Zajmowanie się sprawami gospodarczymi a odpowiedzialność karno-skarbowa
REKLAMA
REKLAMA
Odpowiedzialność karno-skarbowa, wiąże się z popełnieniem przestępstw skarbowych lub wykroczeń skarbowych. Przestępstwem skarbowym jest czyn zabroniony przez Kodeks karny skarbowy (dalej “kodeks” lub k.k.s.) pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności (art. 53 § 2 k.k.s.). Czynem zabronionym jest także zachowanie o znamionach określonych w kodeksie, chociażby nie stanowiło ono przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego (art. 53 § 1 k.k.s.).
REKLAMA
Zasady podlegania odpowiedzialności
Wskazując na krąg osób, które mogą ponosić odpowiedzialność karno-skarbową z tytułu zajmowania się sprawami gospodarczymi na podstawie art. 9 § 3 k.k.s., należy stwierdzić, że może to dotyczyć szerokiej grupy osób. W szczególności będą to osoby zajmujące się sprawami finansowymi innych podmiotów z mocy przepisu prawa, decyzji właściwego organu lub faktycznego wykonywania takich czynności.
Brak definicji kodeksowej „sprawy gospodarcze”, powoduje nieścisłości na tym tle. Przyjmuje się, że obejmują one wszelkiego rodzaju czynności prawne i faktyczne, które są podejmowane w związku z działalnością podmiotu oraz na jego rzecz określone w art. 9 § 3 k.k.s. Muszą one dotyczyć obszaru związanego ze sferą gospodarczą organizacji, której dotyczą, tj. wymiany dóbr lub usług.
Natomiast określenie „zajmowanie się” w praktyce powoduje spór, co ono obejmuje. Istotne znaczenie ma fakt, że osoba zajmująca się tymi zagadnieniami powinna posiadać uprawnienia do samodzielnej realizacji powierzonych jej zadań. Powinna je wykonywać, na podstawie umowy o pracę, zlecenia czy też kontraktu. Podejmowane czynności w ramach wymienionych umów muszą być działaniami podjętymi na rzecz i w imieniu podmiotu, którego dotyczą.
W związku z powyższym z zakresu powierzonych danej osobie czynności wynikać musi obowiązek prowadzenia tych spraw, dbania o interesy mocodawcy, podejmowania lub uczestniczenia w podejmowaniu decyzji dotyczących majątku tego podmiotu. Zatem termin „zajmuje się” obejmuje wszelkie zachowania polegające na rozstrzyganiu o znaczeniu finansowym lub też współdziałaniu w rozstrzyganiu w tych sprawach, wpływaniu na rozstrzygnięcia, chociażby miało to charakter jednorazowy.
Dokonując oceny prawno-karnej danej czynności, należy dokonać jej oceny pod kątem „zajmowania się sprawami gospodarczymi”, wynikających z przestępstwa niegospodarności (art. 308 k.k. oraz 296 k.k.). Wskazując na niegospodarność trzeba najpierw określić zasady gospodarnego postępowania. Należy jednak mieć na uwadze, że sama niegospodarność, a także „złe gospodarowanie” nie przesądza o odpowiedzialności karnej osoby zajmującej się sprawami gospodarczymi. Stanowi to oczywiście naruszenie pewnej normy, które jednak musi być przekroczeniem uprawnień, obowiązków w ramach zachowania się sprawcy. Nie może odnosić się to tylko do samego występowania bezczynnego zachowania w realizacji przedsięwzięć czy też wadliwości w podejmowaniu decyzji.
Polecamy: Klauzula przeciw unikaniu opodatkowania – praktyczny poradnik
Powyższe należy wywnioskować z regulacji zawartych w art. 296 k.k., w którym jako karalne określa się naruszenia w zachowaniu w ramach tych uprawnień i obowiązków.
Decyzje gospodarcze a odpowiedzialność karno-skarbowa
Każde zachowanie jest działaniem uzależnionym od warunków ekonomicznych, rodzaju transakcji z licznymi podmiotami gospodarczymi. Wszystko ma miejsce w ramach swobody umów. Na tym tle mogą powstawać różnego rodzaju oceny, powodujące odpowiedzialność z tego tytułu.
Skomplikowane prawo podatkowe oraz wynikające na tym tle różnice w interpretacji przepisów, a także nieprzewidywalne zdarzenia mające miejsce w obrocie gospodarczym mogą narażać osoby zajmujące się tymi sprawami na odpowiedzialność karną. A błąd w zakresie prawidłowej oceny skutków finansowych, jakie mogą wyniknąć w przyszłości, może wpływać na bezpośrednią sytuację finansową podmiotu.
Zobacz: Sprawy karne
Mając powyższe na względzie należy nadmienić, że na popełnienie czynu zabronionego składa się przygotowanie decyzji, jej podjęcie i wykonanie. Na końcu dopiero mamy do czynienia z konsekwencjami finansowymi z tego tytułu, które z kolei mogą powodować odpowiedzialność karno-skarbową.
Jak wiadomo, podejmowane działania wynikają z polityki podatkowej podmiotu. Realizację tych zadań powierza się osobom zajmującymi się sprawami finansowymi, co naraża je na odpowiedzialność.
Nasuwa się pytanie, czy każde zachowanie ekonomiczne skutkujące konsekwencjami podatkowymi może podlegać ocenie karnej, skoro wybór jaki zostaje w tym obszarze dokonany nawet przy uwzględnieniu danych gospodarczych jest nie do przewidzenia, np. czy kontrahent wywiązuje się ze swoich obowiązków podatkowych.
Wskazując na ewentualną odpowiedzialność karną w przedstawionym zakresie należy zaznaczyć, że opiera się ona na indywidualnej odpowiedzialności osoby fizycznej. Tym samym odpowiedzialność z tego tytułu można przypisać tylko tej osobie, która popełniła czyn szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Podstawowym warunkiem, aby uznać odpowiedzialność z tego tytułu, jest przypisanie sprawcy winy w czasie czynu ( art. 1 § 3 k.k.s.). Musi także występować umyślność popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego (art. 4 k.k.s.). Należy wykazać u sprawcy czynu, że chciał on popełnić czyn zabroniony lub też, przewidując jego popełnienie, godził się na to.
Pamiętać należy także, że warunkiem odpowiedzialności (art. 2 k.k.s.) jest czas popełnienia czynu zabronionego. Za czyn, który jest zabroniony przez ustawę w chwili jego popełnienia, odpowiada osoba, której w czasie tego czynu można przypisać winę i nie zachodzą okoliczności wyłączające odpowiedzialność tej osoby.
W takiej sytuacji, aby można było przestępczy skutek czynu przypisać danej osobie, należy wykazać, że podjęte przez nią działania stanowią wynik tego podjętego czynu.
Może też się zdarzyć, że organy skarbowe będą podważały legalność decyzji ekonomicznej, polegającej np. na wyborze kontrahenta, który w ramach obrotu gospodarczego spowodował określone negatywne skutki finansowe, występujące po stronie podmiotu dokonującego tego wyboru.
Wspomniana decyzja ekonomiczna może powodować uszczuplenia podatkowe. W takiej sytuacji osoba dokonująca wyboru, która zajmuje się sprawami finansowymi w ramach subiektywnej oceny wyboru, ryzykuje odmienną oceną skutków podatkowych przez organy podatkowe. Według nich działania te mogą być nieuzasadnione podatkowo. Braku obiektywnych regulacji prawnych oceniających zasadność podjętych czynności może powodować odpowiedzialność karną u tych osób.
Powstaje więc wątpliwość, w jakim zakresie regulacja dotycząca swobody w zawieraniu umów, przy stwierdzeniu negatywnych skutków podatkowych w ramach tej swobody, przyczynia się do odpowiedzialności karnej-skarbowej określonej w art. 9 § 3 k.k.s.
Zobacz także: Przestępstwa i wykroczenia skarbowe
Organ podatkowy dokonując oceny zachowania sprawcy, pod kątem jego ewentualnej odpowiedzialności karno-skarbowej, wynikającego z umowy zawartej w ramach swobody jego podejmowania oraz regulacji gospodarki wolnorynkowej, musi być obiektywna w swoich analizach. Racjonalizm w granicach dozwolonego ryzyka, rozumiany jako niepewność efektów dokonanego wyboru, czy też podjętego działania, nie może powodować odpowiedzialności karnej u osób zajmujących się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, w sytuacji wystąpienia uszczuplenia podatkowego.
Zgodnie z art. 1 § 3 k.k.s. nie popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
Decyzje rodzą konkretne skutki prawne dotyczą nie tylko wykonawcy tej decyzji. W procesie decyzyjnym występują także osoby realizujące oraz przygotowujące do realizacji przyjęte zadania. Dokonując oceny ewentualnej odpowiedzialności nie można pominąć stanowczości, czy też decyzyjności w procesie zdarzeń powodujących odpowiedzialność.
Tym bardziej, że termin „zajmuje się” obejmuje wszelkie zachowania polegające na rozstrzyganiu w sprawach gospodarczych, w szczególności zaś finansowych. Znaczenie ma także współdziałanie konkretnej osoby w rozstrzyganiu i wpływaniu na podejmowane rozstrzygnięcia. Mając na względzie, że celem podstawowym osób zajmujących się sprawami finansowymi, jest dbanie o interesy mocodawcy zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi, które niestety nie zawsze da się właściwie zinterpretować.
A zatem odpowiedzialność karno-skarbowa osób zajmujących się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, musi wynikać bezpośrednio z zachowania zabronionego o znamionach określonych w kodeksie. Zachowanie sprawcy czynu musi być bezprawne, społecznie szkodliwe w stopniu większym niż znikomy oraz popełnione w sposób zawiniony.
Autor: Rafał Mikołajewski, prawnik, doradca podatkowy
REKLAMA
REKLAMA