Pożyczka od rodziny i znajomych - rozliczenie PCC i PIT

Umowa pożyczki

Pożyczka jako umowa cywilnoprawna została uregulowana w art. 720 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121), dalej: kodeks cywilny.

Według tego artykułu pożyczka jest:

- umową, przy której podobnie jak przy umowie sprzedaży dochodzi do zmian w obrębie prawa własności przedmiotu umowy.

- Stronami umowy pożyczki są dający pożyczkę, zwany pożyczkodawcą oraz biorący pożyczkę, zwany pożyczkobiorcą. Kodeks cywilny nie wprowadza ograniczeń w odniesieniu podmiotów, które mogą być stronami umowy pożyczki.

Polecamy: Podatki 2015 - komplet

- umową konsensualną (to znaczy zawartą przez porozumienie stron), dwustronnie zobowiązującą:

pożyczkodawca ma obowiązek przeniesienia własności przedmiotu umowy na pożyczkobiorcę, który ma obowiązek zwrotu ww. przedmiotu pożyczkodawcy w umownie określonym czasie.

- nie jest umową wzajemną, gdyż zwrot rzeczy tego samego rodzaju, czy pieniędzy tej samej wielkości nie są odpowiednikiem świadczenia dającego pożyczkę, nawet wtedy, gdy umowa ta zostanie ukształtowana jako umowa odpłatna.

- kodeks cywilny pozostawia stronom umowy pożyczki swobodę w zakresie ustalenia wynagrodzenia z tytułu przeniesienia własności przedmiotu umowy na pożyczkobiorcę, mogą zatem ukształtować umowę pożyczki jako umowę odpłatną albo nieodpłatną.

- przedmiotem umowy pożyczki mogą być albo pieniądze, albo rzeczy oznaczone tylko co do gatunku (w sytuacji gdy przedmiotem są pieniądze, wystarczy wskazanie wielkości pożyczki, a w odniesieniu do rzeczy oznaczonych gatunkowo - należy określić ich rodzaj i ilość).

Kary za brak OC w 2015 roku

- przedmiotowo istotnym elementem umowy pożyczki jest obowiązek zwrotu pożyczki. Bez tego elementu nie ma umowy pożyczki (wyrok SN z 8 grudnia 2000 r., sygn. I CKN 1040/98).

- kodeks cywilny nie uzależnia ważności umowy pożyczki od zachowania formy szczególnej. Jednak umowa, której wartość wynosi ponad 500 zł, powinna mieć formę pisemną według art. 720 § 2 kodeksu cywilnego.

Sama nazwa umowy nie musi jeszcze przesądzać jej charakteru. Uprawniony organ może ustalić typ czynności prawnej zawiązanej przez strony (wyrok NSA w Warszawie z 10 stycznia 1997 r., sygn.. III SA 1184/95). Mogłoby dojść do takiej sytuacji kiedy umowa pożyczki posiadałaby elementy np. umowy darowizny.

UMOWA POŻYCZKI POMIĘDZY OSOBAMI NIESPOKREWNIONYMI

Znając powyższe elementy konieczne dla umowy pożyczki należy zająć się kwestią opodatkowania podmiotów, które zawiązują taką umowę, czyli pożyczkobiorcy, na którym przede wszystkim ciążą obowiązki w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych (nie tylko) oraz pożyczkodawcy, który ma swoje zobowiązania  w zakresie podatku dochodowego.

POŻYCZKOBIORCA

PODATEK OD CZYNNOŚCI CYWILNOPRAWNYCH

Umowa pożyczki znajduje się w przedmiotowym zakresie opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Wynika to z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b) ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jedn.:  Dz. U. z 2010 r. Nr 101, poz. 649), dalej: „ustawa o PCC”.

Obowiązek podatkowy:

Obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych spoczywa na biorącym pożyczkę co wynika wprost z art. 4 ust. 1 pkt 7 ustawy o PCC. Momentem powstania obowiązku podatkowego jest chwila dokonania czynności cywilnoprawnej, czyli moment zawiązania umowy pożyczki.

Podstawa:

Według art. 6 ust. 1 pkt 7 ustawy o PCC podstawę opodatkowania stanowi kwota lub wartość pożyczki.  Zwrot "kwota pożyczki" należy rozumieć jako kwotę nominalną, tj. bez odsetek w razie oprocentowania pożyczki. Za przyjęciem takiej interpretacji przemawia moment powstania obowiązku podatkowego w odniesieniu do umowy pożyczki (dzień zawiązania umowy).

Oznacza to, że wszelkie istotne dla podatku elementy (przedmiot, podmiot, podstawa opodatkowania oraz stawka) powinny być określane na moment powstania obowiązku podatkowego (zob. K. Łatka, Pożyczka odnawialna pomiędzy powiązanymi spółkami kapitałowymi- opodatkowanie podatkiem od czynności cywilnoprawnych, Dor. Pod. 2007, nr. 4, s.9.)

Stawka:

Stawka podatku dla kwoty lub wartości wyrażonej w umowie pożyczki  według art. 7 ust. 1 pkt 4  omawianej ustawy wynosi 2 %.

Należy pamiętać też o art. 7 ust. 5 ustawy o PCC, który określa 20 %  sankcyjną stawkę podatku, którą może na nas nałożyć organ podatkowy. Dotyczy m.in. sytuacji kiedy właściwy podatek nie został opłacony w 14 dniowym ustawowym terminie terminie, art. 7 ust. 5 pkt. 1 (pkt. 2 będzie omówiony w dalszej części tekstu).

Deklaracja:

Pożyczkobiorca w myśl art. 10 ust. 1 ww. ustawy jest zobowiązany (tzw. zasada samo- obliczenia):

1. Bez wezwania organu podatkowego,
2. złożyć odpowiednią deklarację według ustalonego wzoru, oraz
3. obliczyć i
4. wpłacić podatek
5. w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego,
   1. z wyłączeniem przypadków, gdy podatek jest pobierany przez płatnika ( np. kiedy w umownie pożyczki określono, iż to pożyczkodawca jest odpowiedzialny za podatek PCC lub w sytuacji kiedy płatnik jest osobą prowadzącą działalność gospodarczą w zakresie udzielania pożyczek lub pożyczka jest zawarta w formie aktu notarialnego).

Wzorem wymienionym powyżej jest deklaracja PCC-3

Patrz- rubryka “D”;

Jeżeli kwota określona w umowie pożyczki wynosi 20.000 zł to mnożymy ją razy 2% stawki podatku, co wynosi 400 zł kwoty podatku.

PODATEK OD OSÓB FIZYCZNYCH

Należy pamiętać, iż pożyczka może zostać udzielona „nieodpłatnie”, to znaczy nie zostaną określone należne odsetki z tytułu pożyczki dla pożyczkodawcy.

Świadczenia udzielane nieodpłatnie są przychodem podlegającym opodatkowaniu co wynika z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2012 r. Poz. 361), dalej: ustawa o PIT (ogólne pojęcie przychodu).

Pojęcie nieodpłatnego świadczenia zostało zdefiniowane w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 listopada 2002 roku sygn. akt FPS 9/02, a następnie podtrzymane w uchwale siedmiu sędziów NSA z dnia 16 października 2006 r., sygn. akt II FPS 1/06, a także m.in. w wyroku NSA 16 czerwca 2011 r., sygn. 
II FSK 788/10, cyt.: „...kluczową cechą świadczenia nieodpłatnego jest (...) to, że otrzymujący takie świadczenie nie jest zobowiązany do wykonania jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego. Aby zatem dane świadczenie mogło być uznane za świadczenie nieodpłatne, konieczne jest, by polegało ono wyłącznie na jednostronnym przysporzeniu po stronie podmiotu, który świadczenie to uzyskał".

Limity ulg i odliczeń w PIT 2014 / 2015

Co do kwestii obowiązku podatkowego pożyczkobiorcy nie ma wątpliwości, jednak spora grupa ludzi zapomina, iż czerpiąc korzyści majątkowe z pożyczki, to znaczy z odsetek, pożyczkodawca powinien wykazać ten fakt w odpowiednim zeznaniu rocznym, a tym samym zapłacić stosowny podatek.

---

POŻYCZKODAWCA

Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 7 ustawy o PIT źródłem przychodów są m.in. kapitały pieniężne  i prawa majątkowe.

Ustalenie przychodu:

- Stosownie do art. 17 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy za przychody z kapitałów pieniężnych uważa się odsetki od pożyczek (otrzymane, a nie należne, art. 14 ust. 3 pkt 2 ustawy o PIT).

- Podatek pobiera się bez pomniejszenia przychodu o koszty uzyskania w postaci np. zapłaconego od umowy pożyczki podatku od czynności cywilnoprawnych.

- Przychodów tych, zgodnie z art. 30a ust. 7 Ustawy o PIT nie łączy się z dochodami opodatkowanymi według skali podatkowej.

Wysokość oprocentowania odsetek może być ustalona dowolnie, jednak nie może być wyższa niż maksymalne odsetki ustawowe określone według art. 359 kodeksu cywilnego.

Dzisiejszy stan prawny: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 2008 r. w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych (Dz. U. z dnia 12 grudni 2008 r.), na podstawie art. 359 § 3 wysokość odsetek ustawowych została ustalona na 13 % w stosunku rocznym.

Stawka podatku:

Jak wynika z art. 30a ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT od przychodów uzyskanych z odsetek od pożyczek pobiera się 19% zryczałtowany podatek dochodowy (w sytuacji, kiedy udzielanie pożyczek nie jest przedmiotem działalności gospodarczej).

Deklaracja:

Stosownie do art. 45 ust. 1 osoba fizyczna jest zobowiązania do złożenia odpowiedniej deklaracji w terminie do dnia 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym (UWAGA: w roku 2015 będzie to czwartek), w której będzie wykazany m.in. przychód z odsetek od umowy pożyczki.

W przypadku osoby fizycznej będzie to deklaracja PIT-36.

Formularze PIT 2014/2015

Patrz- rubryka “K”

Obliczenie podatku:
Np. Kwota pożyczki wynosiła 10.000 zł, odsetki zostały ustalone na 10 % w skali roku, co dało przychody w wysokości 1000 zł odsetek, które spłacił pożyczkobiorca , które należy pomnożyć przez ryczałt:
1000 zł x 19 % = 190 zł kwoty podatku, której nie można  pomniejszyć  np. o 50 zł kosztów związanych z dojazdem na miejsce podpisania umowy pożyczki.

UMOWA POŻYCZKI POMIĘDZY CZŁONKAMI RODZINY

Sprawa wygląda nieco inaczej w przypadku istnienia stosunku pokrewieństwa pomiędzy stronami pożyczki, co ma swoje odbicie w kwestii podatkowej.

POŻYCZKOBIORCA

PODATEK OD CZYNNOŚCI CYWILNOPRAWNYCH:

• Według art. 9 ust. 1 pkt 10 lit. b) ustawy o PCC, zwalnia się z tego podatku, pożyczki ,które są udzielone w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami, o których mowa w art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768), dalej: ustawa o podatku od spadków i darowizn.
• Natomiast według art. 9 pkt. 10 lit. c) zwalnia się z podatku umowy zawarte pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu - na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn.

Dzięki temu odesłaniu ustawowemu do ustawy o podatku od spadków i darowizn możemy ustalić następujące stosunki pokrewieństwa:

- Tzw. „zerowa grupa podatkowa”, do której według art. 4a ww. ustawy należą: małżonek, zstępni (w I stopniu rodzice w II dziadkowie), wstępnych (w I stopniu dzieci w II wnukowie), pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha;

Jeżeli należy się do „grupy zerowej” to w myśl art. 9 ust. 1 pkt 10 lit. b) ustawy o PCC nie trzeba płacić żadnego podatku.

- I grupa podatkowa określona w art. Art. 14 ust. 3 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, do której oprócz osób zaliczanych do „zerowej grupy podatkowej” należą dodatkowo: zięć, synowa oraz teściowie.

Natomiast będąc już w „I grupie” to według art. 9 ust. 1 pkt. 10 lit. C ustawy o PPC; zwolnienie przysługuje tylko do kwoty określonej w myśl art. 9 ust. 1 pkt. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, która wynosi: 9.637 zł.

Dlatego trzeba uważać na to ile ewentualnych pieniędzy pożyczamy naszej teściowej lub synowej.

Dodatkowe obowiązki:

Jednak, aby zastosować zwolnienie z art. 9 ust. 1 pkt. 10 lit. B oraz C ustawy o PCC trzeba spełnić określone warunki dokumentacyjne oraz urzędowe:

- należy złożyć odpowiednią deklarację podatku od spadków i darowizn: PCC-3

- trzeba tego dokonać w przeciągu 14 dni od daty dokonania czynności

- należy odpowiednio udokumentować fakt otrzymania przez pożyczkobiorcę pieniędzy na rachunek bankowy (chodzi po prostu o potwierdzenie dokonania przelewu).

Deklaracja: PCC-3

Patrz- rubryka “D"; w przypadku korzystania ze zwolnienia z art. 9 ust. 1 pkt. 10 lit. B ( w tym C, ale tylko do ww. limitu), wpisuje się tylko podstawę opodatkowania (kwotę pożyczki), bez wpisywania stawki podatku oraz kwoty należnego podatku.

Należy uważać na art. 7 ust. 5 ustawy o PCC, który określa 20 % sankcyjną stawkę podatku ( w pierwszym przypadku chodzi o sytuacje opisaną wcześniej, dotyczącą nie opłacenia podatku w 14 dniowym terminie)

Druga sytuacja nałożenia 20 % stawki sankcyjnej, określa pkt. 2 ww. artykułu:

Jeżeli przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego:

biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b, powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym;

To zostanie nałożona 20 % sankcyjna stawka podatku.

Dodatkowo biorący pożyczkę może zostać narażony na sankcje karno- skarbowe określone w art. 54 ustawy z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. Poz. 186), dalej: kodeks karny skarbowy, którymi są m.in. kara grzywny, a nawet pozbawienie wolności.

Jednak możliwość „podwójnego” ukarania podatnika „podwyższoną” 20 % stawką podatku oraz jednocześnie sankcjami z kodeksu karno- skarbowego mogę budzić poważne zastrzeżenia co do zgodności tych przepisów z art. 2 (zasada państwa prawa) Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r.).

Z przytoczonej wyżej „zasady państwa prawa” bierze swe źródło inna zasada, tzw.: „ne bis in idem”, czyli zakaz podwójnego karania obywateli o to samo wykroczenie.

Niestety na tym polu wciąż istnieje wiele wątpliwości, o których można przeczytać m.in. w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 czerwca 2012 r., sygn. akt P 41/10.

PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB FIZYCZNYCH:

Pożyczki pomiędzy członkami rodziny często są udzielane nieodpłatnie (termin wytłumaczony powyżej) co jest dozwolone w myśl przepisów kodeksu cywilnego. Tym bardziej, iż zbliżają się Święta Bożego Narodzenia, dlatego nieodpłatność za udzieloną pożyczkę jest uzasadniona, a tym bardziej pożądana, ponieważ nikt przecież nie chce „zarobić” na swoich bliskich.

Jednak może mieć to swoje konsekwencje w zakresie podatku od osób fizycznych dla pożyczkobiorcy, który jest naszym krewnym.

Jeżeli stroną pożyczki udzielonej nieodpłatnie jest osoba spokrewniona z pożyczkodawcą, to może znaleźć zastosowanie art. 21 ust. 1 pkt. 125 ustawy o PIT, który stanowi iż wolna od podatku dochodowego jest:  

125) wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, obliczona zgodnie z art. 11 ust. 2-2b ww. ustawy, otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn.

I grupa podatkowa została opisana wcześniej, natomiast II grupę podatkową stanowią według art. 14 ust. 3 pkt. 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn, dodatkowo (oprócz grupy „zerowej” oraz "pierwszej”): zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków oraz małżonkowie innych zstępnych.

Zwolnienie przedmiotowe wyrażone w art. 21 ust. 1 pkt 125 jest o tyle korzystne, iż pożyczkobiorca w takiej sytuacji nie będzie musiał zapłacić podatku od tak „nieodpłatnie” uzyskanego przychodu.

POŻYCZKODAWCA

PODATEK OD OSÓB FIZYCZNYCH

Jeżeli w umowie pożyczki zawartej pomiędzy członkami rodziny nie zostaną ustalone odsetki , to nie można mówić o uzyskaniu przychodu, co ma swoje odzwierciedlenie z art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT. Dlatego po stronie pożyczkodawcy nie będą wynikały żadne zobowiązania prawno- podatkowe (chyba, że w umowie pożyczki został on określony jako płatnik podatku od czynności cywilnoprawnych).