Jak rozliczyć w VAT transakcje ciągłe na przełomie 2010 i 2011 r.

Zgodnie z uchwaloną nowelizacją ustawy o VAT wynikającą z ustawy z 26 listopada 2010 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz.U. Nr 238, poz. 1578) od 1 stycznia 2011 r. stosować będziemy nowe stawki podatkowe. Jak wynika z brzmienia art. 19 nowelizacji, zmianie ulegną niektóre przepisy ustawy o podatku od towarów i usług, w szczególności dotyczące stawek opodatkowania.

Ustawa ta przewiduje wprowadzenie tymczasowych (podwyższonych) stawek podatku VAT. Na podstawie art. 19 pkt 5 powołanej ustawy dodaje się do ustawy o VAT art. 146a–146e w brzmieniu:
„Art. 146a. W okresie od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2013 r.:
1. stawka podatku, o której mowa w art. 41 ust. 1 i 13, art. 109 ust. 2 i art. 110, wynosi 23 %;
2. stawka podatku, o której mowa w art. 41 ust. 2, art. 120 ust. 2 i 3 oraz w tytule załącznika nr 3 do ustawy, wynosi 8 %;
3. stawka zryczałtowanego zwrotu podatku, o której mowa w art. 115 ust. 2, wynosi 7 %;
4. stawka ryczałtu, o której mowa w art. 114 ust. 1, wynosi 4 %.”

Jednocześnie ustawodawca do art. 41 ustawy o VAT wprowadził przepisy o charakterze przejściowym (ust. 14a-14h) regulujące właściwy sposób opodatkowania transakcji na przełomie miesięcy objętych zmianą stawek podatkowych.

VAT 2011 - wszystkie zmiany w jednym miejscu

Zgodnie z ust. 14a powołanego artykułu, w przypadku czynności podlegającej opodatkowaniu podatkiem, która została wykonana przed dniem zmiany stawki podatku, dla której obowiązek podatkowy powstaje w dniu zmiany stawki podatku lub po tym dniu, czynność ta podlega opodatkowaniu według stawek podatku obowiązujących dla tej czynności w momencie jej wykonania.

W konsekwencji, w przypadku świadczenia usług na przełomie miesięcy obejmujących zmianę stawki podatkowej należy zastanowić się nad dwoma kwestiami:
- kiedy transakcja (świadczenia usługi lub dostawy towarów) została zrealizowana, oraz
- czy obowiązek podatkowy dla tej transakcji nie powstał po dniu zmiany stawki podatkowej.

W przypadku twierdzącej odpowiedzi na powyższe pytania, podatnik zobowiązany jest do zastosowanie dla tego typu transakcji stawkę podatku obowiązującą do końca 2010 r.

Spółka dokonała dostawy towarów 30.12.2010 r. Przy czym fakturę VAT wystawiła dopiero w styczniu – 3.01.2011 r. Zatem skoro transakcja została zrealizowana przed dniem zmiany stawki podatkowej oraz dla tej transakcji obowiązek podatkowy powstanie po zmianie stawki, przedsiębiorca zobowiązany będzie w wystawionej fakturze VAT zastosować stawkę podatku obowiązującą do końca 2010 r.

Spółka nabyła we własnym imieniu ale na rzecz nabywcy usługę transportową, która została wykonana w dniu 30.12.2010 r. Obecnie dokonuje odsprzedaży tego świadczenia. Kontrahent do 29.01.2011 r. nie dokonał zapłaty za ww. usługę. Faktura została wystawiona 7.01.2011 r.

Odsprzedając przedmiotowe świadczenie powinna zastosować stawkę podatku VAT obowiązującą do końca 2010 r., bowiem świadczenie zostało wykonane przed dniem zmiany stawki, natomiast obowiązek podatkowy zgodnie z brzmieniem art. 19 ust. 13 pkt 2 lit a ustawy o VAT powstanie 30 dnia od dnia wykonania świadczenia (zatem obowiązek ten powstanie po dniu zmiany stawki).

Z kolei, jak stanowi zapis art. 41 ust. 14b ustawy o VAT, czynności, dla których w związku z ich wykonywaniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się, na potrzeby ust. 14a, za wykonane z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te rozliczenia lub płatności, z zastrzeżeniem ust. 14c

Transakcje ciągłe

W tym miejscu należy poczynić zastrzeżenie, iż powyższy przepis przejściowy dotyczy wyłącznie transakcji o charakterze ciągłym. Definicji tego typu czynności trudno doszukiwać się w przepisach ustawy o VAT czy aktach wykonawczych do niej wydanych. Również wykładnia językowa w tym zakresie staje się bezużyteczna. Niemniej odwołując się do judykatury, uznać należy, że skoro przepisy prawa podatkowego oraz wykładnia językowa nie pozwala zdefiniować przedmiotowego pojęcia odnieść się należy do innych gałęzi systemu prawnego, a w szczególności do prawa cywilnego.

W doktrynie prawa cywilnego wspomina się o zobowiązaniach o charakterze ciągłym, których istota polega na trwałości stosunku cywilnoprawnego oraz roli czasu w tym stosunku. Zobowiązanie ciągłe trwa przez cały okres obowiązywania umowy i nie może zostać wypełnione inaczej niż przez upływ czasu, na jaki umowa została zawarta (lub wypowiedzenie bądź rozwiązanie umowy). Według Komentarza LEX 2010 w red. B. Gawlika kryterium czasu pozwala dokonać podziału świadczeń na świadczenia jednorazowe, okresowe i ciągłe.

Świadczenie ciągłe polega na pewnym stałym zachowaniu dłużnika w czasie trwania stosunku obligacyjnego. Stałość zachowania oznacza niemożliwość wyodrębnienia powtarzających się czynności dłużnika, co charakteryzuje świadczenia okresowe. Najczęściej spotykanymi w obrocie cywilnoprawnym świadczeniami ciągłymi są świadczenia polegające na zaniechaniu, świadczenia określone umowami o korzystanie z rzeczy (np. najem, dzierżawa) oraz umowami o świadczenie usług (np. zlecenie, przechowanie).

Świadczenie ciągłe musi być realizowane stale - stan realizacji świadczenia trwa - przez określony okres, jak to dzieje się np. przy najmie czy usługach telekomunikacyjnych. Niemożność jednorazowego wykonania świadczenia o charakterze ciągłym powinna wynikać z rodzaju czynności (istoty świadczenia), a nie z okoliczności, że na mocy jednej umowy zawartej na określony czas dokonanych zostanie wiele świadczeń, które co do zasady mogą być wykonane jednorazowo. Tak też Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z dnia 14 września 2010 r. (sygn. I SA/Kr 997/10). 

Polecamy: VAT 2011

Polecamy: Podatki 2011

Kasy fiskalne 2011

Podobnie wypowiadają się inne sądy administracyjne, do wyroków których odniósł się sąd krakowski. I tak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku z dnia 10 marca 2006 r. sygn. akt I SA/Gd 85/04 uznał, iż w zobowiązaniu ciągłym nie da się wyróżnić powtarzających się czynności, które można byłoby zakwalifikować jako świadczenie samodzielne. Istotą jest nieustanność jakiegoś procesu - czynności. Trudne, a niekiedy niemożliwe jest wyodrębnienie jednoznacznego momentu dostarczenia towaru lub wykonania usługi. Wobec powyższego sprzedaż ciągła, to świadczenie polegające na stałym, ciągłym, trwającym stale, powtarzalnym zachowaniu strony zobowiązanej do świadczenia składającego się z nieprzerwanego ciągu powtarzających się czynności. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 4 grudnia 2008 r. stwierdził, że świadczenie ciągłe jest realizowane stale – stan realizacji świadczenia trwa przez określony w umowie okres czasu.

Niemożność jednorazowego wykonania świadczenia o charakterze ciągłym wynikać powinna z rodzaju czynności, a nie z okoliczności, że na mocy jednej umowy zawartej na określony okres dokonanych zostanie szereg świadczeń, które co do zasady mogą być wykonane jednorazowo. Zawarcie pomiędzy kontrahentami umowy, z której wynika zobowiązanie do dokonywania stałych dostaw towarów, nie przesądza o uznaniu danej dostawy za sprzedaż o charakterze ciągłym.

Podsumowując rozważania sądu krakowskiego, za sprzedaż ciągłą można uznać każdą dostawę lub usługę, która jest stale w fazie wykonywania, co oznacza, że wykonywana jest nieprzerwanie przez czas trwania umowy i w której jednoznacznie można określić jedynie moment rozpoczęcia jej świadczenia, natomiast moment jej zakończenia rozumianego jako definitywne wykonanie, nie jest z góry określony. Jest on wyznaczony przez datę obowiązywania umowy między kontrahentami.

Tym samym, w przypadku sprzedaży usług lub dostawy towarów o charakterze ciągłym (tut. najem, dzierżawa, energia elektryczna, woda, ścieki, etc.), dla których strony transakcji przyjęły okresy rozliczeniowe, np. miesięczne, kwartalne, etc. za moment ich wykonania należy uznać zakończenie okresu rozliczeniowego jakiego płatność dotyczy.

Spółka sprzedaje na rzecz kontrahenta energię elektryczną. Przedmiotowa transakcja dotyczy rozliczenia za okres od 1 do 31 grudnia 2010 r. Przy czym zgodnie z umową zawartą z nabywcą termin płatności upływa w dniu 14.01.2011 r.

W konsekwencji, Spółka powinna w wystawionej fakturze VAT zastosować stawkę podatku VAT obowiązującą w 2010 r. (tut. 22 %), bowiem dostawa towarów miała miejsce przed dniem zmiany stawki, a obowiązek podatkowy powstanie po tym dniu.

Spółka świadczy usługi zakwaterowania. Wynajem pokoju gościnnego miał miejsce w okresie obejmującym dzień zmiany stawki podatkowej, tj. od 29.12.2010 r. do 3.01.2011 r. W związku z powyższym Spółka powzięła wątpliwość w jaki sposób powinna świadczenie opodatkować, tzn. według nowej czy starej stawki podatkowej, czy może obie stawki powinna zastosować.

W analizowanym przypadku nie mamy do czynienia ze świadczeniem o charakterze ciągłym. Tym samym skoro usługa zakwaterowania została wykonana w dniu 3.01.2011 r. właściwe będzie zastosowanie nowej stawki podatku VAT obowiązującej w 2011 r. (tut. 8%).

Powołując się natomiast na powołane w ust. 14b zastrzeżenie (do ust. 14c), należy pamiętać iż w przypadku gdy okres, do którego odnosi się rozliczenie lub płatność, obejmuje dzień zmiany stawki podatku, czynność uznaje się za wykonaną:
1. w dniu poprzedzającym dzień zmiany stawki podatku – w zakresie jej części wykonywanej do dnia poprzedzającego dzień zmiany stawki podatku;
2. z upływem tego okresu – w zakresie jej części wykonywanej od dnia zmiany stawki podatku.

Zatem w sytuacji, gdy podatnik zechce sprzedać transakcję o charakterze ciągłym, której okres świadczenia (lub dostawy) obejmuje dzień zmiany stawki podatku VAT, powinna zastosować dwie stawki podatku VAT dla jednej transakcji. Po pierwsze, część transakcji zrealizowana do dnia 31 grudnia 2010 r. winna być opodatkowana wg obowiązujących do końca 2010 r. stawki podatkowej. Natomiast pozostałą część (tj. wykonana w 2011 r.) wg stawki obowiązującej od 2011 r.

Spółka odsprzedaje usługę najmu maszyn budowlanych, która obejmuje okres rozliczeniowy od 10 grudnia do 10 stycznia 2011 r. Termin płatności wynikający z umowy to 20 styczeń 2011 r. Stąd część świadczenia wykonanego od 10 do 31 grudnia 2010 r. opodatkuje wg stawki podatku VAT 22%, natomiast usługę wykonaną w okresie od 1 do 10 stycznia wg stawki VAT 23%.

W konsekwencji jeśli już w grudniu 2010 r. Podatnik zechce wystawić fakturę VAT (na co zezwala przepis § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Finansów z 28 listopada 2008 r. w sprawie m.in. wystawiania faktur – dla usług najmu fakturę VAT wystawia się najpóźniej z chwilą powstania obowiązku podatkowego, lecz nie wcześniej niż 30 dni przed jego powstaniem) zastosuje dla całej transakcji stawkę podatku VAT 22% (taka bowiem obowiązuje w 2010 r.).

Natomiast po wykonaniu świadczenia w danym okresie rozliczeniowym zobowiązany będzie do wystawienia faktury korygującej tak aby zastosować dwie stawki podatkowe, analogicznie jak wskazano powyżej).

W analizowanym przypadku zdaniem Autorów, jeśli Podatnik może zgodnie z przepisami wystawić fakturę VAT w 2011 r., dogodniejsze będzie jej wystawienie już po dniu zmiany stawek podatku VAT, bowiem Podatnik w wystawionej fakturze VAT od razu uwzględni dwie stawki podatkowe i nie będzie zobowiązany do wystawienia faktury korygującej.

Spółka świadczy usługę najmu, która obejmuje okres rozliczeniowy od 10.12.010 r. do 15.01.2011 r. Termin płatności wynikający z umowy upływa w dniu 20.01.2011 r. W dniu 27.12.2010 r. Spółka wystawiła fakturę VAT dla której zastosowała 22% stawkę podatkową, a kontrahent uiścił należność w dniu 30.12.2010 r. Czy w tym przypadku dla świadczenia usługi ciągłej zobowiązany jest do wystawienia faktury korygującej i opodatkowania części transakcji wg stawki 22% oraz pozostałej stawką 23% ?

Nie. Jak już bowiem ustaliliśmy, aby zastosować przepisy przejściowe należy spełnić dwie przesłanki. Jedną z nich jest konieczność aby obowiązek podatkowy powstał po dniu zmiany stawki podatkowej. Tym samym skoro w analizowanym przykładzie obowiązek powstał w starym roku, podatnik zastosuje do całości transakcji stawkę podatku VAT obowiązującą w 2010 r.

Warto także przeanalizować ust. 14d analizowanego artykułu, w którym czytamy, że w przypadku, gdy nie jest możliwe określenie faktycznego wykonania części czynności w okresie, o którym mowa w ust. 14c, dla określenia tej części, uznaje się, że czynność wykonywana jest w tym okresie proporcjonalnie.

Tym samym, gdy podatnik nie ma możliwości ustalenia w jakiej części świadczenie ciągłe wykonywane w okresie zmiany stawki podatku VAT obejmuje okres 2010 i 2011 r., zobowiązany będzie do proporcjonalnego przyporządkowania wynagrodzenia w stosunku do ilości dni wykonywania świadczenia w danym okresie.

Przyjmując dane z poprzedniego przykładu, część świadczenia określonego w proporcji 21 dni do 31 dni opodatkowane będzie wg stawki podatku VAT 22%, natomiast pozostałą część przypisaną proporcjonalnie tj. 10 dni do 31 dni wg stawki VAT 23%.

Szczególne zasady rozliczania dostawy prądu, gazu i innych mediów

Należy także powołać niezwykle istotny zapis w zakresie sprzedaży tzw. mediów. Jak czytamy bowiem w art. 41 ust. 14e ustawy o VAT, w przypadku czynności, o których mowa w art. 19 ust. 13 pkt 1 (tj. powstania szczególnego momentu powstania obowiązku podatkowego dla dostaw energii elektrycznej, cieplnej, gazu przewodowego, świadczenia usług telekomunikacyjnych i radiokomunikacyjnych oraz świadczenia tzw. usług komunalnych – doprowadzania wody, wywozu nieczystości i odprowadzania ścieków, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą upływu terminu płatności, jeśli został on określony w umowie właściwej dla tego typu rozliczeń), dla których wystawiono, zgodnie z zasadami określonymi w przepisach wydanych na podstawie art. 106 ust. 8 pkt 1, fakturę, a po wystawieniu tej faktury uległa zmianie stawka podatku w odniesieniu do okresów rozliczeniowych objętych wystawioną fakturą, może być stosowana stawka podatku obowiązująca przed dniem zmiany stawki podatku.

Warunkiem zastosowania tej stawki jest to, że w pierwszej fakturze wystawianej po dniu zmiany stawki podatku, nie później jednak niż w ciągu 6 miesięcy od dnia zmiany stawki podatku, uwzględniona zostanie korekta rozliczenia objętego fakturą wystawioną przed dniem zmiany stawki podatku.

Przy czym należy pamiętać, że w sytuacji gdy z podmiotem nabywającym odsprzedawaną usługę/towar nie została zawarta umowa, z której wynika termin płatności dla tego rodzaju transakcji, zastosowanie znajdzie ogólny przepis dot. rozpoznania obowiązku podatkowego, tj. art. 19 ust. 1 i 4 ustawy o VAT.

Zatem w sytuacji gdy podatnik dokonuje dostawy lub świadczenia usług, dla których powstaje szczególny moment powstania obowiązku podatkowego zgodnie z cyt. art. 19 ust. 13 pkt 1 ustawy o VAT (tzw. media), oraz podatnik wystawi wcześniej fakturę VAT na mocy § 11 ust. 1-3 rozporządzenia Ministra Finansów z 28 listopada 2008 r. w sprawie m.in. wystawiania faktur, gdzie czytamy, że dla tego rodzaju transakcji fakturę wystawia się najpóźniej z chwilą powstania obowiązku podatkowego (tzn. upływu terminu płatności wskazanego w umowie).

Co więcej przedmiotowa faktura VAT może być wystawiona wcześniej niż 30 dni przed powstaniem tego obowiązku, pod warunkiem, że będzie zawierać informację jakiego okresu rozliczeniowego dotyczy, uprawniony będzie do zachowania dotychczasowej stawki podatku VAT obowiązującej w 2010 r.

Przy czym w pierwszej kolejnej fakturze wystawionej w 2011 r. uwzględni mimo wszystko prawidłowe rozliczenie podatku VAT (z podziałem na część wykonaną w 2010 i 2011 r. lub części przypisane proporcjonalnie do tych okresów). Dodatkowo ważne jest aby korekta tego rozliczenia podatkowego uwzględniona została w pierwszej fakturze, która zostanie wystawiona nie później niż do 30 czerwca 2011 r.

Spółka świadczy usługi telekomunikacyjne, świadczenie wykonywane będzie w okresie od 15 grudnia 2010 r. do 15 stycznia 2011 r. Zgodnie z umową zawartą z beneficjentem termin płatności za przedmiotowe świadczenie upływa 31 stycznia 2011 r. Spółka w dniu 10 grudnia zamierza wystawić fakturę VAT i powzięła wątpliwość jaką stawkę podatku VAT powinna zastosować.

Otóż zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami ustawy o VAT zastosuje stawkę podatku VAT 22% dla całej transakcji. Natomiast w pierwszej kolejnej fakturze VAT za usługi telekomunikacyjne wystawionej w 2011 r. uwzględni korektę rozliczenia podatkowego, tj. proporcjonalnie obliczy wynagrodzenie dla którego zastosowanie będzie miała stawka podatku VAT 22% (16 dni/31 dni) oraz stawka VAT 23% (15 dni/31 dni). Powstałą różnicę wyszczególni w pierwszej fakturze VAT wystawionej po dniu zmiany stawek podatkowych.

Jednak zastosowanie proporcji nie będzie możliwe, w sytuacji gdy podatnik jest w stanie określić zakres faktycznie wykonanych usług do końca 2010 r jak i w 2011 r.