Domniemanie rzetelności i niewadliwości ksiąg podatkowych

Organ podatkowy, uznając księgi podatkowe za nierzetelne, ma obowiązek obalenia domniemania ich rzetelności i autentyczności poprzez udowodnienie tego, że są one prowadzone nierzetelnie. Z uzasadnienia wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 maja 2010 r., I FSK 863/09, wynika, że „w myśl (…) art. 193 § 1 Ordynacji podatkowej, księgi podatkowe prowadzone rzetelnie i w sposób niewadliwy stanowią dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów. Czyli, pomimo że art. 181 Ordynacji podatkowej nadaje równą moc dowodową wszystkim dowodom w nim wymienionym, to z treści art. 193 § 3 wynika, że księgi podatkowe mają szczególny walor. Tę szczególną moc dowodową ksiąg podatkowych, należy interpretować jako zakaz określania w postępowaniu podatkowym elementów mających wpływ na wysokość podatku, bez uprzedniego stwierdzenia w sposób uregulowany prawem prowadzenia ksiąg w sposób nierzetelny lub wadliwy, które w danej sprawie objęte były zakresem prawnopodatkowego stanu faktycznego, a które zgodnie z przepisami prawa powinny być zaewidencjonowane w księgach zgodnie z ich rzeczywistym przebiegiem. W piśmiennictwie i orzecznictwie utrwalony jest pogląd, iż badanie ksiąg podatkowych stanowi istotną czynność postępowania. Odrzucenie księgi jako dowodu wymaga obalenia domniemania jej zgodności z prawdą, przy czym jego ciężar spoczywa na organie podatkowym”. Jaką zatem odgrywa rolę i jak ważne jest domniemanie rzetelności ksiąg podatkowych w sprawie podatkowej?

Autopromocja

Rzetelność ksiąg podatkowych

Zgodnie z art. 3 pkt 4 ustawy Ordynacja podatkowa (Dz.U. 2019.900, tj. z dnia 14 maja 2019 r., zwanej dalej „Ordynacją podatkową”) przez księgi podatkowe rozumie się księgi rachunkowe, podatkową księgę przychodów i rozchodów, ewidencje oraz rejestry, do których prowadzenia w celach podatkowych, na podstawie odrębnych przepisów, obowiązani są podatnicy, płatnicy lub inkasenci. Z kolei przepis art. 193 § 1 Ordynacji podatkowej stanowi, że księgi podatkowe prowadzone rzetelnie i w sposób niewadliwy stanowią dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów.

„Za rzetelne, (na podstawie art. 193 § 2 ustawy Ordynacja podatkowa), uznaje się księgi podatkowe, jeżeli dokonywane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty. Za niewadliwe (na podstawie art. 193 § 3 ustawy Ordynacja podatkowa), uznaje się księgi podatkowe prowadzone zgodnie z zasadami wynikającymi z odrębnych przepisów”.

Zapis § 1 ww. artykułu przyznaje szczególną moc dowodową księgom podatkowym. Prywatnym zapisom w ewidencjach prowadzonych dla celów podatkowych przyznany został walor taki, jaki ma dokument urzędowy, o którym mowa w art. 194 Ordynacji podatkowej. Księgi podatkowe są specyficznymi urządzeniami ewidencyjnymi, w których podatnicy na podstawie odrębnych przepisów mają obowiązek wykazywać zdarzenia gospodarcze mające wpływ na wymiar podatków.

Autopromocja

Szkolenie:
Podatki i rachunkowość w budownictwie i deweloperce

Sprawdź

W celu skutecznego podważenia rzetelności ksiąg podatkowych np. rejestrów sprzedaży i zakupu prowadzonych na potrzeby podatku od towarów i usług organ podatkowy w praktyce musi nie tylko zakwestionować okazane w toku sprawy podatkowej dokumenty handlowe, podatkowe i księgowe, ale również przeprowadzić dowód przeciwko tym rejestrom, przedstawić uzasadnienie dokonanych ustaleń i dokonać właściwej subsumcji prawnej odpowiednich przepisów.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w orzeczeniu z dnia 29 stycznia 2008 r., sygn. akt I SA/Lu 726/2007 (LexPolonica nr 1937176), podkreślił znaczenie ksiąg podatkowych: „Pomimo że art. 181 Ordynacji podatkowej nadaje równą moc dowodową wszystkim dowodom w nim wymienionym, to z treści art. 193 § 3 wynika, że księgi podatkowe mają szczególny walor. Tę szczególną moc dowodową ksiąg podatkowych, należy interpretować jako zakaz określania w postępowaniu podatkowym elementów mających wpływ na wysokość podatku, bez uprzedniego stwierdzenia w sposób uregulowany prawem prowadzenia ksiąg w sposób nierzetelny lub wadliwy, które w danej sprawie objęte były zakresem prawnopodatkowego stanu faktycznego, a które zgodnie z przepisami prawa powinny być zaewidencjonowane w księgach zgodnie z ich rzeczywistym przebiegiem”.

Niewadliwość ksiąg podatkowych

Jak stanowi doktryna, niewadliwość ksiąg związana jest z relacją pomiędzy rzeczywistością rozumianą jako sposób dokonywania zapisu a wzorcem prawnym tego sposobu dokonania zapisu, zawartym w prawie, i w przeciwieństwie do rzetelności ma stopniowalny charakter, o czym świadczy art. 193 § 5 Ordynacji podatkowej, który nakazuje organom skarbowym uznać za dowód tego, co wynika z zawartych w wadliwych księgach zapisów, jeżeli wady nie mają istotnego znaczenia dla sprawy.

Autopromocja

Szkolenie: Jak przygotować się do KSeF?

Sprawdź

Spełnienie wszystkich wymaganych np. w ustawie o podatku od towarów i usług warunków formalnych prowadzenia ksiąg powoduje, że są one niewadliwe. Jeśli dodamy do tego jeszcze fakt, że wszystkie dane w ewidencjach odpowiadają danym, które obligatoryjnie powinny się w nich znaleźć, oczywiste staje się, że nie może być mowy o niewadliwości tychże rejestrów.

Podsumowanie

Księgi podatkowe korzystają z domniemania prawdziwości (autentyczności) oraz domniemania zgodności z prawdą (wiarygodności). „Dobrodziejstwo domniemania wiarygodności ksiąg podatkowych chroni podatnika przed koniecznością każdorazowego dowodzenia wysokości podatku, którego obliczenie oparto na zapisach księgi” – tak przeczytamy w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 24 marca 2009 r. (I SA/Gd 879/08, POP 2011, z. 2, poz. 145-146). Dopóki domniemanie to nie zostanie obalone, wiąże organ podatkowy, który nie będzie mógł ustalić podstawy opodatkowania, przyjmując w tym zakresie inne wielkości niż te wynikające z księgi.

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2025.
Podatki. Rachunkowość. ZUS

Sprawdź

Wskazać należy, że nieskuteczne podważenie przez organ podatkowy rzetelności i niewadliwości ksiąg powoduje, że księgi te zachowują w dalszym ciągu walor dokumentu urzędowego. Najczęściej w sprawie podatkowej bywa tak, że organ podatkowy stwierdza nierzetelność ksiąg podatkowych w protokole badania ksiąg na podstawie poszlak i swoich domysłów, starając się dopasować potrzebne mu w tym celu quasi dowody. Zazwyczaj nie pamięta jednak, że księgi podatkowe posiadają wzmocnioną moc dowodową i skuteczne ich podważenie wymaga dowodów w rozumieniu Ordynacji podatkowej. Organy podatkowe, aby osiągnąć swój cel, często dopuszczają się licznych błędów odnoszących się do oceny dowodów oraz manipulowania faktami. W takich przypadkach nie dochodzi do obalenia domniemania rzetelności i niewadliwości ksiąg podatkowych. Aby móc skuteczniej bronić się w toku kontroli czy postępowania podatkowego przed zakusami urzędników skarbowych, warto skorzystać z pomocy doświadczonego prawnika, który będzie potrafił wykorzystać atut domniemania rzetelności ksiąg podatkowych.

Autor: radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec

Polecamy: Oferta specjalna: Pakiet książek – Nowa matryca stawek VAT Towary i Usługi z programem INFORLEX PKWiU + CN, stawki VAT i WIS na 2 m-ce