Kontrola podatkowa - prawa i obowiązki kontrolowanego podatnika

Kontrola podatkowa opiera się na przepisach ustawy Ordynacja podatkowa (art. 281-292). Celem takiej kontroli jest sprawdzenie, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego. Co do zasady kontrola podatkowa musi być poprzedzona zawiadomieniem. Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej zawiera m.in.: oznaczenie organu oraz kontrolowanego, wskazanie zakresu kontroli, pouczenie o prawie złożenia korekty deklaracji oraz podpis osoby upoważnionej do zawiadomienia.

Zasadą jest, że kontrola podatkowa nie może być ponownie wszczęta w zakresie spraw rozstrzygniętych już wcześniej decyzją ostateczną organu podatkowego. Istnieją jednak sytuacje, w których możliwe jest wszczęcie kontroli podatkowej w zakresie spraw już rozstrzygniętych decyzją ostateczną. Dotyczy to postępowań w:

• sprawie stwierdzenia nieważności, stwierdzenia wygaśnięcia, uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznej lub wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją ostateczną
• związku z uchyleniem lub stwierdzeniem nieważności decyzji przez sąd administracyjny
• sprawie stwierdzenia nadpłaty

Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry

Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata

Termin kontroli

Kontrolę wszczyna się nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli. Jeżeli kontrola nie zostanie wszczęta w terminie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, wszczęcie kontroli wymaga ponownego zawiadomienia. Wszczęcie kontroli przed upływem 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia wymaga zgody lub wniosku kontrolowanego. W razie wyrażenia zgody lub złożenia wniosku ustnie kontrolujący sporządza adnotację.

Kontrola podatkowa bez powiadomienia

Istnieje także szereg sytuacji, gdy kontrolowany nie otrzymuje zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej. Dotyczy to sytuacji, w których kontrola:

• dotyczy zasadności zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług,
• ma być wszczęta na żądanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,
• dotyczy opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych,
• dotyczy niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej,
• ma być podjęta w oparciu o informacje uzyskane na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,
• zostaje wszczęta w trybie, o którym mowa w art. 284a § 1 Ordynacji podatkowej (tzn. gdy czynności kontrolne są niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia),
• ma charakter doraźny dotyczący ewidencjonowania obrotu za pomocą kasy rejestrującej, użytkowania kasy rejestrującej lub sporządzania spisu z natury,
• dotyczy podatku od wydobycia niektórych kopalin,
• ma charakter doraźny dotyczący sprawdzenia zachowania warunków zawieszenia działalności gospodarczej,
• dotyczy zasadności zwrotu podatku

Kontrola podatkowa może być także wszczęta bez powiadomienia, gdy organ podatkowy posiada informacje, z których wynika, że kontrolowany:

• został prawomocnie skazany a popełnienie przestępstwa skarbowego, przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, przestępstwa z ustawy o rachunkowości lub wykroczenia polegającego na utrudnianiu kontroli (w przypadku osoby prawnej ten warunek odnosi się do każdego członka zarządu lub osoby zarządzającej, a w przypadku spółek niemających osobowości prawnej - do każdego wspólnika),
• jest zobowiązanym w postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
• nie ma miejsca zamieszkania lub adresu siedziby albo doręczanie pism na podane adresy było bezskuteczne lub utrudnione.

Kontrola podatkowa bez zawiadomienia możliwa jest również w razie konieczności rozszerzenia zakresu kontroli na inne okresy rozliczeniowe, z uwagi na nieprawidłowości stwierdzone w wyniku dokonanych już czynności kontrolnych.

Po wszczęciu kontroli niezapowiedzianej informuje się kontrolowanego o przyczynie braku zawiadomienia.

W granicy upoważnienia

Kontrola przeprowadzana jest na podstawie imiennego upoważnienia udzielonego przez:

• naczelnika urzędu skarbowego lub jego zastępcę;
• wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa lub ich zastępców albo skarbnika urzędu gminy (miasta), starostwa lub urzędu marszałkowskiego;
• szefa Krajowej Administracji Skarbowej lub jego zastępcę.

Upoważnienie do przeprowadzenia kontroli podatkowej zawiera: oznaczenie organu, datę i miejsce wystawienia; wskazanie podstawy prawnej; imię i nazwisko kontrolującego (kontrolujących); numer legitymacji służbowej kontrolującego (kontrolujących); oznaczenie kontrolowanego; określenie zakresu kontroli; datę rozpoczęcia i przewidywany termin zakończenia kontroli; podpis osoby udzielającej upoważnienia, z podaniem zajmowanego stanowiska lub funkcji oraz pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego wynikających z przepisów.

Upoważnienie, które nie spełnia ww. wymagań nie może stanowić podstawy do przeprowadzenia kontroli.

Ważne! Zakres kontroli nie może wykraczać poza zakres wskazany w upoważnieniu.

Miejsce kontroli

Czynności kontrolne prowadzone są co do zasady w siedzibie kontrolowanego, w innym miejscu przechowywania dokumentacji oraz w miejscach związanych z prowadzoną przez niego działalnością i w godzinach jej prowadzenia. W przypadku gdy księgi podatkowe są prowadzone lub przechowywane poza siedzibą kontrolowanego, kontrolowany obowiązany jest zapewnić dostęp do ksiąg w swojej siedzibie albo w miejscu ich prowadzenia lub przechowywania, jeżeli udostępnienie ich w siedzibie może w znacznym stopniu utrudnić prowadzenie przez kontrolowanego bieżącej działalności.

Czynności kontrolne przeprowadzić można także w lokalu mieszkalnym, jeśli kontrolowany prowadzi tam działalność. Kontrola lub poszczególne czynności kontrolne za zgodą kontrolowanego mogą być przeprowadzane również w siedzibie organu podatkowego, jeżeli może to usprawnić prowadzenie kontroli lub kontrolowany zrezygnował z uczestniczenia w czynnościach kontrolnych.

Prawa firmy kontrolowanej

W czasie kontroli podatkowej osoba lub podmiot kontrolowany ma prawo do:

• uczestnictwa w czynnościach kontrolnych,
• udziału w przeprowadzeniu dowodów (o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków i opinii biegłych musi być zawiadomiony przynajmniej na 3 dni przed terminem, a dowodu z oględzin nie później niż bezpośrednio przed podjęciem tych czynności),
• ustanowienia pełnomocnika lub wyznaczenia reprezentanta,
• wymagania od kontrolujących przestrzegania przepisów o BHP obowiązujących w kontrolowanej jednostce,
• złożenia zastrzeżenia i wyjaśnienia do protokołu kontroli podatkowej,
• domagania się w trybie cywilnym odszkodowania za szkodę poniesioną na skutek przeprowadzenia czynności kontrolnych z naruszeniem przepisów prawa w zakresie kontroli działalności gospodarczej,
• wniesienia sprzeciwu wobec podjęcia i prowadzenia czynności kontroli podatkowej z naruszeniem przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.

Obowiązki osoby kontrolowanej

W czasie kontroli podatkowej osoba lub podmiot kontrolowany ma obowiązek:

• zapewnić wstęp na grunt oraz do budynków, lokali i innych pomieszczeń,
• udostępnić akta, księgi i inne dokumenty związane z przedmiotem kontroli,
• wydać na czas trwania kontroli akta, księgi i dokumenty (gdy kontrolujący mają uzasadnione podejrzenia, że są one nierzetelne, lub gdy podatnik nie zapewnia kontrolującym warunków umożliwiających wykonywanie czynności kontrolnych związanych z badaniem dokumentacji),
• okazać majątek podlegający kontroli i umożliwić jego oględziny,
• sporządzić na żądanie kontrolujących spis z natury,
• umożliwić - nieodpłatnie - filmowanie, fotografowanie, dokonywanie nagrań dźwiękowych oraz utrwalanie stanu faktycznego za pomocą innych nośników informacji, jeżeli film, fotografia, nagranie lub informacja zapisana na innym nośniku może stanowić dowód lub przyczynić się do utrwalenia dowodu w sprawie,
• przedstawić, na żądanie kontrolujących, tłumaczenie na język polski dokumentacji sporządzonej w języku obcym,
• udzielać w wyznaczonym terminie wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli,
• zapewnić kontrolującemu warunki do pracy, a w miarę możliwości udostępnić samodzielne pomieszczenie i miejsce do przechowywania dokumentów.

---

Można wyznaczyć pełnomocnika lub osobę do reprezentacji

Bywają przypadki, gdy choroba lub ważne obowiązki uniemożliwiają przedsiębiorcy udział w kontroli podatkowej. W takim przypadku możliwe jest wskazanie osoby fizycznej upoważnionej do reprezentacji podatnika w czasie kontroli podatkowej - trzeba to zrobić w formie pisemnej. Zgłoszenie należy skierować do odpowiedniego naczelnika urzędu skarbowego w zakresie opodatkowaniem PIT i CIT, a także do wójta burmistrza lub prezydenta miasta.

Taki reprezentant - o ile w upoważnieniu nie zostały zawarte inne instrukcje - domyślnie upoważniony jest do:

• odbioru zawiadomienia o nadchodzącej kontroli,
• wyrażenia zgody na rozpoczęcie kontroli przed minięciem 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia,
• odbioru upoważnienia do przeprowadzenia kontroli,
• zakończenia kontroli,
• złożenia wyjaśnień i zastrzeżeń do protokołu kontroli oraz wszystkich czynności kontrolnych.

Inną możliwością jest nadanie pełnomocnictwa - osoba, która je otrzyma, ma większy zakres uprawnień. Ma prawo do działania w imieniu oraz na rzecz przedsiębiorcy udzielającego pełnomocnictwa w formie pisemnej lub ustnej. Oryginał pisemnego pełnomocnictwa (albo jego właściwie poświadczony odpis) powinien być przedłożony do dokumentacji kontroli podatkowej, zaś ustne należy zgłosić do protokołu.

Czas trwania kontroli

Kontrola podatkowa nie może być prowadzona w zakresie, który był już sprawdzany i wydano przy tym decyzję ostateczną. Trzeba mieć baczenie, czy kontrolujący nie wykraczają poza zakres kontroli - nie mają prawa badać innego podatku lub innego okresu rozliczeniowego niż ten podany w zawiadomieniu. Ściśle określony musi być też czas trwania kontroli podatkowej.

Wynik kontroli

Przed wydaniem decyzji lub wyniku kontroli organ kontroli podatkowej wyznacza kontrolowanemu 7-dniowy termin do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego. Pisemne wyniki kontroli zawierają końcowe ustalenia i wnioski oraz termin usunięcia nieprawidłowości.

Kontrolowany jest obowiązany w ciągu 30 dni po upływie terminu do usunięcia nieprawidłowości, poinformować organ kontroli o sposobie ich usunięcia (organ kontroli może żądać wtedy kolejnych wyjaśnień).

Hubert Rabiega (hubert.rabiega@infor.pl)