Ochrona praw podatnika w nowej Ordynacji podatkowej

W dniu 9 października w Warszawie odbyła się konferencja „XX lat Ordynacji podatkowej. Czas na nową?”, zorganizowana przez Krajową Radę Doradców Podatkowych. Wydarzenie było okazją do podsumowania skuteczności wynikających z niej postanowień i założeń projektowanej nowej ustawy w gronie największych autorytetów i ekspertów tego aktu prawnego.

Tym samym samorząd doradców podatkowych włącza się w debatę nad projektem jednego z najważniejszych aktów prawa podatkowego, a przy tym podejmuje próbę wskazania zakresu regulacji nowej ustawy z punktu widzenia zmian, jakie przez dwadzieścia lat jej obowiązywania zaszły w wielu innych dziedzinach prawa, wobec rozwijającej się gospodarki, czy oczekiwań społeczeństwa.

Krajowa Rada Doradców Podatkowych zaprosiła do wspólnej debaty wybitnych przedstawicieli świata nauki, świata biznesu, administracji skarbowej. Przewodniczącym Rady Naukowej Konferencji był prof. dr hab. Bogumił Brzeziński. Patronatem merytorycznym objęły konferencję: Ministerstwo Finansów, Naczelny Sąd Administracyjny, Najwyższa Izba Kontroli i Rzecznik Praw Obywatelskich. Jednym z patronów medialnym wydarzenia był Infor.

- Ta konferencja otwiera działania Krajowej Rady Doradców Podatkowych w ramach dążenia do tego, żeby dyskutować o prawie podatkowym, usprawniać je, ułatwiać rozliczenia podatkowe i życie podatnikom, nie tylko doradcom podatkowym - stwierdził prof. dr hab. Adam Mariański, przewodniczący Krajowej Rady Doradców Podatkowych. - Zależy nam także na tym, aby doradca podatkowy w kontaktach z klientem i administracją skarbową wiedział jak te regulacje interpretować i stosować - dodał prof. Mariański.

- Doradca podatkowy w pierwszej kolejności reprezentuje podatnika, ale dla administracji podatkowej powinien być partnerem w wypełnianiu obowiązków poprzez podatników i inne podmioty zobowiązane do zapłacenia podatku. Jednym z elementów wypełniania tych obowiązków są postępowania podatkowe, kontrole podatkowe, a to reguluje oczywiście Ordynacja podatkowa. Tu nie chodzi o krytykę, ale o dyskusję. Swoją opinię Krajowa Rada Doradców Podatkowych przedstawia w procesie legislacyjnym - podkreślił przewodniczący Krajowej Rady Doradców Podatkowych.

Projekt nowej Ordynacji podatkowej

Wyjaśnijmy, że projekt nowej Ordynacji podatkowej, opracowany przez Komisję Kodyfikacyjną Ogólnego Prawa Podatkowego, powołaną rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 21 października 2014 r. w sprawie utworzenia, organizacji i trybu działania Komisji Kodyfikacyjnej Ogólnego Prawa Podatkowego (Dz. U. poz. 1471), ma zastąpić obowiązującą ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa.

Projekt nowej ordynacji został udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej Rządowego Centrum Legislacji w serwisie Rządowy Proces Legislacyjny w dniu 20 lipca 2018 r. Obecnie poddawany jest uzgodnieniom zewnętrznym, opiniowaniu i konsultacjom publicznym. Zakłada się, że nowa ustawa wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2020 r.

Zawarte w projektowanej ustawie regulacje mają służyć realizacji dwóch podstawowych celów, tj. ochronie prawa podatnika w jego relacjach z organami podatkowymi oraz zwiększeniu efektywności i skuteczności poboru podatków.

Uczestniczący w konferencji Filip Świtała, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów powiedział, że Ministerstwo Finansów uważa, że ten projekt jest rozsądnym kompromisem, który będzie podlegał dyskusji. Nie jest to zamknięty projekt, bo teraz właśnie rozpoczynają się nad nim prace w ramach szerokich konsultacji, w tym konsultacji międzyresortowych. Podkreślił, że resort finansów ma nadzieję, że ostatecznie projekt ten będzie dobrym projektem, który uwzględni wszystkie punkty widzenia, wszystkie merytoryczne uwagi, które w trakcie prac będą jeszcze zgłaszane.

- Jest to projekt najważniejszej ustawy, która reguluje wszystkie stosunki prawno-podatkowe w odniesieniu do wszystkich podatników i, co istotne, w odniesieniu do wszystkich władz podatkowych. To co ważne, nowa ordynacja zawiera wiele rozwiązań, które wypracowało orzecznictwo sądowe. Z drugiej strony, zawiera wiele postulatów nauki prawa podatkowego i postulatów praktyki. Proszę zauważyć, że komisja, którą powołało Ministerstwo Finansów w celu opracowania projektu była komisją mieszaną, zawierała osoby reprezentujące aparat skarbowy, środowisko naukowe, środowisko sędziowskie, i co jest bardzo ważne, praktyków - podkreślił Świtała.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli Krzysztof Kwiatkowski zadeklarował, że jak już wejdą w życie nowe przepisy ordynacji, to Najwyższa Izba Kontroli będzie oceniać czy nowe regulacje zostały dobrze przygotowane i czy w związku z ich wdrożeniem te dwie fundamentalne wartości, czyli z jednej strony zapewnienie realizacji wpływów do budżetu państwa, a z drugiej - zapewnienie realizacji praw podatnika został w tym dokumencie należycie uwzględnione.

Prof. dr hab. Leonard Etel, Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Ogólnego Prawa Podatkowego, podkreślił, że projekt nowej ordynacji, który powstawał przez cztery lata, to pewien kompromis, przyjęty przez Ministerstwo Finansów oraz przez przedstawicieli tzw. „drugiej strony”, którzy byli obecni na komisji.

- Bardzo bym chciał, żeby to, co zostało przygotowane przez te cztery lata nie zostało zmarnowane, a nie zostanie to zmarnowane, kiedy wszyscy damy temu projektowi szansę. Jestem w stu procentach przekonany, że projekt ten zadziała bardzo dobrze. Jeżeli będą jakiekolwiek mankamenty, to będą one do ujawnienia na etapie jego praktycznego stosowania. Nie można zakładać, że ich nie będzie, bo na pewno będą, ale jest to rzecz charakterystyczna przy tworzenie prawa w ogóle – powiedział prof. Etel.

Zasady ogólne prawa podatkowego w projekcie nowej Ordynacji podatkowej

Przedmiotem jednego z paneli dyskusyjnych konferencji była kwestia ochrona praw podatnika w projekcie nowej Ordynacji podatkowej. Moderatorem dyskusji był prof. dr hab. Bogumił Brzeziński, natomiast uczestnikami: Jan Rudowski, Wiceprezes NSA, Prezes Izby Finansowej; Iwona Biernat-Baran, doradca podatkowy; Ireneusz Krawczyk, radca prawny; dr Jowita Pustuł, doradca podatkowy.

W projekcie nowej ordynacji zaproponowano wprowadzenie mechanizmów prawnych chroniących pozycję podatnika w jego kontaktach z administracją podatkową, do których należą m.in. zasady ogólne prawa podatkowego (zawarte w dziale I rozdział 2 projektu).

NOWOŚĆ na Infor.pl: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!

Jan Rudowski, Wiceprezes NSA, Prezes Izby Finansowej uznał, że istotnym dorobkiem jest to, że w zasadach ogólnych projektu nowej ordynacji wprowadzone zostały rozwiązania, które stanowią taką manifestację ochrony praw podatnika.

- Wprowadzono wprost zasady wyważania interesu podatnika i interesu publicznego, w art. 26 projektu ustawy. Ponadto, art. 17, który zakłada współdziałanie podatnika z organami podatkowymi w zakresie wyjaśniania stanu faktycznego, natomiast zasada zakładająca domniemanie dobrej wiary, zawarta została w art. 19. To są zasady, do których zgłoszonych zostało wiele uwag, łącznie z taką, że skoro mamy dobrą wiarę zdefiniowaną, to czy nie powinniśmy również zdefiniować złej wiary, wtedy domkniemy tę kwestię. Wspomniane tutaj zasady, jak i wiele szczegółowych rozwiązań zawartych w projekcie, w moim przekonaniu, nie tylko manifestują próbę równoważenia interesu podatnika i interesu publicznego, ale też dobrze wyrażają kierunek przyjęty w nowej ordynacji – powiedział Rudowski.

W podobnym tonie wypowiedziała się Iwona Biernat-Baran, doradca podatkowy, również podkreślając, że zaproponowane w projekcie przepisy wprowadzają nowy katalog zasad prawa podatkowego, które są próbą wyważania interesów administracji podatkowej a podatnika.

- W dotychczasowej ordynacji można było zauważyć brak tego typu przepisów. Prawa podatnika są obecnie chronione przez Konstytucję Rzeczpospolitej Polskiej oraz niektóre przepisy ordynacji. Jednak obecnie funkcjonujące przepisy nie do końca spełniają swoją rolę, a to co mamy zapisane w projekcie nowej ordynacji wydaje się, że może mieć walor korzystny, pomimo że zasady te w jakieś mierze są zasadami postulatywnymi i nie do końca może szczęśliwie sformułowanymi. Natomiast jest to na pewno krok w kierunku ochrony praw podatnika, dlatego że po raz pierwszy ujęty został całościowo katalog zasad i można się doszukać tutaj rozwiązań, które będą dla podatnika bardziej korzystne, np. zasada dobrej wiary, zasada bezstronności czy zasada uzasadnionych oczekiwań wobec zobowiązanego. Katalog tych zasad jest dość szeroki i wydaje się, że można w nim zaleźć zasady, które pozwolą wyważyć interes organu podatkowego i interes podatnika. A zwróćmy uwagę, że podatnik zawsze będzie w tym stosunku administracyjnym niżej od organu podatkowego – powiedziała Biernat-Baran.

- Z mojego punktu widzenia, jako osoby, która reprezentuje podatników w różnego rodzaju sporach, to równoważenie interesów podatnika i interesów organu podatkowego to kwestia praktyczna. Trudno rozstrzygnąć jak to będzie funkcjonowało, bo to są na razie projektowane przepisy. Dla tego równoważenia istotna jest kwestia nastawienia drugiej strony, czyli administracji podatkowej. W ramach prac komisji wyraźnie wskazywaliśmy, że niektóre rozwiązania, takie jak umowa podatkowa, nigdy nie zafunkcjonują, jeżeli nie będzie do tego przekonana administracja podatkowa lub „zmuszona” przez samoorganizację, jeżeli nie dostrzeże w tym rozwiązań dla siebie korzystnych – wskazał Ireneusz Krawczyk, radca prawny.

- Podatnik w starciu z organem podatkowym jest oczywiście słabszy. Uważam, że podatnik powinien mieć jeszcze silniejszą ochronę w przepisach ordynacji niż ta, która jest obecnie w projekcie. Brakuje tej zasady, o które była mowa w projektach wcześniejszych, czyli zasady mówiącej o nadużyciu prawa przez organ podatkowy, bo w praktyce to się niestety dość często spotyka. Organy podatkowe wykorzystują np. instytucję wszczęcia postępowania karnego-skarbowego, żeby nie doprowadzić do przedawnienia zobowiązania. Zamiast tej zasady mamy w projekcie nową propozycję, w art. 15, zgodnie z którą ustalając treść przepisów prawa podatkowego, organy podatkowe uwzględniają konstrukcję podatku, którego przepisy te dotyczą. Nie wiem co z tego przepisu ma wynikać, poza tym, że organy zawsze powinny uwzględniać konstrukcję podatku. Ale jest w projekcie też dużo rzeczy, które mi się podobają, zwłaszcza idea możliwości negocjacji z organem podatkowym i ustalania współpracy, która w poszczególnych przepisach, w różnych miejscach się pojawia, jak m.in. możliwość skonsultowania skutków podatkowych transakcji, które mają dotyczyć np. restrukturyzacji – powiedziała dr Jowita Pustuł, doradca podatkowy.