Które jednostki gmin nie będą mogły same rozliczać się z VAT

Uchwała NSA w sprawie podmiotowości w VAT gminnych jednostek budżetowych

24 czerwca 2013 r. Naczelny Sąd Administracyjny podjął uchwałę (sygn. I FPS 1/13) stwierdzającą, że:

(...) w świetle art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (...) gminne jednostki budżetowe nie są podatnikami podatku od towarów i usług.

W formie jednostek budżetowych działają m.in.: publiczne szkoły, przedszkola i żłobki, ośrodki oświatowo-wychowawcze i ośrodki opiekuńczo-wychowawcze, jednostki pomocy społecznej, izby wytrzeźwień czy publiczne ośrodki sportów i rekreacji.

Uchwała ta powoduje, że powszechna dotychczas praktyka traktowania gminnych jednostek budżetowych jako jednostek odrębnych od ich macierzystych gmin była nieprawidłowa. Nie oznacza to jednak, że praktyka ta będzie przez organy podatkowe kwestionowana. W opublikowanym na stronach internetowych Ministerstwa Finansów komunikacie można przeczytać, że:

(...) resort finansów zauważa, że nie będą kwestionowane dotychczasowe rozliczenia gminnych jednostek budżetowych jako podatników VAT (pisaliśmy o tym w numerze 16/2013, s. 7).

Co stanowisko NSA oznacza dla jednostek budżetowych

Stanowisko zajęte przez Naczelny Sąd Administracyjny w przytoczonej uchwale oznacza, że:

1) wszelkie czynności podlegające opodatkowaniu VAT, wykonywane przez gminne jednostki budżetowe, są czynnościami podlegającymi opodatkowaniu VAT przez ich macierzyste gminy,

2) wszystkie zakupy towarów i usług dokonywane przez gminne jednostki budżetowe (w tym zakupy towarów i usług wykorzystywanych do wykonywania czynności przez samorządowe jednostki budżetowe) są zakupami dokonywanymi przez ich macierzyste gminy,

3) czynności wykonywane między gminnymi jednostkami budżetowymi a ich macierzystymi gminami nie podlegają opodatkowaniu VAT (jako czynności wykonywane wewnątrz tego samego podatnika).

UWAGA!

Gminne, powiatowe oraz wojewódzkie jednostki budżetowe nie są podatnikami VAT. Są nimi odpowiednio gminy, powiaty oraz województwa.

Kogo dotyczy uchwała NSA

Uchwała bezpośrednio dotyczy gminnych jednostek budżetowych, czyli jednostek budżetowych utworzonych przez rady gmin (organy stanowiące gmin) na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych.

W tej formie prawnej działają m.in.:

• publiczne szkoły (w tym szkoły podstawowe, gimnazja oraz licea ogólnokształcące),

• przedszkola i żłobki,

• ośrodki oświatowo-wychowawcze i ośrodki opiekuńczo-wychowawcze czy jednostki pomocy społecznej (z zastrzeżeniem, że niektóre z tych jednostek tworzone są zarówno przez gminy, jak i przez powiaty czy województwa).

Jednostki budżetowe gmin nie są podatnikami VAT

Ponadto uchwała ta ma odpowiednie zastosowanie do tworzonych na podstawie tego samego przepisu powiatowych i wojewódzkich jednostek budżetowych. Chodzi tutaj o jednostki budżetowe utworzone odpowiednio przez rady powiatów oraz sejmiki województw. Jednostki te tworzone są na podstawie tego samego przepisu co gminne jednostki budżetowe. Mają takie same cechy. Ponadto wiele jednostek podobnego rodzaju tworzonych jest przez jednostki samorządu terytorialnego różnych szczebli (np. szkoły).

A zatem nieracjonalny jest wniosek, że gminne jednostki budżetowe danego rodzaju nie są podatnikami, a powiatowe czy wojewódzkie jednostki budżetowe tego samego rodzaju podatnikami mogą być. Według autora wszystkie samorządowe (gminne, powiatowe oraz wojewódzkie) jednostki budżetowe nie są podatnikami VAT, zgodnie z wytycznymi uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 czerwca 2013 r. (sygn. I FPS 1/13). Podatnikami z tytułu czynności wykonywanych przez te jednostki są - odpowiednio - gminy, powiaty oraz województwa.

Deregulacja zawodu biegłego rewidenta 2013

Korekta VAT naliczonego po zakończeniu działalności gospodarczej

Kogo uchwała NSA nie dotyczy

Omawiana uchwała nie ma jednak zastosowania do wszystkich jednostek. W szczególności uchwała ta nie dotyczy samorządowych zakładów budżetowych ani państwowych jednostek budżetowych. O braku zastosowania uchwały do państwowych jednostek budżetowych sędziowie Naczelnego Sądu Administracyjnego wspomnieli zresztą w jej ustnym uzasadnieniu.

Zasady funkcjonowania tych zakładów i jednostek są odmienne od zasad funkcjonowania samorządowych jednostek budżetowych. W szczególności samorządowe zakłady budżetowe oraz państwowe jednostki budżetowe cechuje znacznie większa samodzielność organizacyjna niż samorządowe jednostki budżetowe. Nie pozwala to uznać, że omawiana uchwała ma do tych zakładów i jednostek zastosowanie. Zatem samorządowe zakłady budżetowe oraz państwowe jednostki budżetowe nadal mogą być podatnikami VAT.

Warto zauważyć, że zależnie od rejonu Polski niektóre podobnego rodzaju jednostki działają w formie samorządowych zakładów budżetowych, a inne w formie jednostek budżetowych. Te pierwsze nadal mogą być podatnikami. Te drugie podatnikami nie są. Dotyczy to np. izb wytrzeźwień czy publicznych ośrodków sportów i rekreacji (tzw. OSIR-ów).

Uchwała nie ma również zastosowania do instytucji kultury, w szczególności do samorządowych instytucji kultury (np. teatrów, filharmonii, domów kultury czy bibliotek). Instytucje kultury stanowią odrębną od jednostek budżetowych kategorię jednostek organizacyjnych (art. 9 pkt 3 i 13 ustawy o finansach publicznych). Nie ma zatem podstaw, aby uchwałę tę stosować odpowiednio do tych instytucji. Za takim stanowiskiem przemawia również fakt, że - w przeciwieństwie do jednostek budżetowych - instytucje kultury posiadają osobowość prawną (art. 14 ust. 1 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej).

Nie zmienią się zasady rozliczeń samorządowych osób prawnych, tj. spółek gminnych oraz samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej.

UWAGA!

Uchwała NSA nie ma zastosowania do samorządowych zakładów budżetowych ani do państwowych jednostek budżetowych.

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 15 ust. 1 i 2 oraz art. 86 ust. 1 i 13 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - j.t. Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054; ost.zm. Dz.U. z 2013 r. poz. 35

• art. 9 pkt 3 i 13 oraz art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych - j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 885

• art. 14 ust. 1 ustawy z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej - j.t. Dz.U. z 2012 r. poz. 406

Tomasz Krywan

prawnik, doradca podatkowy, właściciel kancelarii doradztwa podatkowego, autor licznych publikacji