja wchodząca w skład łańcucha dostaw została zrealizowana z naruszeniem przepisów o podatku od towarów i usług.

TSUE w przywołanym wyroku przypomniał, że zwalczanie oszustw, unikania opodatkowania i ewentualnych nadużyć jest celem uznanym i wspieranym przez szóstą dyrektywę. W związku z tym krajowe organy administracyjne i sądowe powinny odmówić prawa do odliczenia, jeżeli zostanie udowodnione na podstawie obiektywnych przesłanek, że skorzystanie z tego prawa wiązałoby się z przestępstwem lub nadużyciem. Jest tak w wypadku, gdy przestępstwo podatkowe jest popełnione przez samego podatnika, gdy podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że poprzez nabycie towaru uczestniczył w transakcji związanej z przestępstwem w zakresie podatku od towarów i usług. W takich okolicznościach podatnik ten powinien zostać uznany za uczestniczącego w tym przestępstwie i to niezależnie od tego, czy osiąga on korzyść z odsprzedaży towarów lub wykorzystania usług w ramach opodatkowanych transakcji dokonywanych przez niego na późniejszym etapie obrotu.

Polecamy: 500 pytań o VAT odpowiedzi na trudne pytania z interpretacjami Ministerstwa Finansów (PDF)

Organ podatkowy, jak wyjaśnia dalej MF, odmawiając podatnikowi prawa do odliczenia podatku od towarów i usług jest obowiązany udowodnić na podstawie obiektywnych dowodów, że odbiorca faktury wiedział lub powinien był wiedzieć, że transakcja stanowiąca podstawę prawa do odliczenia podatku od towarów i usług wiązała się z przestępstwem w zakresie podatku od towarów i usług. W takich okolicznościach nabywca towarów powinien zostać uznany za uczestniczącego w tym przestępstwie.

Jednocześnie Trybunał zauważył, że określenie działań, jakich w konkretnej sytuacji należy oczekiwać od podatnika, który zamierza skorzystać z prawa do odliczenia podatku od towarów i usług, w celu upewnienia się, iż dokonywane przez niego transakcje nie wiążą się z przestępstwem popełnionym przez kontrahenta, zależy od okoliczności danej sprawy. Oznacza to zatem, że nabywca towarów w przypadku pojawiających się wątpliwości odnośnie kontrahenta powinien zachować szczególną ostrożność i przedsięwziąć wszystkie działania, jakich można od niego racjonalnie oczekiwać, w celu upewnienia się, że dokonywana przez niego transakcja nie prowadzi do udziału w przestępstwie podatkowym. Jeżeli istnieją zatem przesłanki, by podejrzewać istnienie nieprawidłowości lub przestępstwa, przezorny przedsiębiorca powinien, zależnie od okoliczności konkretnego wypadku, zasięgnąć informacji na temat podmiotu, u którego zamierza nabyć towary lub usługi, w celu upewnienia się co do jego wiarygodności.

Zmiany w odliczaniu VAT w 2016 r. – jak stosować preproporcję?

Wyrok z dnia 22 października 2015 r. utrzymuje dotychczas prezentowane przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stanowisko, że brak jest podstaw do skorzystania przez podatnika z prawa do odliczenia podatku naliczonego VAT, jeżeli z obiektywnych i udowodnionych przez organ podatkowy okoliczności sprawy wynika, że podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że uczestniczy w transakcji w której wystawca faktury dopuścił się przestępstwa lub nadużycia.

Powyższy wyrok, zdaniem MF, potwierdza zatem dotychczasowy kierunek rekomendowany w postępowaniach organów podatkowych, wskazujący na potrzebę zindywidualizowanego rozpatrywania każdej sprawy w zakresie ewentualnego pozbawienia podatnika prawa do odliczenia podatku naliczonego VAT.

Urzędy skarbowe badają przesłanki „dobrej wiary” podatnika w kontekście wykonania prawa do odliczenia podatku naliczonego VAT przez podatników podatku od towarów i usług, uwzględniając przy tym orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w przedmiotowym zakresie. Podatnik nie jest zatem automatycznie pozbawiany prawa do odliczenia podatku od towarów i usług bez względu na fakt, czy wiedział lub też powinien był wiedzieć, iż transakcja w której uczestniczy wiąże się z przestępstwem lub nadużyciem popełnionym przez wystawcę faktur lub przez inny podmiot uczestniczący w łańcuchu dostaw towarów (świadczenia usług).

Resort finansów stwierdza, iż regulacje zawarte w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613, z późn. zm.) dają podatnikom szerokie możliwości ochrony ich interesów zarówno w toku toczącego się postępowania podatkowego i kontroli podatkowej, jak i przed wszczęciem tych procedur. Ustawa - Ordynacja podatkowa zawiera przepisy chroniące w dostateczny sposób interesy podatnika w postępowaniu podatkowym. W szczególności są to przepisy zawierające zasady ogólne postępowania podatkowego (art. 120 - 129 ustawy - Ordynacja podatkowa), przepisy przewidujące terminy załatwienia spraw podatkowych z prawem ponaglenia organu (art. 139 - 142 ustawy - Ordynacja podatkowa) oraz zasady wykonywania decyzji podatkowej (art. 239a - 239j ww. ustawy).

Polecamy: Przewodnik po zmianach przepisów 2015/2016 dla firm (książka)

Zgodnie z zasadą prawdy obiektywnej wyrażoną w art. 122 Ordynacji podatkowej w toku postępowania organy podatkowe podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym. Zasada ta została rozwinięta w dziale IV rozdziale 11 ustawy - Ordynacja podatkowa np. poprzez wprowadzenie obowiązku zebrania i w sposób wyczerpujący rozpatrzenia całego materiału dowodowego (art. 187 § 1 Ordynacji podatkowej). Zgodnie z art. 180 § 1 Ordynacji podatkowej jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Organ podatkowy ocenia na podstawie całego zebranego materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona (art. 191 Ordynacji podatkowej).

Ponadto w celu zagwarantowania podatnikom, w tym także przedsiębiorcom, pewności prawa podatkowego oraz przewidywalności postępowania organów podatkowych oraz organów kontroli skarbowej, w systemie prawa podatkowego funkcjonuje instytucja interpretacji przepisów prawa podatkowego (ogólnych i indywidualnych). W obecnym stanie prawnym jest ona uregulowana w Rozdziale 1a w art. 14a - 14p ustawy - Ordynacja podatkowa.

Zgodnie z art. 14a § 1 ustawy - Ordynacja podatkowa, minister właściwy do spraw finansów publicznych dąży do zapewnienia jednolitego stosowania przepisów prawa podatkowego przez organy podatkowe oraz organy kontroli skarbowej, dokonując w szczególności ich interpretacji, z urzędu lub na wniosek, przy uwzględnieniu orzecznictwa sądów oraz Trybunału Konstytucyjnego lub Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (interpretacje ogólne). Wnioskodawcą nie może być organ administracji publicznej.

Ponadto należy podkreślić, iż szczególnym sposobem przekazywania podatnikom informacji odnośnie stosowania oraz wykładni prawa podatkowego są interpretacje indywidualne, o których mowa w art. 14b i n. ustawy - Ordynacja podatkowa, przyczyniając się w ten sposób do zwiększenia pewności i przewidywalności rozstrzygnięć organów podatkowych.

Dla odliczenia VAT nie jest konieczne drobiazgowe sprawdzanie kontrahenta

Odnosząc się zaś do podniesionego problemu „błędnych interpretacji urzędniczych” MF wyjaśni, iż zgodnie z art. 14e § 1 ustawy - Ordynacja podatkowa Minister Finansów może z urzędu, zmienić wydaną interpretację ogólną lub indywidualną, jeżeli stwierdzi jej nieprawidłowość, uwzględniając w szczególności orzecznictwo sądów, Trybunału Konstytucyjnego lub Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W okresie od stycznia 2012 do czerwca 2015 r. Minister Finansów w celu wyeliminowania rozbieżnych i nieprawidłowych interpretacji indywidualnych wydał w powyższym trybie ponad 3 127 interpretacji zmieniających (w tym w podatku od towarów i usług: 254).

Należy także wskazać, że z tytułu zastosowania się do interpretacji ogólnej przysługuje ochrona prawna w sytuacji, gdy zaistniały u podatnika stan faktyczny odpowiada zagadnieniu będącemu przedmiotem interpretacji ogólnej. Z tytułu zastosowania się do interpretacji indywidualnej podatnik, dla którego została wydana taka interpretacja, także korzysta z ochrony prawnej w związku z zastosowaniem się do niej.

Organy podatkowe nie są formalnie związane interpretacjami ogólnymi prawa podatkowego, jednakże zobowiązane są do przestrzegania przepisów stanowiących oraz realizujących funkcje i środki ochronne dla podatników wynikające z tych interpretacji. Oznacza to, że organ podatkowy załatwiający indywidualną sprawę podatkową konkretnej strony postępowania podatkowego nie jest w zasadzie formalnie zobowiązany do jej rozstrzygania zgodnie z adekwatną do niej interpretacją, chociażby nawet dotyczyła tożsamego podatkowego stanu faktycznego. Natomiast moc wiążąca związana z interpretacjami prawa podatkowego, zabezpieczająca interesy podatników i innych zainteresowanych oraz obowiązująca dla organów podatkowych, dotyczy wyłącznie unormowań statuujących ochronę prawną z tytułu postępowania zgodnego z treścią interpretacji, w znaczącym dla niej podatkowym stanie faktycznym, obejmującym konkretny stan faktyczny oraz adekwatne do niego przepisy prawa. Jednocześnie należy wskazać, iż każde rozstrzygnięcie organu podatkowego w indywidualnej sprawie podatkowej może być poddane kontroli jego zgodności z prawem przez sąd administracyjny z inicjatywy podatnika, którego dotyczy to rozstrzygnięcie.

Należy także wskazać, że interpretacje ogólne kierowane są do wszystkich podatników i innych adresatów zobowiązanych do przestrzegania prawa podatkowego. W celu zagwarantowania możliwości zaznajomienia się z treścią interpretacji ogólnej jak największemu kręgowi podmiotów, z należytą uwagą traktowany jest wymóg upubliczniania wydawanych interpretacji ogólnych we wskazanych przez prawo urzędowych publikatorach. Ustawodawca w art. 14i § 1 ustawy zagwarantował to poprzez nakaz ich publikowania, bez zbędnej zwłoki, w Dzienniku Urzędowym Ministra Finansów oraz zamieszczanie w Biuletynie Informacji Publicznej. Ponadto wszystkie interpretacje przepisów prawa podatkowego, w tym także interpretacje ogólne, umieszczane są w Systemie Informacji Podatkowej (baza SIP), który jest dostępny dla pracowników organów podległych Ministrowi Finansów.

Jednocześnie, jak MF informuje, dostrzegając potrzebę usprawniania systemu wydawania interpretacji oraz w szczególności w celu zracjonalizowania i uproszczenia procedur, znowelizowano przepisy w zakresie trybu wydawania interpretacji ogólnych i indywidualnych. W ustawie z dnia 10 września 2015 r. o zmianie ustawy Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1649) wprowadzono wiele istotnych zmian ukierunkowanych na poprawę i wzmocnienie instytucji interpretacji podatkowych.

Resort finansów, odnosząc się do przywołanego w interpelacji wyroku z dnia 22 października 2015 r. w sprawie C-277/14 PPUH Stehcemp sp.j. Florian Stefanek, Janina Stefanek, Jarosław Stefanek przeciwko Dyrektorowi Izby Skarbowej w Łodzi, który został wydany w kwestii zasadności odmowy prawa do odliczenia VAT naliczonego z tytułu transakcji uznanych za podejrzane, w szczególności z faktury wystawionej przez podmiot nieistniejący, uprzejmie informuję, że w polskim systemie prawnym obowiązują przepisy, które zobowiązują organy podatkowe do stosowania prowspólnotowej wykładni prawa krajowego. Przykładem takiej regulacji jest właśnie powołany na wstępie art. 14a ustawy - Ordynacja podatkowa. Przepis ten wskazuje, że Minister Finansów dążąc do zapewnienia jednolitego stosowania prawa podatkowego przez organy podatkowe oraz organy kontroli skarbowej wydaje ogólne interpretacje prawa podatkowego z uwzględnieniem między innymi orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Odmowa zwrotu VAT z uwagi na nieprawidłowości stwierdzone u kontrahentów podatnika

Jak wyjaśnia MF, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej jak również orzecznictwo polskiego sądownictwa w sprawach podatkowych są na bieżąco monitorowane przez organy kontroli skarbowej i organy podatkowe. Wprawdzie wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, łącznie z przedmiotowym wyrokiem z dnia 22 października 2015 r. są wydawane w indywidualnych sprawach, a zatem nie stanowią źródła prawa, to jednak argumentacja w nich zawarta jest brana pod uwagę, przez organy kontroli skarbowej i organy podatkowe, przy dokonywaniu rozstrzygnięć podatkowych, w sprawach o identycznym bądź zbliżonym stanie faktycznym. Należy jednak zaznaczyć, że wyrok, o którym mowa w niniejszej interpelacji nie jest jedynym rozstrzygnięciem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach o podobnej tematyce, dlatego też przy dokonywaniu rozstrzygnięć podatkowych, organy kontroli skarbowej biorą pod uwagę uzasadnienia ze wszystkich rozstrzygnięć Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jakie zapadły w podobnych sprawach.

Podyskutuj o tym na naszym FORUM