Private enforcement - odszkodowania za naruszenie prawa konkurencji

Implementacja dyrektywy

Wprowadzenie rozwiązań ułatwiających dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji wynikało z konieczności implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/10/UE z dnia 26 listopada 2014 r. (Dyrektywa).

Autopromocja

Zgodnie z Dyrektywą nowowprowadzone przepisy powinny przewidywać m.in.:

• powszechność uzyskania pełnego odszkodowania,
• instytucję ujawniania istotnych dowodów znajdujących się w posiadaniu podmiotu naruszającego, jak również osób trzecich,
• wiążący skutek rozstrzygnięć organów ochrony konkurencji dla sądu orzekającego,
• termin przedawnienia roszczeń wynoszący co najmniej 5 lat,
• solidarną odpowiedzialność przedsiębiorców naruszających prawo konkurencji w wyniku wspólnych działań.

Kto może wystąpić z roszczeniem?

Ustawa stanowi, że sprawca naruszenia obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej „komukolwiek”. Tym samym, podmiotami uprawnionymi do dochodzenia odszkodowania są zarówno przedsiębiorcy, jak i konsumenci.

Uprawnienie do dochodzenia odszkodowania przyznano również podmiotom, które zostały dotknięte naruszeniem jedynie pośrednio. Ustawa wprowadza bowiem zasadę, zgodnie z którą, o ile naruszenie prawa konkurencji skutkowało nadmiernym obciążeniem dla nabywcy bezpośredniego (podmiotu nabywającego produkty lub usługi wprost od sprawcy naruszenia), domniemywa się, że nadmierne obciążenie zostało przerzucone na nabywcę pośredniego (kolejnego nabywcę).

Autopromocja

Nowelizacja VAT 2025.
Praktyczny webinar INFORAKADEMII

Sprawdź

Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM

Przeciwko komu przysługuje odszkodowanie?

Odpowiedzialność odszkodowawczą uregulowaną w Ustawie ponoszą uczestnicy rynku naruszający prawo konkurencji poprzez zawieranie porozumień, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji rynkowej, albo nadużywanie pozycji dominującej.

Przykłady naruszeń prawa konkurencji:

Autopromocja

Sprawozdanie finansowe 2024
Przykłady, schematy, tabele, wzory

Sprawdź

• Porozumienie zakazane: uzgadnianie pomiędzy przedsiębiorcami cen towarów albo ograniczanie produkcji.
• Nadużywanie pozycji dominującej: narzucanie nieuczciwych cen lub stosowanie niejednolitych lub uciążliwych warunków w podobnych umowach zawieranych z osobami trzecimi; stosowanie systemów rabatowych, w których rabaty przyznawane są nie wszystkim zainteresowanym przedsiębiorcom, a jedynie wybranej przez udzielającego części z nich.

Co istotne, jeżeli stosowanie danej praktyki zostało stwierdzone prawomocną decyzją Prezesa UOKiK (względnie prawomocnym wyrokiem wydanym w wyniku wniesienia środka odwoławczego od takiej decyzji), sąd będzie związany tym stwierdzeniem. Związanie odnosi się do wszystkich uczestników rynku, a nie tylko tych, wobec których Prezes UOKiK prowadził postępowanie.

Ustawa przewiduje również solidarną odpowiedzialność wszystkich naruszających zasady konkurencji. Z tym, że odpowiedzialność małych i średnich przedsiębiorców podlega szczególnym regulacjom.

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2025.
Podatki. Rachunkowość. ZUS

Sprawdź

Odpowiedzialność odszkodowawcza naruszającego prawo konkurencji oparta jest na zasadzie winy. Zastosowanie znajdują zatem przepisy Kodeksu Cywilnego o czynach niedozwolonych.

Postępowanie dowodowe

Dochodzenie roszczeń odszkodowawczych zostało znacznie ułatwione w stosunku do zasad ogólnych. Przede wszystkim Ustawa wprowadza domniemanie, zgodnie z którym każde naruszenie prawa konkurencji wyrządza szkodę. To na pozwanym (podmiocie naruszającym) spoczywa ciężar wykazania, że powód nie poniósł szkody lub doznali jej np. inni uczestnicy w łańcuchu dostaw.

Ustawa przewiduje również szereg ułatwień dotyczących ustalenia wysokości szkody. Sąd rozpoznający sprawę może bowiem:

• posiłkować się wytycznymi zawartymi w komunikacie Komisji Europejskiej 2013/C 167/07 oraz wytycznymi Komisji Europejskiej, o których mowa w art. 16 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE;
• zwrócić się z wnioskiem do Prezesa UOKiK lub organu ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego UE o pomoc przy ustaleniu wysokości szkody.

Dodatkowym ułatwieniem dla podmiotów poszkodowanych jest możliwość złożenia – po uprawdopodobnieniu roszczenia i zobowiązaniu się do wykorzystania dowodu jedynie na potrzeby toczącego się postępowania – wniosku o nakazanie pozwanemu wyjawienia środka dowodowego (np. umów, dokumentów księgowych, korespondencji) istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy. Wniosek taki może dotyczyć także wyjawienia środka dowodowego znajdującego się w aktach sprawy prowadzonej przez organ ochrony konkurencji. Zgodnie z zasadą „równowagi broni” z ww. wnioskiem wystąpić może również pozwany. Celem zapewnienia wykonalności postanowienia sądu nakazującego wyjawienie środka dowodowego Ustawa przyznaje takiemu prawomocnemu postanowieniu walor tytułu egzekucyjnego przeciwko obowiązanemu do wyjawienia.

Przed jakim sądem i w jakim terminie?

Sądami właściwymi do rozpoznania spraw o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji są sądy okręgowe.

Termin przedawnienia roszczeń powstałych w wyniku naruszenia prawa konkurencji zaczyna swój bieg dopiero z chwilą zaprzestania naruszenia i wynosi pięć lat. Ponadto, bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu w przypadku wszczęcia postępowania w sprawie naruszenia prawa konkurencji przez Prezesa UOKiK lub Komisję Europejską/organ ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego UE.

Przedstawiciele branż szczególnie narażeni na kierowanie wobec nich roszczeń odszkodowawczych

Podmiotami najbardziej narażonymi na konieczność podejmowania obrony przed roszczeniami odszkodowawczymi są przedstawiciele rynku dostaw usług/produktów masowych (energetycznego, telekomunikacyjnego, wodociągowego, komunikacyjnego, czy produkcji i dostaw wyrobów budowlanych). Przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt, że podmioty te:

• konkurują z niewielką liczbą innych uczestników,
• najczęściej są adresatami decyzji o stosowaniu praktyk niedozwolonych (por. wskazane wyżej związanie sądu stwierdzeniem naruszenia prawa konkurencji),
• świadczą usługi kierowane do najszerszego kręgu odbiorców.

Kontakt:

Wojciech Jaworski, Partner, Adwokat, praktyka Postępowań Sądowych i Arbitrażu, wojciech.jaworski@ssw.pl

Jakub Jędrzejewski, Counsel, Radca Prawny, praktyka Prawa Konkurencji, jakub.jedrzejewski@ssw.pl

Mariusz Nowakowski, Senior Associate, Adwokat, praktyka Postępowań Sądowych i Arbitrażu, mariusz.nowakowski@ssw.pl

Kancelaria Spaczyński, Szczepaniak i Wspólnicy sp.k.