Rachunkowość spółek w branży budowlanej zgodnie z MSSF 15 od 1 stycznia 2018 r.

Został opublikowany w 2014 r. przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości. Nowy MSSF 15 zastąpi obowiązujące do tej pory standardy dotyczące ujęcia przychodów, a więc MSR 11 „Umowy o budowę”, MSR 18 „Przychody”, KIMSF 13 „Programy lojalnościowe”, KIMSF 18 „Przekazanie aktywów przez klientów” oraz SKI-31 „Przychody – transakcje barterowe dotyczące usług reklamowych”.

Kluczową zmianą, jaką wprowadza nowy standard, jest sposób ujmowania przychodów i zysków. Nowe przepisy w sposób dużo bardziej szczegółowy i restrykcyjny określają moment ujęcia księgowego. Wymogi nowego standardu mogą wpłynąć na rachunkowość kontraktów w spółkach z branży budowlanej, które do tej pory stosowały wytyczne MSR 11.

MSSF 16 – standard dotyczący leasingu od 2019 roku

● Logicznie i konsekwentnie, etap po etapie

W ramach nowego standardu można wyróżnić następujące etapy zastosowania modelu ujęcia przychodów:

ETAP I – Identyfikacja umów z klientami

Umowa może mieć charakter pisemny, ustny lub dorozumiany (inne powszechnie obowiązujące standardy rynkowe). Natomiast kluczowe znaczenie ma spełnienie łącznie określonych kryteriów dotyczących samej umowy, obejmujących:

● formę zawartej umowy,

● identyfikację praw każdej ze stron w zakresie wykonywanych usług,

● określenie warunków płatności oraz samej kwoty wynagrodzenia,

● określenie prawdopodobieństwa otrzymania wynagrodzenia (prawdopodobieństwo zrealizowania korzyści ekonomicznych).

Jak poprawić zatwierdzone sprawozdanie finansowe

ETAP II – Identyfikacja umownych zobowiązań do realizacji świadczenia

MSSF 15 pozwala na ujęcie przychodu w momencie wypełnienia zobowiązania do realizacji świadczenia przez jednostkę. Zobowiązanie do realizacji świadczeń to przyrzeczone w umowie towary lub usługi, które mogą być jasno zidentyfikowane w umowie oraz z których zamawiający (klient) może odnieść korzyści niezależnie lub łącznie z innymi dostępnymi dla zamawiającego zasobami.

ETAP III – Określenie ceny transakcji

Aby ująć przychody, jednostka musi być w stanie określić wynagrodzenie za przyrzeczone w umowie usługi lub towary. Cena transakcji może być kwotą stałą lub zmienną, zależną od dodatkowych upustów lub bonusów, premii itd. Przychody według nowego standardu powinny odzwierciedlać kwoty, jakich jednostka oczekuje, gdyż jest uprawniona do ich otrzymania w ramach umowy, a nie kwoty, które wpłyną na jej konto. Dodatkowo, jeżeli umowa zawiera znaczący element finansowania, niezbędne jest uwzględnienie wpływu zmian wartości pieniądza w czasie w formie korekty ceny transakcyjnej (wymóg nie obowiązuje, jeżeli czas, jaki upłynął od momentu realizacji świadczenia do dokonania płatności, jest krótszy niż rok).

ETAP IV – Alokacja ceny transakcji do umownych zobowiązań do realizacji świadczeń

W przypadku identyfikacji więcej niż jednego zobowiązania do realizacji świadczenia w ramach jednej umowy nowy standard wymaga alokacji ceny transakcji do każdego elementu (zobowiązania). Alokacja powinna być zrobiona na bazie relatywnych indywidualnych cen sprzedaży. Najlepszą podstawą do ustalenia ceny indywidualnej jest cena, za jaką jednostka może oddzielnie sprzedać dany towar lub usługę. W przypadku braku możliwości ustalenia ceny jednostka ma obowiązek oszacowania indywidualnej ceny sprzedaży przy maksymalnym wykorzystaniu obserwowalnych danych (np. skorygowana ocena rynku, prognozowany koszt plus marża). Metoda rezydualna może być stosowana tylko w specyficznych warunkach.

Niezgodność sprawozdań finansowych z wymogami MSSF

ETAP V – Ujęcie przychodów w chwili wypełnienia zobowiązania do realizacji świadczenia

Zobowiązanie do realizacji świadczenia uznaje się za wykonane w chwili przeniesienia na zamawiającego kontroli nad usługą lub towarem będącymi przedmiotem umowy. Kontrola jest zasadniczo zdefiniowana jako możliwość bezpośredniego wykorzystania i czerpania wszystkich pozostałych korzyści z danego składnika aktywów.

● Kluczowe kwestie wynikające z nowego standardu dla spółek budowlanych ujmujących przychody zgodnie z MSR 11

Identyfikacja zobowiązań do realizacji świadczeń na poziomie kontraktu budowlanego

Zgodnie z obowiązującym MSR 11 standardowa umowa o usługę budowlaną to umowa o budowę składnika aktywów (lub całego zespołu), które są ze sobą ściśle powiązane lub wzajemnie zależne pod względem projektowym, technologicznym lub funkcjonalno-użytkowym. W takim przypadku rachunkowość kontraktowa (ujęcie przychodów zgodnie z MSR 11) jest analizowana na poziomie całego kontraktu (jednej umowy). Wyjątkiem będą tu przypadki wydzielenia dodatkowych umów, które podlegają oddzielnym przetargom i negocjacjom z zamawiającym – takie umowy co do zasady powinny być traktowane jako oddzielne kontrakty. Jest prawdopodobne, że również w przypadku zastosowania nowych kryteriów wynikających z MSSF 15 umowa na realizację określonego składnika aktywów lub zespołu spójnego pod kątem technologiczno-użytkowym stanowi jedno zobowiązanie do realizacji określonego świadczenia. Nie mniej kluczowa z punktu widzenia nowego MSSF 15 będzie konieczność udokumentowania przez jednostkę istniejących zależności (funkcjonalno-technologicznych), tak aby być w stanie uzasadnić zastosowane podejście. W przypadku złożonych kontraktów, gdzie składniki poszczególnych aktywów mogą być realizowane oddzielnie i nie są ze sobą ściśle powiązane, będzie istnieć konieczność identyfikacji różnych zobowiązań w ramach jednej umowy oraz alokacji ceny kontraktowej do wyodrębnionych elementów.

PRZYKŁAD

Analiza kontraktu

Generalny wykonawca podpisał z zamawiającym jedną umowę na budowę budynku magazynowego w lokalizacji X (grunt jest własnością wykonawcy i po zakończeniu budowy całość zostanie przekazana zamawiającemu, budynek jest standardowy i istnieje alternatywny sposób użytkowania poprzez odsprzedaż) oraz budowę bocznicy kolejowej w lokalizacji Y (właścicielem gruntu jest zamawiający) sąsiadującej z lokalizacją X. Łączna kwota ustalona w wyniku negocjacji i potwierdzona umową wynosi 100 mln zł. Dodatkowo w ramach ustalonej kwoty wykonawca zobowiązał się do przeprowadzenia generalnego remontu bocznicy po okresie 5 lat. Jak wykonawca powinien podejść do ustalenia przychodu z poszczególnych elementów kontraktu?

Rozwiązanie: W ramach kryteriów nowego standardu możemy wyróżnić trzy oddzielne zobowiązania do realizacji świadczeń, tj. budowę standardowego budynku magazynowego, budowę bocznicy kolejowej oraz remont bocznicy kolejowej po okresie 5 lat (dla celów przykładu założono, że bocznica kolejowa oraz magazyn są niezależnymi aktywami, które mogą oddzielnie funkcjonować, i nie są istotne powiązania technologiczne i funkcjonalne). W kolejnym kroku jednostka powinna dokonać alokacji łącznego wynagrodzenia w kwocie 100 mln zł do wyodrębnionych elementów i dokonać oceny, czy przychód należy ująć w czasie (rozliczenie stopniem zaawansowania), czy też ująć w określonym punkcie w czasie w momencie realizacji usługi i transferu kontroli nad aktywem.

Ujęcie przychodów w czasie czy w momencie wykonania zobowiązania do realizacji świadczenia

Zgodnie z MSR 11, jeżeli umowa spełnia definicję umowy o usługę budowlaną, przychody z jej realizacji są ujmowane zgodnie z metodologią stopnia zaawansowania określoną w powyższym standardzie. W przypadku MSSF 15 jednostka będzie musiała dokonać szczegółowej analizy i nie może automatycznie założyć, że jeżeli dana umowa dotyczy realizacji usług budowlanych, to przychody powinny być rozliczane w czasie zgodnie ze stopniem zaawansowania. Zgodnie z nowym MSSF 15 jednostka ujmuje przychody w miarę upływu czasu, jeżeli stopniowo przenosi w czasie kontrolę nad towarem lub usługą i tym samym spełnia zobowiązanie do wykonania świadczenia. Będzie to miało miejsce, jeżeli zostanie spełniony co najmniej jeden z następujących warunków:

● klient (zamawiający) jednocześnie otrzymuje i czerpie korzyści płynące ze świadczenia jednostki, w miarę jak ta wykonuje zobowiązania,

● w wyniku spełnienia zobowiązania przez jednostkę powstaje lub zostaje ulepszony składnik aktywów (np. produkcja w toku), a kontrolę nad tym składnikiem aktywów – w miarę jego powstawania lub ulepszania – sprawuje klient, lub

● w wyniku spełnienia zobowiązania przez jednostkę nie powstaje składnik aktywów o alternatywnym zastosowaniu dla jednostki (np. budowane aktywo jest wysoce specyficzne i dostosowane do potrzeb zamawiającego), a jednostce przysługuje egzekwowalne prawo do zapłaty za dotychczas wykonane świadczenia.

Ujmowanie przychodów w sprawozdaniach finansowych - nowy MSSF 15

Przy dokonywaniu oceny możliwości ujęcia przychodu w czasie w kontekście ostatniego punktu kluczowe jest to, że nie można mówić o alternatywnym zastosowaniu aktywa, jeżeli jednostka jest w jakikolwiek sposób objęta ograniczeniami umownymi co do możliwości swobodnego przeznaczenia składnika aktywów do innego zastosowania w trakcie procesu tworzenia lub ulepszania. Istotne jest to, że oceny, czy dane aktywo ma alternatywne zastosowanie, dokonuje się w momencie zawarcia umowy. Dodatkowo, w kontekście egzekwowalnego prawa do zapłaty jednostka uwzględnia warunki oraz wszelkie przepisy, które mają zastosowanie do umowy. Prawo do zapłaty za świadczenie wykonane do tej pory nie musi dotyczyć stałej kwoty, niemniej przez cały czas obowiązywania umowy jednostka musi być uprawniona do kwoty równej co najmniej wynagrodzeniu (poniesione koszty wraz z zasadną marżą) za dotychczas wykonane świadczenia (realizowane roboty), jeśli umowa zostanie rozwiązana przez klienta z powodów innych niż niewykonanie świadczenia przez jednostkę.

Nowy MSSF 15 nie wprowadza automatycznej zasady dotyczącej ujęcia przychodów w czasie zgodnym ze stopniem zaawansowania, niemniej w praktyce standardowe umowy będą mogły być rozliczane na dotychczasowych zasadach, gdyż będą spełniać kryteria określone dla celów ujęcia przychodów w czasie (patrz powyżej). Firmy budowlane często realizują usługi związane z budową lub ulepszeniem już istniejących aktywów, które są w posiadaniu zamawiających (budowa na gruncie zamawiającego, remonty istniejących instalacji itd.), a dodatkowo zawarta umowa często nakłada ograniczenia co do alternatywnego sposobu użytkowania lub przekazania wytworzonych aktywów (zabezpieczenie zamawiającego). Niemniej kluczowa z punktu widzenia nowych standardów będzie analiza istniejących zapisów umów (zwłaszcza w przypadku niestandardowych kontraktów) w celu identyfikacji, czy nie istnieją przesłanki co do braku możliwości ujęcia przychodów w czasie (np. ograniczenia umowne dotyczące odbioru aktywów). W takim przypadku przychody będą mogły być ujęte dopiero w określonym punkcie w czasie w momencie faktycznej realizacji całości zobowiązania do wykonania świadczenia.

PRZYKŁAD

Moment ujęcia przychodu

Kontynuacja założeń z przykładu z części 1 – budowa budynku magazynowego w lokalizacji X (grunt wykonawcy), budowa bocznicy kolejowej (działka zamawiającego), remont bocznicy kolejowej po okresie 5 lat. Dla celów przykładu przyjęto, że umowa pomiędzy zamawiającym a wykonawcą zakłada transfer kontroli nad całym budynkiem magazynowym w momencie jego finalnego odbioru, jeżeli ten będzie wykonany zgodnie ze specyfikacją. Ponadto ustalono płatności cząstkowe oraz etapy prac na poziomie wykonania fundamentów i zamknięcia konstrukcji budynku. W kontekście budowy bocznicy i jej remontu po okresie 5 lat ustalono odbiory i płatności zgodnie ze szczegółowym harmonogramem robót.

Rozwiązanie: W celu ujęcia i rozliczenia przychodów spółka powinna rozważyć kryteria nowego standardu pozwalające na rozliczenie przychodów w czasie (rozliczenie stopniem zaawansowania) lub ujęcie przychodów w momencie wykonania zobowiązania do realizacji świadczenia. W przypadku realizacji budynku magazynowego transfer kontroli następuje po zakończeniu budowy, przychód powinien być rozpoznany jednorazowo w momencie transferu kontroli (prawa własności do gruntu i związanej z nim nieruchomości). Płatności otrzymane w okresie mają charakter zaliczkowy i tak powinny być traktowane. Przychody alokowane do części kontraktu związanej z budową bocznicy kolejowej powinny być ujęte zgodnie ze stopniem zaawansowania robót. Przychody związane z remontem bocznicy również będą rozliczane i ujęte zgodnie ze stopniem zaawansowania prac, niemniej będą one odzwierciedlone w przyszłości, kiedy będą realizowane faktyczne roboty.

W przypadku innych elementów rachunkowości kontraktowej obecnie bazującej na MSR 11 standard wprowadza bardziej restrykcyjne kryteria (np. dotyczące akceptacji zmian zakresu oraz ceny kontraktowej) lub w przypadku kontraktów realizowanych ze stratą odnosi użytkowników do obecnego MSR 37, który reguluje kwestie rezerw.

● Podsumowanie

Zgodnie z nowym MSSF 15 kluczowym elementem jest wprowadzenie oceny rachunkowości kontraktowej pod kątem przedyskutowanych powyżej kryteriów i zlikwidowanie pewnej automatyzacji rozliczania stopniem zaawansowania, jaka obowiązuje obecnie zgodnie z MSR 11.

Dodatkowo standard narzuca użytkownikom nowe wymogi prezentacyjne dotyczące ujawnień związanych m.in. z desegregacją przychodów – wpływ czynników ekonomicznych na charakter, kwoty i rozkład w czasie oraz poziom niepewności przepływów pieniężnych, konieczność ujawnienia aktywów związanych z pozyskaniem kontraktu (skapitalizowane koszty pozyskania kontraktów), informację na temat prognozowanych przychodów wraz z momentem ich rozpoznania (dla umów realizacyjnych przekraczających rok).

Z punktu widzenia spółek z branży budowlanej kluczowe w związku z wymaganiami MSSF 15 jest przeanalizowanie istniejących umów pod kątem nowych wymogów. Zmianie mogą ulec wartości przychodów, które do tej pory były rozpoznawane zgodnie z MSR 11 – może to istotnie wpłynąć na wskaźniki operacyjne jednostek. W kontekście wymogów nowych ujawnień niezbędna może być rewizja istniejących systemów raportowania wewnętrznego tak, aby możliwe było uzyskanie informacji, które będą konieczne do przygotowania nowych ujawnień.

W ramach nowego standardu jednostki mogą zastosować podejście retrospektywne, a więc przekształcić odpowiednio dane porównywalne dla roku obrotowego zaczynającego się po okresie 1 stycznia 2018 r., lub podejście zmodyfikowane, co oznacza przekształcenie danych bilansu zamknięcia i ujęcie zmian wynikających z przeszacowania jako korekty bilansu otwarcia w pozycji niepodzielonego zysku na dzień wejścia standardu w życie. W takim przypadku dane porównawcze na dzień 31 grudnia 2017 r. nie podlegają przekształceniu. Niemniej w podejściu zmodyfikowanym konieczne będzie dodatkowo przedstawienie bilansu oraz rachunku wyników za bieżący okres tak, jakby jednostka kontynuowała sposób rozliczania kontraktów zgodnie z MSR 11 (w celu możliwości porównania danych bilansu otwarcia).

Łukasz Michorowski

dyrektor w dziale audytu Deloitte, biegły rewident, zespół nieruchomości i budownictwa