Spółka cywilna – zastosowanie, treść umowy, majątek, przekształcenie, rozwiązanie

Źródła prawa

Spółka cywilna (spółka prawa cywilnego) jest stosunkiem zobowiązaniowym uregulowanym w art. 860 k.c. – 875 k.c., przyjmuje się jednak, że dopuszczalne jest stosowanie do niej niektórych przepisów kodeksu spółek handlowych o spółce jawnej przez analogię, z uwagi na fakt, iż spółki te wykazują szereg wspólnych cech.

Za wyjątkiem art. 864 k.c., 869 § 2 k.c. i 874 k.c., wyżej wskazane przepisy kodeksu cywilnego są w zasadzie regulacjami względnie obowiązującymi. Oznacza to, że wspólnicy mogą uregulować wzajemne prawa i obowiązki w sposób najpełniej odpowiadający ich interesom, mając jednak na uwadze fakt, iż ustawodawca zdecydował się na przyjęcie określonego modelu normatywnego spółki cywilnej, na który składają się określone cechy.

Normatywny model spółki cywilnej

Spółka cywilna jest stosunkiem prawnym (nie posiada osobowości prawnej i nie ma zdolności prawnej, nie jest przedsiębiorcą i nie działa jako firma, nie ma również zdolności sądowej, ani procesowej), którego strony zwane wspólnikami mocą umowy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego poprzez działanie w sposób oznaczony, a w szczególności przez wniesienie wkładów (art. 860 § 1 k.c.), przy czy należy zaznaczyć, że wspólnicy mogą dowolnie określić termin wniesienia wkładów i nie jest konieczne, by umówione wkłady były wnoszone przez wszystkich wspólników równocześnie. Stronami umowy spółki cywilnej muszą być co najmniej dwa podmioty, którymi mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne oraz ułomne osoby prawne, w tym osobowe spółki handlowe. Wspólnikiem spółki nie może być natomiast struktura niemająca zdolności prawnej, w szczególności inna spółka cywilna. W roli jednego wspólnika może występować kilka osób (zob. też art. 872 k.c.).

Umowa spółki cywilnej winna być stwierdzona pismem dla celów dowodowych (ad probationem) (art. 860 § 2 k.c.). Dla tych samych celów, formy pisemnej wymaga zmiana umowy spółki, w tym wstąpienie do spółki lub wystąpienie z niej któregokolwiek ze wspólników (por. art. 74 k.c. w zw. z art. 77 k.c.). Do wniesienia niektórych wkładów do wspólnego majątku wspólników wymagana jest forma szczególna, np. aktu notarialnego, w razie gdy wkładem ma być nieruchomość.

Określenie sposobu wniesienia wkładu zależy od przedmiotu wkładu. Jeżeli ma on postać pieniężną, jego wniesienie zostanie dokonane z chwilą uznania przelewu na rachunku bankowym spółki. Wniesienie wkładu w postaci świadczenia usług przez jednego ze wspólników realizuje się już z mocy samej umowy spółki, a więc nie ma potrzeby zawierania dodatkowo umowy o pracę czy umowy zlecenia (tak https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-spolka-cywilna-1/2).

Ocena charakteru prawnego umowy spółki cywilnej w zakresie niektórych jej cech wywołuje pewne kontrowersje. Jest to jednak z pewnością umowa o charakterze konsensualnym, gdyż dochodzi do skutku przez samo złożenie zgodnych oświadczeń woli przez strony, oraz kauzalnym. Jest umową o skutku zobowiązującym, jednakże w zakresie zobowiązania do wniesienia wkładów należy przyjąć, iż ma charakter zobowiązująco-rozporządzający. Zalicza się ją także do umów odpłatnych i przysparzających.

Wśród konstytutywnych cech umowy spółki cywilnej wymienia się:

1. „wspólny cel gospodarczy” (affectio societatis), który jest pojęciem szerszym od celu zarobkowego,

2. ustrój majątkowy wspólności łącznej, co wynika pośrednio z brzmienia art. 863 k.c., 871 k.c. i 875 k.c.

Art. 863 k.c.

§ 1. Wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku.

§ 2. W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników.

§ 3. W czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.

Art. 871 k.c.

§ 1. Wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia - wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.

§ 2. Ponadto wypłaca się występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki.

Art. 875 k.c.

§ 1. Od chwili rozwiązania spółki stosuje się odpowiednio do wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów poniższych.

§ 2. Z majątku pozostałego po zapłaceniu długów spółki zwraca się wspólnikom ich wkłady, stosując odpowiednio przepisy o zwrocie wkładów w razie wystąpienia wspólnika ze spółki.

§ 3. Pozostałą nadwyżkę wspólnego majątku dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach spółki.

3. łączne występowanie wspólników w charakterze strony stosunków prawnych związanych z osobami trzecimi, innymi słowy „łączne” bycie wierzycielem, „łączne” bycie dłużnikiem,

4. odpowiedzialność solidarną wszystkich wspólników majątkiem osobistym za zobowiązania zaciągnięte w ramach wspólnej działalności (art. 864 k.c.), co oznacza, że wierzyciel może domagać się spełnienia całego należnego świadczenia od wszystkich wspólników, niektórych wspólników bądź jednego z nich.

Wybór należy do wierzyciela, przy czym do egzekucji ze wspólnego majątku wspólników spółki prawa cywilnego konieczny jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko wszystkim wspólnikom (art. 778 k.p.c.).

Odpowiedzialność solidarna dotyczy zobowiązań powstałych w okresie istnienia spółki, a rozwiązanie spółki albo wystąpienie wspólnika ze spółki odpowiedzialności tej nie uchyla. Wspólnik nie odpowiada jednak majątkiem osobistym za zobowiązania spółki powstałe przed jego przystąpieniem do spółki.

Pod pojęciem zobowiązań spółki na gruncie art. 864 k.c. należy rozumieć tak zobowiązania prywatnoprawne, jak również publicznoprawne obciążające spółkę jako „podatnika”. Niektóre  ustawy uznają bowiem spółkę cywilną (a nie wspólników) za podatnika. Ustawy te pochodzą z okresu gdy spółka cywilna miała swoją podmiotowość. Pojęcie „zobowiązań spółki” nie obejmuje zobowiązań wobec wspólnika wynikających z tytułu jego uczestnictwa w spółce.

5. prowadzenie spraw spółki przez samych wspólników, za niedopuszczalne uznaje się powierzenie prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wszystkich wspólników,

6. wzajemną reprezentację wspólników w stosunkach zewnętrznych, co oznacza, że wspólnik reprezentujący spółkę działa zarówno we własnym imieniu, jak i w imieniu i na rachunek pozostałych wspólników,

7. przysługiwanie każdemu wspólnikowi prawa do udziału w zysku, wspólnik nie może być pozbawiony tego prawa, niedopuszczalność tzw. „lwiej spółki”, nie wyklucza to jednak możliwości zawarcia umowy w ramach której zysk nie będzie dzielony a przeznaczany na cele charytatywne.

Zastosowanie spółki cywilnej

W ramach spółki cywilnej mogą być w zasadzie realizowane wszelkiego rodzaju cele gospodarcze. Spółka ta jest jednak najdogodniejszą formą dla realizowania wspólnych przedsięwzięć gospodarczych o charakterze jednorazowym. Może być także podstawą do prowadzenia przedsiębiorstwa rozumianego jako stała, zorganizowana, prowadzona we wspólnym imieniu i na wspólny rachunek wspólników działalność gospodarcza o charterze zarobkowym. Wykorzystanie spółki cywilnej jest pożądane tam, gdzie potrzebna jest uproszczona struktura organizacyjna, która umożliwi każdemu ze wspólników wpływ na wspólnie podjętą działalność oraz jej kontrolę.

Wśród zalet spółki cywilnej wymienia się niski koszt i krótki czas jej założenia, możliwość połączenia kapitałów wspólników, możliwość wyboru formy opodatkowania i możliwość korzystania z uproszczonej księgowości. Za wadę należy uznać osobistą odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki i niemożność sprzedawania swoich udziałów w spółce, co łączy się ze stałym składem spółki.

Treść umowy spółki cywilnej

Za przedmiotowo istotne składniki umowy spółki cywilnej należy uznać:

1. określenie stron,

2. określenie wspólnego celu o charakterze gospodarczym,

3. określenie działań, do których podjęcia zobowiązani są wspólnicy, a które są niezbędne dla realizacji wspólnego celu, np. określenie przedmiotu wkładu (zgodnie z treścią art. 861 § 1 k.c. wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw, albo na świadczeniu usług).

Zgodnie z wyrokiem Sąd Apelacyjnego w Lublinie z dnia 26 września 2013 roku (sygnatura akt I ACa 373/13) do postanowień przedmiotowo istotnych umowy spółki (essentialia negotii) uregulowanej w art. 860 k.c. należy zaliczyć dwa postanowienia: zobowiązanie wspólników do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego oraz ich zobowiązanie do działania w sposób oznaczony dla jego osiągnięcia. Umowa spółki powinna więc precyzować wspólny cel gospodarczy, dla którego spółka zostaje zawarta oraz zawierać określenie sposobu działania każdego ze wspólników dla osiągnięcia zamierzonego celu. W szczególności, gdy wspólnik zobowiązuje się do wniesienia wkładu, w umowie należy wskazać jego przedmiot i wartość. Brak któregokolwiek z tych postanowień powoduje, że zawarta umowa nie jest umową spółki w rozumieniu art. 860 § 1 k.c.

Wśród dodatkowych postanowień umowy przykładowo można wymienić:

1. określenie wartości wkładów poszczególnych wspólników, jeśli mają być nierówne (zgodnie z treścią art. 861 § 2 k.c. domniemywa się, że wkłady wspólników mają jednakową wartość, może być również tak, że jedni będą zobowiązani do wniesienia wkładów, a pozostali do innych określonych w umowie świadczeń),

2. określenie wielkości udziałów poszczególnych wspólników we wspólnym majątku,

3. określenie czasu trwania spółki,

4. określenie trybu podejmowania uchwał przez wspólników, jako, że każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić jedynie sprawy, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki, jeżeli jednak przed zakończeniem takiej sprawy chociażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników (art. 865 § 2 k.c., zob. też § 3).

Uchwała o której mowa może mieć charakter konkretnego rozstrzygnięcia danej sprawy lub może zawierać jedynie upoważnienie dla danego wspólnika do jej samodzielnego rozstrzygnięcia. Wobec braku pozytywnego postanowienia ustawy przyjmuje się, że uchwały te muszą być podejmowane jednomyślnie, a ich forma może być dowolna, co jednak może być modyfikowane w treści umowy.

5. ograniczenie lub wyłączenie uprawnienia poszczególnych wspólników do prowadzenia spraw spółki (zob. art. 865 § 1 k.c.), przez prowadzenie spraw spółki rozumie się dokonywanie czynności faktycznych i prawnych potrzebnych do zrealizowania celu spółki, w ścisłym znaczeniu obejmuje ono decyzje o charakterze „wewnętrznym”,

6. powierzenie prowadzenia spraw spółki osobie trzeciej spoza grona wspólników,

7. ograniczenie lub wyłączenie uprawnienia poszczególnych wspólników do reprezentowania spółki (zob. art. 866 k.c.), pod pojęciem reprezentowania rozumie się dokonywanie w imieniu wspólników czynności prawnych z osobami trzecimi, umocowanie do reprezentacji spółki może opierać się na udzieleniu wspólnikowi lub osobie trzeciej pełnomocnictwa na zasadach ogólnych, chodzi tu o tak zwane stosunki „zewnętrzne”,

8. określenie udziału wspólnika w zysku/stracie spółki w sposób odmienny od określonego w art. 867 § 1 k.c.

Art. 867 k.c.

§ 1. Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. W umowie spółki można inaczej ustalić stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Można nawet zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach. Natomiast nie można wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach.

§ 2. Ustalony w umowie stosunek udziału wspólnika w zyskach odnosi się w razie wątpliwości także do udziału w stratach.

Na mocy art. 868 k.c. wspólnik może żądać podziału i wypłaty zysków dopiero po rozwiązaniu spółki, jednakże gdy spółka została zawarta na czas dłuższy, wspólnicy mogą żądać podziału i wypłaty zysków z końcem każdego roku obrachunkowego. Przez zysk należy rozumieć wartość majątkową, o którą w chwili zamknięcia okresu obrachunkowego zwiększył się majątek spółki, po potrąceniu wartości wkładów i wszelkich zobowiązań spółki.

9. określenie innych niż przewidziane w art. 869 § 1 k.c. terminów wypowiedzenia udziału w spółce

Art. 869 k.c.

§ 1. Jeżeli spółka została zawarta na czas nie oznaczony, każdy wspólnik może z niej wystąpić wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego.

§ 2. Z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne.

Na marginesie należy wskazać, iż wypowiedzieć udział wspólnika może również jego wierzyciel osobisty. Warunki, jakie musi spełnić, aby takie wypowiedzenie było możliwe to bezskuteczna egzekucja w ciągu ostatnich 6 miesięcy prowadzona z ruchomości wspólnika i uzyskanie przez wierzyciela osobistego zajęcia praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania. Termin wypowiedzenia dla wierzyciela osobistego wynosi 3 miesiące, ale jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać (art. 870 k.c.).

Polecamy: INFORLEX Biznes

Majątek spółki cywilnej

Spółka cywilna, niebędąca odrębnym podmiotem prawnym, nie ma wydzielonego, należącego do niej majątku. Nabywane prawa i zaciągane zobowiązania wchodzą do wspólnego majątku wspólników. W majątku tym każdy ze wspólników ma udział, który jednak w przeciwieństwie do wspólności (współwłasności) w częściach ułamkowych – nie jest oznaczony ułamkiem. (Nie oznacza to jednak, że nie można określić w umowie spółki udziałów wyrażonych ułamkowo, tak i szerzej zobacz W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek, Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz 2004, s. 62). Wspólny majątek wspólników tworzy wspólność typu łącznego. Konsekwencją nieoznaczenia udziałów jest to, że wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku ani poszczególnych jego składnikach, a także nie może domagać się jego podziału w czasie trwania spółki. Przejawem wyodrębnienia majątku wspólnego wspólników oraz łącznego charakteru wspólności jest niedopuszczalność żądania zaspokojenia z udziału wspólnika przez jego wierzycieli (art. 863 § 3 k.c.). Jak wskazano wyżej wierzyciel osobisty może jednak uzyskać zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania (art. 870 k.c.).

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2007 roku (sygnatura akt V CSK 132/07) w przypadku zawiązania spółki prawa cywilnego funkcjonują równolegle obok siebie odrębne masy majątkowe należące do poszczególnych wspólników oraz spółki (wspólność łączna wspólników), przy czym ustawa nie wyklucza przesunięć majątkowych pomiędzy tymi masami. Zakazu takich przesunięć nie można też wyprowadzić z istoty spółki cywilnej, czy też szerzej z istoty stosunku zobowiązaniowego. Dokonanie nakładów z majątku spółki cywilnej na majątek stanowiący współwłasność ułamkową wspólników tejże spółki nie jest sprzeczne z naturą tego stosunku zobowiązaniowego. Wprawdzie spółka cywilna nie ma podmiotowości prawnej, jednak nie można utożsamiać spółki cywilnej z konkretnym wspólnikiem i stawiać znaku równości między interesem spółki i interesem tego wspólnika. Istotne jest to, że w przypadku majątku spółki cywilnej mamy do czynienia z odrębną od majątków osobistych wspólników masą majątkową.

Wpis do rejestru przedsiębiorców

Zgodnie z treścią art. 36 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym spółka cywilna nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców. Wpisowi podlegają jednak wspólnicy spółki cywilnej jako odrębni przedsiębiorcy, przy czym wpis każdego z przedsiębiorców winien zawierać wzmiankę o wykonywaniu działalności gospodarczej z innymi podmiotami na podstawie umowy spółki cywilnej (art. 38 pkt 1 lit. g). Przedsiębiorca który składa do rejestru okoliczność zawarcia umowy spółki cywilnej, składa do akt rejestrowych odpis umowy spółki i jest on zobowiązany zawiadomić sąd rejestrowy o zmianach tej umowy oraz złożyć do akt rejestrowych tekst jednolity tej umowy (art. 45 ust. 7).

Zgodnie z ustawą z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą. Za przedsiębiorców uważa się wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (art. 4 ust. 2). Wspólnicy dokonują rejestracji w Centralnej Ewidencji Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).

(Zobacz: Jak krok po kroku założyć spółkę cywilną)

(Zobacz: Jak założyć spółkę cywilną)

Forma opodatkowania spółki cywilnej

Wspólnicy spółki cywilnej mogą sami zadecydować, jaką formę opodatkowania przybiorą. Mogą podlegać opodatkowaniu na zasadach ogólnych, przy zastosowaniu skali podatkowej lub stawki liniowej, oraz poddać się opodatkowaniu w formach zryczałtowanych, stosując ryczałt ewidencjonowany lub kartę podatkową. Co ważne, wspólnicy mają możliwość indywidualnego wyboru formy opodatkowania i nie każdy ze wspólników musi podlegać opodatkowaniu z zachowaniem tej samej formy. Wyjątek stanowi jednak sytuacja, w której jeden ze wspólników decyduje się na jedną z form zryczałtowanych. Wówczas wszyscy wspólnicy powinni podlegać tej samej formie opodatkowania.

Rozwiązanie spółki cywilnej

Rozwiązanie spółki cywilnej, a tym samym zakończenie jej działalności, następuje z przyczyn określonych w umowie spółki. Jeśli mimo istnienia przewidzianych w umowie powodów rozwiązania spółki trwa ona nadal za zgodą wszystkich wspólników, poczytuje się ją za przedłużoną na czas nieoznaczony (art. 873 k.c.).

Spółka ulega także rozwiązaniu przez zgodną uchwałę wspólników lub gdy pozostał w niej tylko jeden wspólnik. Jednocześnie ulega rozwiązaniu, gdy osiągniecie zamierzonego celu stało się niemożliwe lub gdy cel ten osiągnięto, a także gdy nadszedł oznaczony w umowie spółki termin lub zdarzenie.

Ponadto każdy wspólnik z ważnych powodów może żądać rozwiązania spółki przez sąd (art. 874 § 1 k.c.). Wśród ważnych powodów tytułem przykładu najczęściej wymienia się długotrwały brak zysków lub poważne nieporozumienia pomiędzy wspólnikami.

Spółka ulega też rozwiązaniu z dniem ogłoszenia upadłości wspólnika (art. 874 § 2 k.c.). Pamiętać należy, że spółka cywilna nie posiada zdolności upadłościowej, a posiadają ją wspólnicy.

Rozwiązanie umowy spółki ma ten skutek, że byli wspólnicy tracą status przedsiębiorcy i powinni złożyć do sądu rejestrowego wniosek o ich wykreślenie z rejestru przedsiębiorców. Jeśli natomiast są przedsiębiorcami również z innego tytułu niż udział w spółce wymaga się wykreślenia z rejestru wzmianki o udziale w spółce cywilnej.

Minimalna treść umowy rozwiązującej spółkę musi zawierać zgodne oświadczenia woli wspólników co do zakończenia łączącego ich stosunku prawnego.