Świadczenie usług opieki na terytorium innych państw członkowskich UE a VAT

Modele świadczenia usługi

Na rynku spotkać się można z 3 zasadniczymi modelami świadczenia usług opieki w innych państwach: usługodawca albo sam zawiera bezpośrednio umowy zlecenia z opiekunami – osobami fizycznymi z Polski, które również nie występują jako podatnicy VAT i nie wystawiają faktur VAT za swoją pracę, albo kupuje taką usługę od pośredników którzy pozyskają i zawrą umowy z opiekunami, którzy świadczyć będą usługi na podstawie umów usługodawcy z konsumentami. Dodatkowo, na trudniejszych rynkach występować w kraju rzeczywistego świadczenia usług może dodatkowo biuro nadzoru wykonania umów na rzecz konsumentów zarówno przez bezpośrednio zatrudnionych opiekunów, jak i podwykonawców.

Polecamy: Biuletyn VAT

Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry

Opodatkowanie VAT usług wykonanych przez bezpośrednio zatrudnionych opiekunów

Zgodnie z art. 28c ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2017 r., poz. 1221 ze zm.), zwana dalej „ustawą z dnia 11 marca 2004 r.”) miejscem świadczenia usług na rzecz podmiotów niebędących podatnikami jest zasadniczo miejsce, w którym usługodawca posiada siedzibę działalności gospodarczej. Alternatywnie miejscem świadczenia usługi może być stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, o czym dalej. W przypadku gdy usługodawca nie posiada siedziby działalności gospodarczej lub stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej miejscem świadczenia usług jest miejsce, w którym posiada on stałe miejsce zamieszkania lub zwykłe miejsce pobytu.

Przy założeniu, że na miejsce rzeczywistego świadczenia usługi wysyłany jest wyłącznie opiekun, w opinii autora postawić można tezę, że w kraju tym nie ma stałego miejsca prowadzenia działalności usługodawcy odmiennego niż państwo siedziby, miejsca zamieszkania lub zwykłe miejsce pobytu. Jeżeli będzie to Polska to tutaj znajdować się będzie miejsce świadczenia usługi i obowiązywać będzie polskie prawo. Przy założeniu, że wykonywana usługa odpowiada przedmiotowo usłudze opisanej w art. 43 ust. 1 pkt 23 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., to będzie to usługa zwolniona.

Opodatkowanie VAT usług wykonanych przez opiekunów zatrudnionych przez podwykonawców.

W tym wariancie usługi na rzecz konsumentów zdaniem autora również korzystają ze zwolnienia z VAT, gdyż dochodzi w takim wypadku do odprzedaży tożsamych usług podwykonawców, jakie sama świadczy przy pomocy opiekunów. Zgodnie bowiem z przepisem art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. w przypadku gdy podatnik, działając we własnym imieniu, ale na rzecz osoby trzeciej, bierze udział w świadczeniu usług, przyjmuje się, że ten podatnik sam otrzymał i wyświadczył te usługi. Przepis ten usankcjonował tzw. „refakturowanie” usług, tj. odprzedaż usług wykonanych faktycznie przez podmiot trzeci, z tą samą stawką, jak jest uwidoczniona na fakturze zakupowej – chyba że jest to stawka błędna. Jednocześnie przepisy art. 43 ust. 17-17a ustawy z dnia 11 marca 2004 r., zawierające dodatkowe warunki stosowania tego zwolnienia, potwierdzają taki sposób opodatkowania:

Zwolnienia, o których mowa w ust. 1 pkt 18, 18a, 22-24, 26, 28, 29, 31, 32 i 33 lit. a, nie mają zastosowania do dostawy towarów lub świadczenia usług ściśle związanych z usługami podstawowymi, jeżeli:

1) nie są one niezbędne do wykonania usługi podstawowej, zwolnionej zgodnie z ust. 1 pkt 18, 18a, 22-24, 26, 28, 29, 31, 32 i 33 lit. a lub

2) ich głównym celem jest osiągnięcie dodatkowego dochodu przez podatnika, przez konkurencyjne wykonywanie tych czynności w stosunku do podatników niekorzystających z takiego zwolnienia.

17a. Zwolnienia, o których mowa w ust. 1 pkt 18a, 23, 26, 28, 29 i 33 lit. a, mają zastosowanie do dostawy towarów lub świadczenia usług ściśle związanych z usługami podstawowymi, dokonywanych przez podmioty świadczące usługi podstawowe.

W tym wariancie podmiot bezpośrednio pod kątem formalnym świadczący usługi na rzecz konsumentów (umowy i płatności muszą być bezpośrednio z nimi i od nich na rzecz tego podmiotu), ale faktycznie wykonywać będą, obok opiekunów „własnych”, także podwykonawcy za pomocą zatrudnionych przez  siebie osób. Oznacza to, że strona umów z konsumentami ostatecznymi usługi, czyli sprzedawca usług na rzecz konsumentów będzie:

 - działać we własnym imieniu,

 - na rzecz jednak osób trzecich, czyli konsumentów,

 - brać udział w świadczeniu usług opieki,

 - poprzez otrzymanie tych usług od podwykonawców i ich odprzedaż na rzecz konsumentów.

Tym samym spełnione zostaną wszystkie przesłanki do zastosowania przepisu art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 11 marca 2004 i refakturowania przez takiego sprzedawcę usług podwykonawców na konsumentów.

Pozostaje jednak kwestia właściwej stawki VAT. Generalną zasadą refakturowania jest bowiem odprzedaż zakupionych usług z tą samą stawką z jak się zakupiło - choć nie jest to wprost zapisane w prawie, ale raczej wynika z całokształtu przepisów. Jednocześnie jednak zakup usługi z błędną stawką nie uprawnia podmiotu, o którym mowa w art. 8 ust. 2a powołanej ustawy do jej odprzedaży z taką samą błędną stawką. W tym wypadku, zdaniem autora, skoro przedmiotem świadczenia na rzecz konsumentów będą usługi opisane w art. 43 ust. 1 pkt 23 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., a jednocześnie miejscem świadczenia tych będzie Polska (bo odbiorcami są nie podatnicy – zgodnie z art. 28c tej ustawy i w tym wariancie również nie powstaje stałe miejsce prowadzenia działalności w kraju konsumentów), to właściwa dla nich stawka będzie zwolniona („zw.”). Niezależnie zatem z jaką stawką ostateczny sprzedawca usług otrzyma od podwykonawców fakturę, to refakturować w tym wariancie powinien ze stawką „zw.”. Jednocześnie, gdyby którykolwiek z podwykonawców wystawił błędnie fakturą z inną stawką, która to faktura zawierała by kwotę VAT naliczonego, to ostatecznemu sprzedawcy usług nie będzie przysługiwać prawo do odliczenia VAT naliczonego z takiej faktury, stosowanie do przepisu art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r.

Opodatkowaniu w przypadku powołania biura nadzoru, przedstawicielstwa itp. na terytorium kraju ostatecznych odbiorców usług

Niezależnie od tego jaka będzie ją łączyć usługodawcę z ww przedstawicielstwem umowa (t. np. o pracę, zlecenie fakturowe lub bezfakturowe), bo dla zakresu opodatkowania zdaniem autora nie ma to jej zdaniem znaczenia. Znaczenie za to ma sam fakt ustanowienia takiego biura w innym państwie członkowskim, gdyż zdaniem autora spowoduje to powstanie stałego miejsca prowadzenia działalności w rozumieniu art. 28c ust. 2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. Pojęcie to, jakkolwiek nie zdefiniowane wprost w tej ustawie, należy bowiem rozumieć dość szeroko. 

Doczekało się ono bowiem wyjaśnienia Trybunału Sprawiedliwości UE w polskiej sprawie (z uwagi na tożsame brzemienni art. 44 dyrektywy VAT), w wyroku z dnia 16 października 2014 r. C‑605/12 Welmory sp. z o.o. przeciwko Dyrektorowi Izby Skarbowej w Gdańsku. TS UE stwierdził tam m.in., iż:

„Aby spółkę cypryjską, w okolicznościach takich jak w sprawie głównej, można było uważać za posiadającą stałe miejsce prowadzenia działalności w rozumieniu art. 44 dyrektywy VAT, powinna ona dysponować w Polsce przynajmniej strukturą charakteryzującą się wystarczającą stałością, umożliwiającą, w zakresie zaplecza personalnego i technicznego, w Polsce odbiór i wykorzystywanie usług świadczonych przez spółkę polską do własnych potrzeb działalności gospodarczej, czyli zarządzania danym systemem aukcji elektronicznych, a także emisji i sprzedaży „bidów”.

60 Działalność gospodarcza prowadzona przez spółkę cypryjską, będąca przedmiotem postępowania głównego, polega na zarządzaniu systemem aukcji elektronicznych i obejmuje udostępnianie przez spółkę polską internetowej strony aukcyjnej oraz emisję i sprzedaż „bidów” konsumentom w Polsce. Okoliczność, że taka działalność może być wykonywana bez zapotrzebowania na faktyczne zaplecze personalne i techniczne na terytorium polskim, nie jest decydująca. Mimo jej szczególnego charakteru taka działalność gospodarcza wymaga przynajmniej odpowiedniej struktury, w szczególności w zakresie zaplecza personalnego i technicznego, takiego jak wyposażenie informatyczne, serwery i odpowiednie oprogramowanie.” Konkludując swoje wywody następującą tezą: „pierwszy podatnik mający siedzibę działalności gospodarczej w jednym państwie członkowskim, który korzysta z usług świadczonych przez drugiego podatnika mającego siedzibę w innym państwie członkowskim, powinien być uważany za posiadającego w tym innym państwie członkowskim „stałe miejsce prowadzenia działalności” w rozumieniu art. 44 dyrektywy VAT, w celu określenia miejsca opodatkowania tych usług, jeżeli to stałe miejsce charakteryzuje się wystarczającą stałością oraz odpowiednią strukturą w zakresie zaplecza personalnego i technicznego, by umożliwić mu odbiór usług i wykorzystywanie ich do celów jego działalności gospodarczej, czego zbadanie należy do sądu odsyłającego.”

Zdaniem autora, w analizowanym przypadku, jeszcze bardziej wyraziście niż w sprawie Wellmory, dojdzie do utworzenia stałego miejsca prowadzenia działalności. Niezależnie bowiem od tego, czy biuro będzie podatnikiem VAT, czy osobą zatrudniona przez usługodawcę, w zakresie usług wykonywanych w „zdalny sposób” z Polski na rzecz Konsumentów przez usługodawcę, dojdzie element organizacyjny i techniczny (telefon komputer itp. sprzęt do wykonywania usług na miejscu) nakazujący zidentyfikowanie tak stałego miejsca prowadzenia działalności i rozpoznanie miejsca świadczenia usług w danym państwie gdzie będzie się znajdować takie biuro – zgodnie z art. 28c ust. 2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. Mowa o państwie, bo wyobrazić można sobie sytuację, w której biuro ma charakter regionalny i nadzoruje np. opiekunów i podwykonawców w kilku bliskich krajach. Karej podatkowania będzie wówczas kraj położenia biura, niewykonywania faktycznego usług. To powoduje określone konsekwencje dla ich opodatkowania.

Po pierwsze usługi te należy fakturować na konsumentów ze stawką „np.” zarówno w przypadku świadczenia ich przez opiekunów, z którymi usługodawca ma bezpośrednie umowy, jak i przez podwykonawców. W tym drugim wypadku dochodzi bowiem do odprzedaży usług na zasadach wynikających z art. 8 ust. 2a powołanej ustawy wg reguł opisanych w poprzednim punkcie. Tylko że stawka jest inna, bo zamiast „zw.” jest to stawka „np.”. Zdaniem jednak autora, niezależnie od tego, czy usługodawca otrzyma od podwykonawców fakturę ze stawką „zw.”, „np.” czy wyrażoną w procencie podstawy opodatkowania, to konsumentom i tak jest zobowiązany wystawić fakturę ze stawką „np.” i taką stawkę wobec nich zastosować. Jednocześnie także w tym wypadku błąd podwykonawcy polegający na wystawieniu faktury z inną stawką, która to faktura zawierała by kwotę VAT naliczonego spowoduje, iż usługodawcy nie będzie przysługiwać prawo do odliczenia VAT naliczonego z takiej faktury mimo przepisu art. 86 ust. 8 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r.

Przepis ten bowiem stanowi, iż podatnik ma również prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, o której mowa w ust. 2 tego artykułu, jeżeli importowane lub nabyte towary i usługi dotyczą dostawy towarów lub świadczenia usług przez podatnika poza terytorium kraju, jeżeli kwoty te mogłyby być odliczone, gdyby czynności te były wykonywane na terytorium kraju, a podatnik posiada dokumenty, z których wynika związek odliczonego podatku z tymi czynnościami. Sam ten przepis nie może jednak uprawniać usługodawcy do odliczenia, skoro, jeżeli miejsce świadczenia tych usług znajdowałoby się w Polsce, to i tak nie miałaby ona prawa do odliczenia, bo byłyby to usługi zwolnione przedmiotowe, a więc nie dające prawa do odliczenia. 

Mirosław Siwiński, radca prawny, doradca podatkowy,

Dyrektor Departamentu podatków Kancelarii Prof. W. Modzelewskiego