Rozporządzenia w sprawie rachunkowości SKOK-ów

18 lutego 2014 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał połączone wnioski grup posłów dotyczące szczególnych zasad dokonywania odpisów z tytułu zmniejszenia wartości udzielonych przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo - kredytowe pożyczek i kredytów, w tym naliczonych, lecz niespłaconych odsetek.

Szczególne zasady rachunkowości spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że § 4 i § 5 rozporządzenia Ministra Finansów z 30 grudnia 2011 r. są zgodne z art. 35b i art. 81 ust. 2 pkt 10 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości oraz z art. 2, art. 7 i art. 92 ust. 1 konstytucji oraz, że § 5 i § 6 rozporządzenia z 15 stycznia 2013 r. są zgodne z art. 35b i art. 81 ust. 2 pkt 8 lit. d ustawy o rachunkowości oraz z art. 2, art. 7 i art. 92 ust. 1 konstytucji.

W pozostałym zakresie (to jest w odniesieniu do wzorców z art. 22, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 2 oraz art. 92 ust. 2 konstytucji) Trybunał umorzył postępowanie.

Zdanie odrębne zgłosił sędzia TK Wojciech Hermeliński.

Kontrolowane przepisy miały, poza niewielkimi różnicami redakcyjnymi, tożsame brzmienia, a zarzuty kierowane pod ich adresem były identyczne, stąd też oba wnioski zostały przez Trybunał rozpoznane łącznie. Rozporządzenia, w których zawarte były kwestionowane regulacje już nie obowiązują, lecz ze względu na to, że wywołały one skutki prawne przy ocenie sprawozdań finansowych kas za 2012 i 2013 r., Trybunał uznał, że nie zachodzi przesłanka umorzenia postępowania w postaci utraty mocy aktu przed wydaniem orzeczenia.

Kto musi przejść na księgi rachunkowe od 2014 r.

W § 4 rozporządzenia z 30 grudnia 2011 r. i w odpowiadającym mu treściowo § 5 rozporządzenia z 15 stycznia 2013 r. zostały określone szczegółowe zasady dokonywania odpisów aktualizujących wartość udzielonych przez spółdzielcze kasy pożyczek i kredytów, w tym naliczonych, lecz niezapłaconych odsetek. § 5 rozporządzenia z 30 grudnia 2011 r. i § 6 rozporządzenia z 15 stycznia 2013 r. zawierały katalog zabezpieczeń, o które może być pomniejszona podstawa dokonywania odpisów. Rozporządzenia zawierające powołane przepisy zostały wydane na podstawie upoważnień ustawowych zawartych w art. 81 ust. 2 pkt 10 ustawy o rachunkowości (rozporządzenie z 30 grudnia 2011 r.) i w art. 81 ust. 2 pkt 8 lit. d ustawy o rachunkowości (rozporządzenie z 15 stycznia 2013 r.). Delegacje ustawowe upoważniały ministra finansów do określenia szczególnych zasad rachunkowości kas, w tym zakresu informacji wykazywanych w informacji dodatkowej sprawozdania finansowego. Uzasadnieniem dla wprowadzenia jednolitych zasad tworzenia odpisów z tytułu przeterminowanych pożyczek i kredytów (wcześniej Kasa Krajowa, sprawująca nadzór nad systemem kas, miała prawo do ustalania indywidualnych zasad) były, z jednej strony, dynamiczny rozwój działalności kas, z drugiej zaś potrzeba zapewnienia stabilności tego istotnego segmentu polskiego sektora finansowego oraz bezpieczeństwa lokowanych w nim środków. Analogiczne do zakwestionowanych regulacje znajdują się w obecnie obowiązującym rozporządzeniu Ministra Finansów z 17 września 2013 r.

Zasady rachunkowości spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych

Główny zarzut dotyczył przekroczenia zakresu delegacji ustawowych oraz naruszenia konstytucyjnych zasad wydawania rozporządzeń. W ocenie wnioskodawców, szczególne zasady rachunkowości kas, które mogą być określone w rozporządzeniu, obejmują wyłącznie kwestie natury techniczno-proceduralnej.

Ocenę zasadności tego zarzutu Trybunał poprzedził analizą zasad rachunkowości określonych w ustawie o rachunkowości. Z punktu widzenia rozpatrzonej sprawy najistotniejsze są zasada wiarygodności oraz zasada ostrożności. Zasada wiarygodności obliguje jednostki do rzetelnego i jasnego przedstawiania sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego. Zasada ostrożności zobowiązuje zaś do wyceny poszczególnych składników aktywów i pasywów przy zastosowaniu rzeczywiście poniesionych na ich nabycie lub wytworzenie cen lub kosztów. W praktyce zasada ta jest realizowana przez aktualizację wartości należności w postaci odpisu aktualizującego, który ma uwzględniać stopień prawdopodobieństwa spłaty należności. Odpisy aktualizujące są zatem rezerwą na przeterminowane długi klientów i zapewniają bezpieczeństwo na wypadek, gdyby okazało się, że należności nie da się odzyskać.