Zwrot podatku VAT w trybie przyspieszonym - przepisy, zasady, orzecznictwo

Zwrot VAT - podstawy prawne zagadnienia

Kwestie możliwości skorzystania z zwrotu podatku VAT (w tym w trybie przyspieszonym) i normy postępowania organów w takich sprawach, zostały opracowane przez ustawodawcę w dwóch podstawowych aktach prawnych: Ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1325 z późn. zm.), zwanej dalej „Ordynacja podatkowa” oraz Ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 685 z późn. zm.), zwana dalej "Ustawa o VAT".

Do kluczowych przepisów zaliczyć można:

1. Ustawa o VAT: art. 87 ust. 1 i 2 i następne, art. 86 ust. 1 i następne – które stanowią drogowskaz, w zakresie stosowania zasad i terminów zwrotów podatku VAT;
2. Ordynacja podatkowa: art. 210 § 1 – 6, art. 124, art. 121 – które określają podstawy pracy organów podatkowych – które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcia w zakresie zwrotów podatku VAT.

W zakresie postępowania sądowego, postaw prawnych (w tym prawa sądów administracyjnych do kontrolowania prawidłowości zaskarżonych decyzji oraz praw podatnika do złożenia do sądu skargi) należy szukać w Ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2325 z późn. zm.), zwanej dalej „Ustawa p.p.s.a.” oraz Ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 137).

Analiza aktualnych przepisów prawa

Zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisów:

• art. 86 ust. 1 Ustawy o VAT

W zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi (określonemu w art. 15 - patrz definicja podatnika) przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, o kwotę podatku naliczonego. Zasada ta została ograniczona przez ustawodawcę do zastrzeżeń art. 114, art. 119 ust. 4, art. 120 ust. 17 i 19 oraz art. 124.

• art. 86 ust. 2 Ustawy o VAT

W tym miejscu Ustawodawca wyjaśnił co stanowi kwotę podatku naliczonego.

• art. 86 ust. 10 Ustawy o VAT

Zgodnie z ustępem 10 zdecydowano, że prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, powstaje w rozliczeniu za okres, w którym w odniesieniu do nabytych lub importowanych przez podatnika towarów i usług powstał obowiązek podatkowy. W kolejnych literach tego ustępu uszczegóławiając tę zasadę.

• art. 86a Ustawy o VAT

W tym miejscu Ustawodawca ograniczył możliwość obliczania podatku naliczonego, w zakresie wydatków związanych z pojazdami samochodowymi.

• art. 87 ust. 1 Ustawy o VAT

Zasady zwrotu różnicy podatku zostały opisane w art. 87 Ustawy o VAT. Zgodnie z zasadą główną (cytat z przepisów):

W przypadku gdy kwota podatku naliczonego, o której mowa w art. 86 ust. 2, jest w okresie rozliczeniowym wyższa od kwoty podatku należnego, podatnik ma prawo do obniżenia o tę różnicę kwoty podatku należnego za następne okresy lub do zwrotu różnicy na rachunek bankowy.

• art. 87 ust. 2 Ustawy o VAT

Ustęp 2 art. 87 wskazuje podstawowy termin zwrotu różnicy podatku. Ustawodawca zdecydował (w uproszczeniu), że zwrot następuje w terminie 60 dni, od dnia złożenia rozliczenia przez podatnika, na rachunek bankowy podatnika. Dodatkowo czas ten może ulec przedłużeniu, w sytuacji, jeżeli zasadność zwrotu wymaga dodatkowego zweryfikowania. Wtedy naczelnik urzędu skarbowego może przedłużyć ten termin do czasu zakończenia weryfikacji rozliczenia podatnika, dokonywanej w ramach czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej lub postępowania podatkowego.

• art. 87 ust. 6 i 6a Ustawy o VAT

Istnieje jednak tak zwany tryb przyspieszony zwrotu podatku VAT. Jego zasady zostały opisane w art. 87 ust. 6 i 6a Ustawy o VAT. Zgodnie z nim, po spełnieniu określonych warunków, podatnik ma prawo do zwrotu w terminie nie 60, a 25 dni licząc od dnia złożenia rozliczenia. Jest to kluczowy artykuł, w zakresie oceny warunków, kiedy podatnik może starać się o zwrot podatku VAT w trybie przyspieszonym – i wymaga dokładniejszego omówienia.

Warunki przyspieszonego zwrotu podatku VAT

W zakresie możliwości skorzystania ze zwrotu podatku VAT w trybie przyspieszonym, podatnik musi więc najpierw przeanalizować ogólnie możliwość (prawidłowość) zwrotu, a następnie spełnienie dodatkowych warunków, w zakresie trybu przyspieszonego. Ustawodawca wskazał cztery podstawowe warunki, po spełnieniu których (łącznie) organ podatkowy jest obowiązany dokonać zwrotu różnicy podatku w terminie 25 dni, licząc od dnia złożenia rozliczenia.

Wyciąg z przepisów (Ustawa o VAT art. 6)

1. kwoty podatku naliczonego, wykazane w deklaracji podatkowej, z wyłączeniem kwoty podatku naliczonego lub różnicy podatku, o której mowa w ust. 1, nierozliczonej w poprzednich okresach rozliczeniowych i wykazanej w deklaracji, wynikają z:
   1. faktur dokumentujących kwoty należności, które zostały w całości zapłacone za pośrednictwem rachunku bankowego podatnika w banku mającym siedzibę na terytorium kraju albo rachunku podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, której jest członkiem, wskazanego w zgłoszeniu identyfikacyjnym, o którym mowa w odrębnych przepisach,
   2. faktur, innych niż wymienione w lit. a, dokumentujących należności, jeżeli łączna kwota tych należności nie przekracza 15 000 zł,
   3.  dokumentów celnych, deklaracji importowej oraz decyzji, o których mowa w art. 33 ust. 2-3 oraz art. 34, i zostały przez podatnika zapłacone,
   4. importu towarów rozliczanego zgodnie z art. 33a, wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, świadczenia usług, dla którego podatnikiem jest ich usługobiorca, lub dostawy towarów, dla której podatnikiem jest ich nabywca, jeżeli w deklaracji podatkowej została wykazana kwota podatku należnego od tych transakcji.

Należy więc stwierdzić, że pierwszy element (warunek) dotyczy pochodzenia (skąd wynika) kwoty podatku. Na tym etapie ustawodawca wprowadził również dodatkowe ograniczenie kwotowe, że w zakresie faktur nieopłaconych w trybie ust. 1 lit. a (na rachunek bankowy), limit faktur dokumentujących takie należności został określony na kwotę 15 000 zł.

2. kwota podatku naliczonego lub różnicy podatku, o której mowa w ust. 1, nierozliczona w poprzednich okresach rozliczeniowych i wykazana w deklaracji nie przekracza 3000 zł,

Drugi warunek określa drugi limit kwotowy: 3000 zł, dla kwot podatku naliczonego lub różnicy podatku nierozliczonej w poprzednich okresach rozliczeniowych i wykazanych w deklaracji.

3.  podatnik złoży w urzędzie skarbowym, nie później niż w dniu złożenia deklaracji, potwierdzenie zapłaty należności, o których mowa w pkt 1 lit. a,

Trzeci warunek nakłada na podatnika obowiązek przedłożenia odpowiednich dokumentów potwierdzających zapłaty należności. Warunek ten staje się często potencjalnym problemem w uzyskaniu zwrotu.

4.  podatnik przez kolejne 12 miesięcy poprzedzających bezpośrednio okres, w rozliczeniu za który występuje z wnioskiem o zwrot w terminie 25 dni:
   1. był zarejestrowany jako podatnik VAT czynny,
   2. składał za każdy okres rozliczeniowy deklaracje, o których mowa w art. 99 ust. 1-3

- przy czym przepisy ust. 2 zdanie drugie i trzecie, ust. 2a-2c oraz ust. 4a-4f stosuje się odpowiednio.

Czwarty warunek dotyczy stricte osoby podatnika i jego podmiotowości dotyczącej podatnika VAT czynnego, i realizacji obowiązków deklaracyjnych.

Przyśpieszony zwrot VAT - przykładowy wyrok sądu administracyjnego 

Jednym z najnowszych orzeczeń w zakresie omawianego zagadnienia zwrotu podatku VAT w trybie przyspieszonym, jest Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie, który zapadł dnia 6 maja 2021 i dotyczy sprawy I SA/Sz 184/21. Sprawa dotyczyła stanu faktycznego z lipca i sierpnia 2020 roku – Sąd więc w swoich dywagacjach opierał się na przepisach dotyczących tego okresu.

Stan faktyczny

Sprawa dotyczyła dokonania zwrotu nadwyżki podatku naliczonego nad należnym, wykazanego w deklaracji podatkowej podatku od towarów i usług VAT-7. Podatniczka złożyła w sierpniu 2020 roku za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej deklarację VAT-7, za lipiec 2020. Wskazała w niej kwotę podatku do zwrotu na rachunek podatnika w terminie 25 dni (który przypadał na sierpień 2020). Dodatkowo, za pomocą platformy ePUAP, podatniczka przesłała zestawienie transakcji z rachunków bankowych. Następnie złożyła również pliki JPK_VAT za lipiec 2020, które zostały dodatkowo skorygowane jeszcze w sierpniu. Naczelnik Urzędu Skarbowego wezwał podatnika na piśmie (za pośrednictwem Poczty) do przedłożenia dokumentów źródłowych, dotyczących sprzedaży i zakupów za lipiec 2020. Chodziło o faktury VAT, dokumenty fiskalne – paragony i raport fiskalny. Podatniczka nie przedłożyła tych dokumentów. Następnie Naczelnik Urzędu Skarbowego skierował do podatniczki zawiadomienie w trybie art. 200 §1 Ordynacji podatkowej. Ponownie zostało one doręczone za pośrednictwem Poczty, w trybie art. 150§4 Ordynacji podatkowej.

Rozstrzygnięcia organów

W końcu Naczelnik Urzędu Skarbowego odmówił dokonania zwrotu nadwyżki podatku naliczonego nad należnym, w kwocie wskazanej w deklaracji podatkowej, dla podatku od towarów i usług VAT-7 za lipiec 2020 (w terminie 25 dni od dnia złożenia deklaracji). Podstawą rozstrzygnięcia organu miała być okoliczność, że przesłany przez podatniczkę rejestr zakupów JPK_VAT zawiera 110 pozycji faktur, na określoną kwotę łączną – która nie zgadza się z ilością faktur i kwotami zapłaty wskazanymi w przedstawionych wyciągach bankowych. Analiza wyciągów bankowych dla organu wskazywała 62 faktury, które zostały w całości opłacone. Dlatego organ stwierdził, że należności z 48 faktur nie zostały uregulowane w sposób określony w art. 87 ust. 6 pkt. 1 lit. a ustawy o VAT, tj. przelewem na rachunek bankowy. Następnie organ podatkowy wezwał podatniczkę do przedłożenia kolejnych dokumentów – faktur i innych. Podatniczka nie dostarczyła tychże. Postanowieniem z września 2020 Naczelnik Urzędu Skarbowego przedłużył termin zwrotu nadwyżki podatku naliczonego nad należnym, do czasu zakończenia weryfikacji rozliczenia. Od decyzji organu I instancji podatniczka złożyła odwołanie, wnosząc o uchylenie go w całości oraz umorzenie postępowania. Dyrektor Izby Skarbowej utrzymał w mocy opisaną wyżej decyzję organu podatkowego I instancji.

Proces sądowy

Sprawa została poprzez skargę podatniczki złożona do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie. Skarżąca podatniczka wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Organ złożył odpowiedź na skargę i wniósł o jej oddalenie, nie podzielając zarzutów podatniczki. Po rozpatrzeniu całej sprawy Sąd stwierdził, że skarga zasługiwała na uwzględnienie. Nie zdecydował jednak wprost, która ze stron postępowania ma rację – nie mniej zdecydował, że postępowanie organu w tej sprawie nie było prawidłowe. Dlatego też zaskarżona decyzja została uchylona.

Podsumowanie i praktyczne wskazówki z orzecznictwa

Jednym z kluczowych aspektów weryfikacji orzecznictwa w sprawach podatkowych, jest możliwość przetworzenia odpowiednich fragmentów wyroków sądowych na potrzeby innych postępowań. Przeprowadzane przez Sądy analizy są nierzadko na tyle uniwersalne, że mogą służyć wielu podatnikom. W zakresie zwrotu podatku VAT w trybie przyspieszonym, w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 6 maja 2021, sygn. akt. I SA/Sz 184/21 warto zwrócić szczególna uwagę na kilka fragmentów uzasadnienia oraz wyciągniętą tezę.

Teza (aktualna) LEX nr. 3180606:

Na podatniku ciąży obowiązek wykazania, że spełnia warunki do przyspieszonego zwrotu, jednak skoro organy uznały, że posiadany materiał dowodowy pozwala na precyzyjne ustalenia (liczba opłaconych i nieopłaconych faktur, dokładna kwota opłacona i kwota nieopłacona), to winny w uzasadnieniach decyzji zawrzeć konkretne ustalenia co do poszczególnych pozycji, pozwalające sądowi skontrolować, czy wskazane ustalenia są zgodne z rzeczywistością.

W tym miejscu, w przypadku sporu z organem podatkowym, każdy podatnik może więc wskazywać, że pomimo tego, że faktycznie to na nim ciąży obowiązek dowodowy, w zakresie wykazania przesłanek (spełnienia warunków) do skorzystania z przyspieszonego trybu zwrotu VAT – organy nie mogą przedstawionych dokumentów czy informacji traktować dowolnie, zaś ich ocena i ustalenia powinny być konkretne.

Fragmenty uzasadnienia:

Proces rozumowania organu, wnioski dotyczące oceny dowodów oraz argumenty przemawiające za przyjęciem określonego stanowiska, winny znaleźć odzwierciedlenie w uzasadnieniu decyzji (art. 210 § 4 O.p.), tak by adresat, a nadto sąd dokonujący kontroli legalności aktu, miał możliwość zapoznania się nie tylko ze stwierdzeniem organu, ale również z analizą, jaką organ przeprowadził w stosunku do każdego z dowodów.

Sporządzenie uzasadnienia jest więc nie tylko wymogiem formalnym - wynikającym z art. 210 § 1 pkt 4 i 6 O.p., ale także ma istotne znaczenie merytoryczne. Przedstawienie toku rozumowania organu podatkowego, które poprzedza wydanie decyzji, nie tylko pełni funkcję perswazyjną, przedstawiając i wyjaśniając powody podjętego rozstrzygnięcia, tak aby strona mogła się przekonać o jego słuszności, czego wymaga zasada budowania zaufania do organów podatkowych wyrażona w art. 121 O.p., ale także umożliwia kontrolę legalności aktu w postępowaniu odwoławczym lub też sądowo-administracyjnym.

W tej sytuacji, wskazując już konkretne przepisy Ustawy Ordynacja Podatkowa, Sąd wypunktował, dlaczego sporządzenie uzasadnienia powinno być odpowiednie i ma zasadnicze znaczenie merytoryczne. W ocenie orzecznictwa podatnik ma swoje obowiązki ma jednak prawo do rzetelnego opracowania swojej sprawy przez właściwe organy, a po wydaniu decyzji uzyskania odpowiedniego uzasadnienia wyjaśniającego - powody rozstrzygnięcia.

Źródła prawa:

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1325 z późn. zm.) zwana dalej „Ordynacja podatkowa”;
• Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 685 z późn. zm.). zwana dalej "Ustawa o VAT";
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie, z dnia 6 maja 2021 r. I SA/Sz 184/21.