Wypłata odstępnego - skutki w VAT

Przedsiębiorcy w toku prowadzonej działalności często mierzą się z koniecznością wcześniejszego rozwiązania umowy. W tego typu przypadkach umowy najczęściej przewidują różne sposoby rozliczenia pomiędzy stronami. Do najczęstszych zaliczyć można odstępne, zwrot zadatku, kary umowne czy rekompensatę za wcześniejsze rozwiązanie umowy. Ustalenie charakteru tych świadczeń na potrzeby podatkowe jest bardzo ważne, ponieważ determinuje prawidłowość rozliczenia podatków. Jest to istotne zwłaszcza z perspektywy podatku od towarów i usług.

Autopromocja

Odstępne

Zgodnie z art. 396 Kodeksu cywilnego strony mogą zastrzec możliwość odstąpienia od umowy za zapłatą odstępnego. Kwestia kwalifikacji takiego odstępnego nie jest do końca jasna. W szczególności należy zawsze odpowiedzieć na pytanie, czy jest to odszkodowanie/kara umowna, czy wynagrodzenie za zrzeczenie się pewnych uprawnień.

WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 23 maja 2018 r., sygn. III SA/Gl 159/18, zwrócił uwagę, że w takim przypadku świadczeniem usług jest akceptacja dla odstąpienia od zawarcia umowy sprzedaży bez podania przyczyny za zapłatą ustalonej kwoty, zwłaszcza w sytuacji, gdy kwestia odstąpienia została uregulowana w samej umowie. WSA uznał, że w takich sytuacjach rezygnacja z umowy nie jest efektem samowolnych decyzji, a kwota odstępnego nie może być traktowana jako rekompensata/kara umowna.

Podobne stanowisko zajął Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w Interpretacji indywidualnej z 14 maja 2018 r., sygn. 0113-KDIPT1-3.4012.216.2018.3.JM, gdzie dodatkowo podkreślił, że dostawa towarów będzie podlegała opodatkowaniu VAT wtedy, gdy przedsiębiorca działa w ramach transakcji w charakterze podatnika VAT. Z uwagi na to, iż dostawa towarów była związana z działalnością gospodarczą, odstępne również będzie kwalifikowane jako związane z opodatkowaną działalnością VAT.

Autopromocja

Nowelizacja VAT 2025.
Praktyczny webinar INFORAKADEMII

Sprawdź

Podsumowując, jeżeli możliwość odstąpienia od umowy i kwota odstępnego została ustalona w umowie i nie jest związana ze szkodą dla jednej strony, tj. jedna strona ma możliwość odstąpienia od umowy, druga strona otrzyma odstępne (wynagrodzenie), to w takich przypadkach wypłata odstępnego powinna być opodatkowana VAT i udokumentowana fakturą.

Zwrot zadatku a VAT

Kolejną kwestią obecną w rozliczeniach przedsiębiorców zawartą w szczególności w umowach przedwstępnych są regulacje dotyczące zadatku. Zgodnie z art. 394 § 1 Kodeksu cywilnego w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron podmiot otrzymujący zadatek może go zatrzymać, a podmiot dający zadatek może żądać jego zwrotu w podwójnej wysokości.

WSA w Krakowie w wyroku z dnia 30 października 2019 r., sygn. akt I SA/Kr 856/19, wskazał, że zwrot zadatku w podwójnej wysokości związany z rozwiązaniem umowy przedwstępnej stanowi czynność opodatkowaną podatkiem od towarów i usług. WSA wskazał, że zapłata podwójnej kwoty zadatku wynikającego z umowy przedwstępnej jest wynagrodzeniem za nieskorzystanie przez niego z uprawnienia do zawarcia umowy przyrzeczonej.

Autopromocja

Sprawozdanie finansowe 2024
Przykłady, schematy, tabele, wzory

Sprawdź

Z kolei Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji z dnia 6 listopada 2015 r., nr ILP1/4512-1-685/15-2/AP, wskazał, że zatrzymany zadatek pełni funkcję odszkodowawczą i jako taki nie podlega opodatkowaniu VAT.

Podsumowując, zasadniczo zadatek nie jest opodatkowany VAT z uwagi na jego odszkodowawczy charakter, chyba że jego wypłata wynika ze skorzystania przez jedną ze stron z prawa do rezygnacji. Wówczas mamy do czynienia z odpłatnością w formie zadatku za czynności opodatkowane VAT. Przykładowo powyższe można opisać na przykładzie firmy dokonującej rezerwacji usług hotelowych, płacącej na ten cel zadatek. W sytuacji, gdy firma zrezygnuje i nie dojdzie do świadczenia usługi, hotel poniesie szkodę i na jej poczet zatrzyma zadatek – jako odszkodowanie, bez konieczności opodatkowania VAT. Jeżeli jednak w takiej umowie ustalone zostałoby, że hotel wypłaca podwójną kwotę zadatku w sytuacji, gdy na prośbę hotelu podatnik skorzysta z prawa do rezygnacji, wówczas jest to odpłatność za świadczenie w postaci rezygnacji z umowy.

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2025.
Podatki. Rachunkowość. ZUS

Sprawdź

Rekompensata za wcześniejsze rozwiązanie umowy

Wyroki sądów administracyjnych i interpretacje organów podatkowych wskazują, że zapłata z tytułu wcześniejszego rozwiązania umowy za zgodą stron (dotyczy to m.in. umów najmu lub dzierżawy) stanowi wynagrodzenie za usługę, która polega na wyrażeniu zgody na odstąpienie od umowy i jako takie powinno zostać opodatkowane VAT (NSA w wyroku z dnia 11 maja 2017 r., sygn. akt I FSK 819/15 czy Dyrektor KIS w interpretacji z dnia 4 lipca 2017 r., nr 0111-KDIB3-2.4012.180.2017.1.SR).

Polecamy: Nowy JPK_VAT z deklaracją i ewidencją. Poradnik Gazety Prawnej 4/2020

Podsumowując, w przypadku rekompensat, inaczej niż w przypadku zadatku, stanowisko organów podatkowych i sądów administracyjnych jest już ukształtowane i wskazuje na konieczność opodatkowania takiego rodzaju zakończenia umowy. Dlatego każdorazowo podatnik w trakcie zawierania umowy powinien wziąć pod uwagę aktualne stanowisko organów podatkowych i sądów tak, aby w sposób prawidłowy ukształtować relacje z kontrahentem i zapewnić bezpieczeństwo podatkowe dla późniejszych rozliczeń wynikających z umowy. Dobrą praktyką w tym zakresie jest skonsultowanie umów z doradcami podatkowymi, którzy – znając przepisy oraz aktualną praktykę orzeczniczą i interpretacyjną – pomogą zidentyfikować zagadnienia podatkowe i pokierują rozliczeniami związanymi z umową.

radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec