Czy i kiedy organy podatkowe mogą określić kurs przy ustalaniu różnic kursowych

Różnice kursowe ustalane według przepisów podatkowych zwiększają odpowiednio przychody jako dodatnie różnice kursowe albo koszty uzyskania przychodów jako ujemne różnice kursowe. Ustalane są w oparciu o faktycznie zastosowany kurs waluty. Może to być kurs bankowy, ale może to być również kurs kantoru albo wynikający z umowy pomiędzy kontrahentami, który został faktycznie zastosowany.

Problem może powstać, jeżeli faktycznie zastosowany kurs waluty jest wyższy lub niższy odpowiednio o więcej niż powiększona lub pomniejszona o 5% wartość kursu średniego NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień faktycznie zastosowanego kursu waluty. Wówczas na podstawie art. 15a ust. 5 updop (art. 24c ust. 5 updof) organ podatkowy może wezwać strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających zastosowanie kursu waluty. Jeżeli podatnik nie dokona zmiany wartości lub nie wskaże przyczyn, które uzasadniają zastosowanie faktycznego kursu waluty, organ podatkowy określi ten kurs, opierając się na kursach walut ogłaszanych przez Narodowy Bank Polski.

Zastosowanie przez ustawodawcę słowa „może” wskazuje na pewną uznaniowość przyznaną organom podatkowym. Mogą one wezwać do zmiany wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających zastosowanie takiego kursu waluty, ale nie mają takiego obowiązku. Jednakże wezwanie jest warunkiem zastosowania określenia przez organ podatkowy kursu w oparciu o kursy walut ogłaszane przez NBP. A zatem organ podatkowy nie może dokonać określenia kursu bez uprzedniego wezwania stron do zmiany kursu lub wskazania przyczyn, które uzasadniają zastosowanie faktycznego kursu waluty.

Sformułowanie „organ podatkowy może wezwać strony umowy” wskazuje, że powinien przedstawić to wezwanie obu stronom umowy. Ponadto wskazywałoby ono, że takie wezwanie dotyczy transakcji, w których kurs określany jest przez strony w umowie, a nie w oparciu o kurs banku czy kantoru.

Ustawodawca nie wskazał też, w jakim zakresie strony umowy mają zmienić kurs. Czy tylko do wysokości, gdy będzie się on mieścił w zakresie 5-proc. widełek, czy też od razu do kursu średniego NBP. Ponadto nie określił, czy taka zmiana powinna dotyczyć wszystkich transakcji, czy tylko wybranych (co nie byłoby zgodne z zasadą obiektywizmu, którą powinny się kierować organy podatkowe). Również kwestia oceny przez organ podatkowy przedstawionych przez strony przyczyn zastosowania danego kursu w umowie może być przedmiotem sporów przed sądami administracyjnymi.

Należy też zwrócić uwagę, że nawet gdy organ podatkowy określi już kurs, opierając się na kursach walut NBP, to powstaje kolejne pytanie o ewentualne odsetki za zwłokę. Innymi słowy chodzi o to, czy powstałe w związku z tym zaniżenie podatku jest traktowane jako zaległość podatkowa, od której należy zapłacić odsetki za zwłokę. Moim zdaniem w tej sytuacji nie powinny wystąpić odsetki za zwłokę, jednak kwestia ta nie została wprost uregulowana w ustawie.

Reasumując, możliwość określenia kursu przez organy podatkowe nie została precyzyjnie uregulowana, pozostawiając wiele niewyjaśnionych kwestii, które mogą być przyczyną sporów z organami podatkowymi. Dla uniknięcia tych problemów warto by w umowach wprowadzić klauzule, aby kurs wynikający z umowy nie odbiegał więcej niż o 5% w stosunku do kursu średniego NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień faktycznie zastosowanego kursu waluty.

Krzysztof Wieluński

ekspert w zakresie podatków dochodowych