Odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę - zwolnienie z PIT

Poseł Paweł Bańkowski w interpelacji (nr 14714) skierowanej do ministra finansów zwraca się z problemem dotyczącym zapłaty podatku od otrzymanego przez pracownika odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę. Autor interpelacji zastanawia się, czy pracodawca, zawierający z pracownikiem korzystną dla niego ugodę sądową, na podstawie której pracodawca zobowiązuje się do wypłaty odszkodowania w wysokości przekraczającej 3-miesięczne wynagrodzenie za pracę, nie spowoduje, że pracownik będzie musiał zapłacić podatek dochodowy od takiego przysporzenia.

Poseł wskazuje, że zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracownik, z którym pracodawca niezgodnie z prawem rozwiązał umowę o pracę za wypowiedzeniem ma prawo wystąpić z żądaniem zasądzenia odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 47) albo żądać przywrócenia do pracy (art. 45).

Stosownie zaś do art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, wolne od podatku dochodowego są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw oraz otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.

Jak wygląda rzeczywistość?

Autor interpelacji zwraca uwagę, że w toku postępowania sądowego często dochodzi do sytuacji, w której pracownik rezygnuje z żądania przywrócenia do pracy w zamian za zapłatę przez pracodawcę odszkodowania w wysokości wykraczającej ponad 3-miesięczne wynagrodzenie za pracę. W praktyce zaś zdarzają się odszkodowania na kwotę 6-miesięcznego, a nawet 12-miesięcznego wynagrodzenia za pracę.

W związku z powyższym zwrócił się z pytaniem, czy zwolnieniu z konieczności uiszczenia podatku dochodowego podlega jedynie wynagrodzenie do kwoty 3-miesięcznego wynagrodzenia za pracę, czy też nawet odszkodowanie wykraczające ponad tę wysokość? (W razie jego przyznania w ugodzie sądowej zawartej pomiędzy pracodawcą i pracownikiem).

Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata

Zaapelował również o podjęcie właściwych prac legislacyjnych w przypadku wątpliwości interpretacyjnych w zakresie wskazanej sprawy przedmiotowej.

Odpowiedź resortu

Ministerstwo, powołując się na wskazany przez posła art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, jest zdania, że zwolnieniem określonym w przywołanym przepisie są objęte odszkodowania określone w art. 45, a także w art. 56 Kodeksu pracy, ponieważ ich wysokość wynika wprost z przepisów prawa pracy, a ponadto nie są objęte katalogiem wyjątków z art. 21 ust. 1 pkt 3.

Jednakże w przypadku kwoty przewyższającej wysokość określoną w przepisach Kodeksu pracy, zgodnie z powołanym przez ministerstwo orzecznictwem, należy rozważyć zastosowanie art. 21 ust. 1 pkt 3b (por. wyrok WSA w Gdańsku z dnia 11 marca 2014 r. sygn. akt I SA/Gd 192/13 utrzymany w mocy wyrokiem NSA z 30 sierpnia 2016 r. sygn. akt II FSK 1851/14). Zgodnie z tym przepisem wolne od podatku są inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie, z wyjątkiem odszkodowań lub zadośćuczynień:

- otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,

- dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

W związku z powyższym dla możliwości zastosowania zwolnienia określonego w art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy niezbędne jest ustalenie, czy odszkodowanie określone w ugodzie sądowej dotyczy korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Ministerstwo przywołuje wyrok WSA (sygn. akt I SA/Gd 192/13), zgodnie z którym wypłacone pracownikowi odszkodowanie jako dotyczące korzyści, które pracownik mógłby osiągnąć w postaci wynagrodzenia za pracę, w przypadku, gdyby nie doszło do rozwiązania umowy o pracę, a taka sytuacja ma miejsce w przedmiotowej sprawie, wyklucza zastosowanie zwolnienia przewidzianego w tym przepisie.

Ponadto resort przywołuje orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, który twierdzi, iż  „Nie jest także zasadny zarzut naruszenia art. 21 ust. 1 pkt 3b lit. b u.p.d.o.f. Przepis ten zwalnia od podatku dochodowego inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie, z wyjątkiem odszkodowań lub zadośćuczynień dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Przez określenie "inne" należy rozumieć te odszkodowania czy też zadośćuczynienia, których wprost nie wymieniono w katalogu zwolnień podatkowych. Będą to przede wszystkim zwolnienia inne niż te, których wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw (por. A. Bartosiewicz, R. Kubacki. PIT. Komentarz. LEX 2015). Zatem odszkodowanie należne pracownikowi z tytułu naruszenia przez pracodawcę przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia, w sytuacji gdy zostało otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej, nie będzie objęte dyspozycją przepisu art. 21 ust. 1 pkt 3b lit. b u.p.d.o.f., ponieważ jest ono odszkodowaniem, którego wysokość wynika wprost z art. 58 k.p. W niniejszej sprawie w myśl tego ostatniego przepisu skarżącemu przysługiwało odszkodowanie w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia, natomiast zawarta przed sądem pracy ugoda obejmowała 12-miesięczne wynagrodzenie. Zatem kwota przewyższająca 1-miesięczne wynagrodzenie jest innym odszkodowaniem, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3b lit. b u.p.d.o.f.

Należy zauważyć, że zwolnienie odszkodowań od podatku jest związane przede wszystkim z faktem, iż są one formą naprawienia zaistniałej szkody, a zatem nie stanowią realnego przysporzenia majątkowego. Zgodnie z przepisami prawa cywilnego naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Odszkodowanie w zakresie utraconych korzyści (lucrum cessans) nie ma skutku restytucyjnego, dlatego nieuzasadnione byłoby zwolnienie tego rodzaju świadczeń od podatku dochodowego, tym bardziej że utracona korzyść stanowiłaby zasadniczo przychód podatkowy podlegający opodatkowaniu. Stąd też ustawodawca wskazuje, że zwolnieniem podatkowym nie są objęte odszkodowania dotyczące korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (A. Bartosiecz, R. Kubacki, jw.). Tym samym sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowej wykładni oraz niewadliwie zastosował art. 21 ust. 1 pkt 3 i art. 21 ust. 1 pkt 3b u.p.d.o.f.” (sygn. akt II FSK 1851/14).

W związku z powołanymi wyżej przepisami i orzecznictwem, Ministerstwo Finansów nie podziela poglądu o istniejących wątpliwościach w zakresie interpretacji przepisów odnoszących się do przedmiotowej sprawy.