Odpowiedzialność biura rachunkowego

Kto może świadczyć usługi polegające na prowadzeniu ksiąg rachunkowych?

Na początku wyjaśnijmy na jakiej podstawie prawnej funkcjonują biura rachunkowe i jakie czynności mogą wykonywać w ramach swoich usług.

Otóż usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych jest działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów ustawy Prawo przedsiębiorców. Za działalnością gospodarczą ustawa ta uznaje zorganizowaną działalność zarobkową, wykonywaną we własnym imieniu i w sposób ciągły. Ustawodawca nie dopuszcza jednocześnie w tej kwestii żadnych wyjątków, co oznacza, że działalność gospodarcza polegająca na świadczeniu usług w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych, nie może być prowadzona w formie działalności nierejestrowanej, o której mowa w art. 5 ust. 1 ustawy Prawo przedsiębiorców.

Działalność tego rodzaju mogą wykonywać przedsiębiorcy, pod warunkiem, że czynności z tego zakresu będą wykonywane przez osoby, które:

- mają pełną zdolność do czynności prawnych oraz

- nie były skazane prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, za przestępstwo skarbowe oraz za przestępstwa określone w rozdziale 9 ustawy o rachunkowości.

Przy czym, warunkiem niezbędnym jest także zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą polegającą na usługowym prowadzeniu ksiąg rachunkowych.

Jakie czynności może wykonywać biuro rachunkowe?

Jeżeli chodzi natomiast o katalog usług, które może wykonywać biuro rachunkowe w ramach prowadzonej działalności, to został on określony przepisami ustawy o rachunkowości. Będą to następujące czynności, tj.:

- prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym;

- okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów;

- wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego;

- sporządzanie sprawozdań finansowych;

- gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą.

Kto ponosi odpowiedzialność za księgi rachunkowe?

Prawo dopuszcza oczywiście możliwość powierzenia przez firmę prowadzenia swoich ksiąg rachunkowych na zewnątrz, np. dla wybranego przez przedsiębiorcę biura rachunkowego. I fakt ten należy zgłosić właściwemu urzędowi skarbowemu w ciągu 15 dni od dnia ich wydania takiemu podmiotowi. Pojawi się jednak wtedy podstawowe pytanie o odpowiedzialność za księgi.

Przechodząc do tej kwestii należy wyraźnie podkreślić, że fizyczne przekazanie ksiąg rachunkowych na zewnątrz nie zwalnia od odpowiedzialności za nie, tzn. odpowiedzialność ta w żadnym razie nie przechodzi na biuro rachunkowe.

Mówią o tym wyraźnie obecnie obowiązujące przepisy, wskazując, że to kierownik jednostki, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, ponosi odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości określonych ustawą o rachunkowości, w tym z tytułu nadzoru, również w przypadku, gdy określone obowiązki w zakresie rachunkowości – z wyłączeniem odpowiedzialności za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury – zostaną powierzone innej osobie lub przedsiębiorcy za ich zgodą.

Wyjaśnijmy, że kierownikiem jednostki jest członek zarządu lub innego organu zarządzającego, a jeżeli organ jest wieloosobowy - członkowie tego organu, z wyłączeniem pełnomocników ustanowionych przez jednostkę. Przykładowo, w przypadku spółki jawnej i spółki cywilnej za kierownika jednostki uważa się wspólników prowadzących sprawy spółki. Natomiast w przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą za kierownika jednostki uważa się tę osobę. Za kierownika jednostki uważa się również likwidatora, a także syndyka lub zarządcę ustanowionego w postępowaniu restrukturyzacyjnym oraz zarządcę sukcesyjnego.

Kierownikiem jednostki nie może być nigdy biuro rachunkowe. Potwierdzenie tak wyraźnego oddzielenia funkcji kierownika od biura rachunkowego można znaleźć w wyrokach sądów administracyjnych.

Odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości obowiązuje zatem także wtedy, gdy kierownik jednostki powierza księgi rachunkowe podmiotowi zewnętrznemu (biuru rachunkowemu) na podstawie umowy.

Przy czym, przyjęcie przez biuro rachunkowe odpowiedzialności za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości powoduje, że zmienia się rodzaj odpowiedzialności kierownika jednostki – z odpowiedzialności bezpośredniej na odpowiedzialność z tytułu nadzoru.

Jaki jest zakres odpowiedzialności biura rachunkowego?

Powyższe nie oznacza jednak, że biuro rachunkowe nie ponosi żadnej odpowiedzialności z tytułu świadczonych usług, czyli z tytułu obsługi finansowo-księgowej powierzonym mu ksiąg.

Odpowiedzialność biura rachunkowego za rachunkowość wynika z pisemnej umowy między stronami o świadczenie usług w zakresie prowadzenia ksiąg. Taka umowa nakłada prawa i obowiązki na obie strony. Wobec czego, z punku widzenia biura rachunkowego, ale także z punktu widzenia przedsiębiorcy, bardzo istotne jest określenie w umowie obowiązków biura rachunkowego.

Jedną z najważniejszych spraw jest kwestia odpowiedzialności biura rachunkowego wynikająca z przepisów Kodeksu cywilnego. Zgodnie z którymi, dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Na tej podstawie biuro rachunkowe będzie odpowiadało wobec klienta za szkodę wynikającą np. z nieterminowego złożenia zeznań lub deklaracji podatkowych, błędnego prowadzenia ksiąg i wynikających z tego błędów w rozliczeniach podatkowych.

W praktyce oznacza to, że w przypadku gdy przedsiębiorca poniesie szkodę z winy biura, może on wystąpić na drodze cywilnej o odszkodowanie. Biuro rachunkowe ponosi bowiem odpowiedzialność za niewywiązanie się z umowy lub niestaranność w wykonywaniu obowiązków wynikających z umowy.

Umowa o prowadzenie ksiąg rachunkowych jest umową starannego działania, a więc na biurze rachunkowym ciąży odpowiedzialność odszkodowawcza. Z tego też względu biuro musi posiadać ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej za wyrządzone szkody. Szkoda powstała w wyniku działania lub zaniechania działania biura jest wypłacana przez ubezpieczyciela.

Kto ponosi odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe?

Generalnie biuro rachunkowe nie będzie ponosiło w sposób bezpośredni odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe, co wynika to z przepisów Ordynacji podatkowej, zgodnie z którymi, to podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania podatkowe.

Potwierdzają to także orzeczenia sądów administracyjnych, w jednym z wyroków czytamy, że to podatnik jest odpowiedzialny za właściwe dokumentowanie pod względem podatkowym swojej działalności i do niego należy właściwy dobór biura rachunkowego i wykonanie przez to biuro w sposób właściwy swoich obowiązków. Tym samym to podatnik a nie biuro rachunkowe ponosi odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe.

A zatem urząd skarbowy nie może dochodzić od biura rachunkowego spłaty zaległości podatkowych wynikających np. z błędnego rozliczenia, bo zaległość nie dotyczy biura, ale podmiotu, który obsługuje.

Nie oznacza to jednak, że biuro nie ponosi żadnej odpowiedzialności. W świetle bowiem przepisów Kodeksu karnego skarbowego za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada również ten podmiot, który zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Może również wystąpić sytuacja, w której to biuro rachunkowe będzie odpowiadać solidarnie z kierownikiem jednostki za brak rzetelności w prowadzeniu ksiąg. Trudno bowiem, by właściciel biura odpowiadał sam za nieprawidłowości, jeżeli np. nie otrzymuje od klienta dokumentów księgowych.

Jakie są obowiązki biura rachunkowego wobec organów skarbowych?

Na koniec przyjrzyjmy się kwestii odpowiedzialności w przypadku wykonywania czynności kontrolnych przez organ skarbowy.

Zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości w przypadku gdy księgi rachunkowe są prowadzone lub przechowywane poza siedzibą podatnika, podatnik na żądanie kontrolującego organu obowiązany jest zapewnić dostęp do ksiąg w swojej siedzibie albo w miejscu ich prowadzenia lub przechowywania.

Wynika stąd, że po stronie biura rachunkowe pojawia się obowiązek udostępniania ksiąg podatnika wraz z dowodami księgowymi organom prowadzącym kontrolę. Biuro ma przy tym obowiązek udzielać wszelkich wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli, dostarczać kontrolującemu żądane dokumenty oraz zapewnić kontrolującemu warunki do pracy, w tym w miarę możliwości udostępnić samodzielne pomieszczenie i miejsce do przechowywania dokumentów.

Artykuł powstał w ramach Letniej Akademii Księgowości we współpracy z mBankiem i OSCBR

Podstawa prawna:

- ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r., tj. z dnia 22 lutego 2019 r. (Dz.U. z 2019 r., poz. 351),

- ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców z dnia 6 marca 2018 r., tj. z dnia 12 lipca 2019 r. (Dz.U. z 2019 r., poz. 1292),

- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.  Kodeks cywilny, t.j. z dnia 19 czerwca 2019 r. (Dz.U. z 2019 r., poz. 1145),

- ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.  Ordynacja podatkowa, t.j. z dnia 14 maja 2019 r. (Dz.U. z 2019 r., poz. 900).