Przedawnienie - terminy, zasady i skutki [Tabela]

Czym jest przedawnienie i czy z jego upływem dług przestaje istnieć?

Przedawnienie długu to instytucja przewidziana w kodeksie cywilnym, zgodnie z którą po upływie danego okresu czasu dłużnik może skutecznie uchylić się od zapłaty długu. Nie oznacza to jednak, że dług przestaje istnieć. Przeszłość się nie zmienia, dług zaciągnięty nadal istnieje i w każdej chwili może zostać uregulowany, jednak dłużnik ma możliwość podniesienia tzw. zarzutu przedawnienia w stosunku do danej wierzytelności i uniknąć zapłaty długu bez ponoszenia negatywnych konsekwencji. Wierzyciel może zatem dochodzić zapłaty długu nawet po wielu latach od jego powstania, jednak prawo decydowania, czy zostanie on uregulowany, czy nie, leży po stronie dłużnika. Jeżeli więc wierzyciel złoży pozew o zasądzenie roszczenia przedawnionego, dłużnik powinien podnieść zarzut przedawnienia, co będzie skutkowało oddaleniem powództwa przez sąd. Taki sam skutek spotka również powództwo o zapłatę przedawnionego długu skierowane przeciwko konsumentowi (co wynika z art. 117 § 2¹ kodeksu cywilnego).

Reakcja dłużnika na powództwo dotyczące przedawnionego długu jest bardzo istotna, ponieważ sąd nie ma obowiązku badać, czy dług uległ przedawnieniu (z wyłączeniem długu konsumenta). Może zatem wydać sądowy nakaz zapłaty przedawnionego długu, a nakaz zapłaty zaopatrzony w klauzulę wykonalności będzie dawał wierzycielowi pełną możliwość egzekucji długu. Aby uchronić się przed takim biegiem zdarzeń, dłużnik powinien na etapie powzięcia wiadomości o złożonym przez wierzyciela powództwie podnieść wspomniany wcześniej zarzut przedawnienia. Jeżeli sąd stwierdzi prawidłowy upływ okresu przedawnienia, powództwo najprawdopodobniej zostanie oddalone. Może jednak zdarzyć się, że sąd powoła się na tzw. względy słuszności i zdecyduje o nieuwzględnieniu upływu terminu przedawnienia.

Jakie długi ulegają przedawnieniu?

Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z przepisów kodeksu cywilnego, przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia majątkowe (takie, które da się wyrazić w pieniądzu). Nie przedawnią się zatem roszczenia niemajątkowe (np. roszczenia związane z ochroną dóbr osobistych lub wynikające ze stosunków rodzinno-osobistych).

Istnieją natomiast także roszczenia majątkowe, które nigdy nie ulegną przedawnieniu, w tym:

• Roszczenie o zniesienie współwłasności rzeczy
• Roszczenie windykacyjne związane z prawem własności nieruchomości
• Roszczenie o zaprzestanie naruszeń związane z prawem własności nieruchomości.

Kodeks cywilny przewiduje również roszczenia, które nie ulegają przedawnieniu, a wygaśnięciu.  Związane są one z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku (art. 151 kodeksu cywilnego) lub z rękojmią za wady fizyczne (art. 568 § 1 kodeksu cywilnego).

Jak następuje oraz czym skutkuje przerwanie biegu przedawnienia?

Przerwanie biegu przedawnienia oznacza rozpoczęcie naliczania terminu przedawnienia od nowa. Następuje ono w wyniku jednej z czynności, którą ustawodawca wymienia w art. 123 kodeksu cywilnego:

• przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
• przez uznanie roszczenia przez dłużnika;
• przez wszczęcie mediacji.

Warto zauważyć, że ustawodawca nie wymienia tam wystosowania przez wierzyciela wezwania do zapłaty. Błędne jest zatem przeświadczenie, że wezwanie do zapłaty przerywa bieg przedawnienia roszczenia.

Przerwać można tylko taki termin przedawnienia, który jeszcze nie upłynął. Można natomiast starać się uzyskać od dłużnika oświadczenie potwierdzające, że zrzeka się on korzystania z zarzutu przedawnienia. Będzie ono jednak ważne jedynie wtedy, gdy przedawnienie już nastąpiło (art. 117 § 2 kodeksu cywilnego).

Nieważne będą natomiast postanowienia w umowie z dłużnikiem, których celem jest wydłużenie terminów przedawnienia (art. 119 kodeksu cywilnego).

Ile wynosi termin przedawnienia?

Nowelizacją kodeksu cywilnego z 2018 roku ogólny okres przedawnienia roszczeń jednorazowych i niezwiązanych z prowadzoną działalnością gospodarczą został skrócony z 10 lat do 6 lat.

Jeżeli przepisy szczegółowe nie stanowią inaczej, termin przedawnienia wynosi:

• 6 lat dla roszczeń majątkowych,
• 3 lata dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. zapłata czynszu wynikającego z umowy najmu, czy załata raty wynikającej z umowy leasingu).

Koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata.

Od wskazanych powyższej terminów ogólnych, inne przepisy kodeksu cywilnego lub przepisy szczegółowe innych aktów prawnych przewidują wyjątki przedstawione w poniższej tabeli:

Typ roszczenia	Podstawa prawna
PRZEDAWNIENIE PO 6 MIESIĄCACH
Roszczenie pożyczkobiorcy o wydanie przedmiotu pożyczki	art. 722 kodeksu cywilnego
Roszczenie przewoźnika względem innych przewoźników uczestniczących w przewozie przesyłki	art. 793 kodeksu cywilnego
Roszczenie o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakładu	art. 848 kodeksu cywilnego
PRZEDAWNIENIE PO ROKU
Mandat i inne roszczenia z tytułu umowy przewozu	art. 77 ustawy prawo przewozowe
Roszczenie z tytułu umowy przewozu oraz przedwstępnej umowy sprzedaży	art. 390 § 3 kodeksu cywilnego
Roszczenie wynikające z przepisów ustawy o Poczcie Polskiej, np. z tytułu zaginionej przesyłki	art. 93 ust. 2 ustawy prawo pocztowe
Roszczenie zastawcy przeciwko zastawnikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia stanu rzeczy oraz roszczenia zastawnika przeciwko zastawcy o zwrot nakładów na rzecz (od dnia zwrotu rzeczy)	art. 322 kodeksu cywilnego
Roszczenie z tytułu najmu lub użyczenia	art. 677 kodeksu cywilnego
Roszczenie z tytułu z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej oraz z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedanej (ruchomej)	art. 568 § 1 kodeksu cywilnego
Roszczenie kupującego o zwrot nadpłaty wynikającej z przepisów o cenie sztywnej, maksymalnej i wynikowej	art. 541 kodeksu cywilnego
Roszczenie z tytułu umowy spedycji	art. 803 kodeksu cywilnego
Roszczenie z umowy składu	art. 8599 kodeksu cywilnego
Roszczenie z umowy przekazu (odbiorcy przeciwko przekazanemu)	art. 9212 §3 kodeksu cywilnego
Roszczenie właściciela rzeczy przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy	art. 229 kodeksu cywilnego
Roszczenie z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych	art. 291 § 2 kodeksu pracy
Roszczenie z tytułu nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia	art. 291 § 21 kodeksu pracy
Roszczenie z tytułu naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji wynikającego z umowy zawartej z pracodawcą	art. 291 § 21 kodeksu pracy
PRZEDAWNIENIE PO 2 LATACH
Roszczenie wynikające z umowy o dzieło	art. 646 kodeksu cywilnego
Roszczenie wynikające z umowy zlecenia	art. 751 kodeksu cywilnego
Roszczenie wynikające z umowy rachunku bankowego	art. 731 kodeksu cywilnego
Roszczenie z tytułu umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami	art. 750 kodeksu cywilnego
PRZEDAWNIENIE PO 3 LATACH
Roszczenie z tytułu umowy ubezpieczeniowej	art. 819 kodeksu cywilnego
Roszczenie z tytułu zobowiązania podatkowego powstałego na skutek doręczenia decyzji ustalającej dany podatek oraz jego wysokość przez Urząd Skarbowy	art. 68 §1 ordynacji podatkowej
Roszczenie z tytułu kredytu lub pożyczki oraz roszczenia w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą	art. 118 kodeksu cywilnego
Przedawnienie roszczeń ze stosunku pracy (wszystkich poza wskazanymi w art. 291 § 2 oraz 291 § 21 kodeksu pracy)	art. art. 291 § 1 kodeksu pracy
PRZEDAWNIENIE PO 5 LATACH
Przedawnienie zobowiązania podatkowego	art. 70 §1 ordynacji podatkowej
Roszczenie z tytułu przysługującego zachowku	art. 1007 kodeksu cywilnego
Roszczenie z tytułu zapisu w testamencie	art. 981 kodeksu cywilnego
Roszczenie z tytułu należności z tytułu składek a ubezpieczenia społecznie	art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
PRZEDAWNIENIE PO 6 LATACH
Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd	art. 125 §1 kodeksu cywilnego

Jak obliczyć termin przedawnienia?

Czy w celu wskazania konkretnego dnia, w którym przedawni się dany dług wystarczy doliczyć do dnia wymagalności odpowiedni okres przedawnienia liczony, jak wyżej, w miesiącach lub latach?

Tutaj kluczową rolę odgrywa wspomniana już nowelizacja w zakresie przedawnienia długów, która obowiązuje od 9 lipca 2018 r. Jeżeli okres przedawnienia jest krótszy niż dwa lata – tak. Wtedy okres przedawnienia liczony będzie na zasadach ogólnych wynikających z kodeksu cywilnego. W skrócie oznacza to, że termin przedawnienia określony w miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca (np. termin przedawnienia przypadający zgodnie ze wskazaną regułą na 29 lutego roku nieprzestępnego upłynie 28 lutego).

Jeżeli okres przedawnienia wynosi dwa lata lub więcej – nie. Wtedy okres przedawnienia przypadnie na koniec roku kalendarzowego, w którym wypadłby okres przedawnienia liczony na zasadach ogólnych.

Zilustrujmy to następującym przykładem:

Okres przedawnienia wynosi 3 lata. Dług stał się wymagalny 15 października 2018 roku. Okres przedawnienia nie upłynie 15 października 2021 roku, a 31 grudnia 2021 roku.

Ważne przepisy przejściowe nowelizacji z 9 lipca 2018 r., które mogą mieć znaczenie!

Odnoszą się one do kwestii roszczeń, które powstały przed wejściem w życie nowelizacji, czyli przed 9 lipca 2018 r., ale do tego dnia się nie przedawniły. Do takich długów zastosowanie będą miały nowe zasady! Są jednak istotne wyjątki:
1) Jeżeli termin przedawnienia roszczenia wprowadzony nowelizacją jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpocznie się z dniem wejścia nowych przepisów (art. 5 ust. 2 zd. 1 nowelizacji). Jeśli jednak przedawnienie, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie nowych przepisów, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie nastąpi z upływem tego wcześniejszego terminu (art. 5 ust. 2 zd. 2 nowelizacji).
          Przykład: Zgodnie z zawartą umową sprzedaży samochodu, zaplata ceny miała nastąpić 6 czerwca 2012 roku. Przedawnienie na zasadach ogólnych nastąpiłoby 6 czerwca 2022 roku. Roszczenie o zapłatę powstało przed 9 lipca 2018 roku, więc w celu ustalenia terminu przedawnienia należy zastosować przepisy nowelizacji, a wtedy okres przedawnienia upłynąłby 31 grudnia 2024 roku. Ponieważ termin obliczany na zasadach ogólnych wypada wcześniej niż termin obliczony na nowych zasadach, właściwy będzie termin wcześniejszy, tj. 6 czerwca 2022 roku i wtedy skutecznie przedawni się dług.

2) Drugim istotnym wyjątkiem z punktu widzenia osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej jest wyjątek wynikający z art. 5 ust. 3 nowelizacji – dotyczący roszczeń przysługujących konsumentom. W przypadku roszczeń konsumentów, których termin określa się zgodnie z art. 118 lub 125 § 1 kodeksu cywilnego, termin przedawnienia będzie wynosił nadal 10 lat i nie będzie się kończył się z końcem roku.

Czy dług, którym już zajmuje się komornik może się przedawnić?

Tak. Dług, który nadaje się do egzekucji u komornika może przedawnić się po 6 latach (poza wyjątkami) od dnia uprawomocnienia się orzeczenia będącego tytułem wykonawczym, któremu nadano klauzule.

Sara Synowiec, aplikantka adwokacka – Lubasz i Wspólnicy – Kancelaria Radców Prawnych sp.k.