Sprawozdanie finansowe 2020 - rekomendacje KSR

Sprawozdanie finansowe za 2020 rok - rekomendacje Komitetu Standardów Rachunkowości

Komitet kieruje te Rekomendacje do osób odpowiedzialnych za sporządzenie sprawozdania finansowego tj. kierowników jednostek, osób, którym powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych (księgowi jednostek, właściciele i pracownicy biur rachunkowych), pracowników służb finansowo-księgowych, a także interesariuszy, którzy oczekują rzetelnej i jasnej informacji o sytuacji finansowej i majątkowej oraz wyniku finansowym jednostek.

Sprawozdanie finansowe w czasie pandemii COVID -19 - Rekomendacje Komitetu Standardów Rachunkowości - treść

Rekomendacje są dość obszernym dokumentem (46 stron), który dzieli się na następujące części (rozdziały):

I. Wstęp

II. Założenie kontynuacji działalności w czasie COVID-19 z uwzględnieniem zdarzeń po dniu bilansowym

III. Inwentaryzacja w czasie COVID -19

IV. Ujęcie w księgach rachunkowych oraz prezentacja i ujawnienia w sprawozdaniu finansowym wsparcia uzyskanego w ramach tzw. Tarczy Antykryzysowej oraz w ramach innych form pomocy

V. Ujęcie w księgach rachunkowych oraz prezentacja i ujawnienia w sprawozdaniu finansowym dodatkowych kosztów działalności operacyjnej spowodowanych COVID-19

VI. Ostrożna wycena aktywów i zobowiązań w celu uwzględnienia skutków gospodarczych COVID-19, w tym aktualizacja szacunków i wycena w wartościach godziwych - ujmowanie w księgach rachunkowych oraz prezentacja i ujawnienia w sprawozdaniu finansowym

VII. Wycena produktów przy niewykorzystanych na skutek COVID-19 zdolnościach produkcyjnych

VIII. Sprawozdanie z działalności – informacje w związku z COVID-19

We Wstępie Komitet zauważa m.in., że w wyniku COVID-19 i związanego z tym pogorszenia się sytuacji w jednostce i jej otoczeniu gospodarczym, zmniejszenia przychodów i przepływów pieniężnych, kluczową sprawą staje się ocena zdolności jednostki do kontynuowania działalności w najbliższym czasie, a zatem do zaciągania i spłacania na czas zobowiązań, oraz realności stanów i wartości posiadanych zasobów.

Opracowanie rekomendacji zostało poprzedzone ankietą (której wyniki są dostępne TUTAJ). Zdaniem Komitetu wyniki tej ankiety potwierdziły, że w związku z COVID-19, zastosowania nietypowych rozwiązań mogą wymagać następujące kwestie: zasadność przyjęcia założenia kontynuacji działalności przy sporządzaniu sprawozdania finansowego (w warunkach nieznanych ryzyk i istotnej niepewności co do przyszłości) z uwzględnieniem zdarzeń po dniu bilansowym; inwentaryzacja drogą spisu z natury w czasie pandemii; ujęcie w księgach rachunkowych, prezentacja i ujawnienia w sprawozdaniu finansowym wsparcia uzyskanego w ramach tzw. Tarczy Antykryzysowej; oraz dodatkowych kosztów działalności operacyjnej spowodowanych COVID-19; odpowiedzialne stosowanie zasady ostrożnej wyceny aktywów i zobowiązań, w tym aktualizacja szacunków i wyceny aktywów; w tym produktów z uwagi na niewykorzystane na skutek COVID-19 zdolności produkcyjne.

Tym zagadnieniom poświęcono kolejne rozdziały rekomendacji.

NOWOŚĆ na Infor.pl: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!

Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata

Polecamy: INFORLEX Księgowość

Ocena zdolności jednostki do kontynuacji działalności

W Rozdziale II Komitet Standardów Rachunkowości zaleca, by dokonując oceny zdolności jednostki do kontynuacji działalności, kierownik jednostki rozważył negatywne, ale wciąż realne scenariusze dalszego rozwoju pandemii oraz jej wpływu na jednostkę (np. stres-testy). I nawet jeśli uzna, że zdolność ta jest zachowana, powinien rozważyć czy nie występuje istotna niepewność dotycząca zdarzeń lub uwarunkowań, które mogą budzić poważne obawy co do możliwości kontynuowania działalności.

Zdaniem Komitetu ważne jest, aby analiza uwzględniała wszystkie kluczowe ryzyka, we wszystkich obszarach działalności i w łańcuchu dostaw jednostki. Oceniając zdolność jednostki do kontynuacji działalności kierownik jednostki powinien:

- zaktualizować prognozy dotyczące przyszłości biorąc pod uwagę zidentyfikowane czynniki ryzyka i różne możliwe scenariusze rozwoju sytuacji (ważne jest, aby wziąć pod uwagę także scenariusze negatywne), w tym ocenić możliwość realizacji umów w różnych scenariuszach, oraz

- ocenić  swoje  plany  przeciwdziałania  zdarzeniom  i  uwarunkowaniom,  które  mogą ujemnie wpływać na zdolność jednostki do kontynuowania działalności, w tym w szczególności kwestie związane z dostępnością źródeł finansowania, a także ocenia czy te plany są wykonalne i realne.

Wskazane jest też udokumentowanie oceny zdolności jednostki do kontynuacji działalności i jej wyników.

Inwentaryzacja

W Rozdziale III Komitet zauważył, że w okresie COVID-19 szczególnie utrudnione może być przeprowadzenie inwentaryzacji drogą spisu z natury, stąd Rekomendacje zostały ograniczone do tej metody inwentaryzacji. Kierownik jednostki dokonując oceny potencjalnych ryzyk wpływających na jej działalność, w tym także związanych z COVID-19, powinien wg Komitetu zdecydować, czy skorzystanie z zezwolenia zawartego w art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy o rachunkowości (dopuszczającego inwentaryzację drodze weryfikacji jeśli przeprowadzenie spisu z natury z przyczyn uzasadnionych nie jest możliwe) jest rzeczywiście jedyną drogą do przeprowadzenia inwentaryzacji. Dokument uzasadniający przeprowadzenie inwentaryzacji drogą weryfikacji zamiast spisu z natury wraz z dokumentacją potwierdzającą porównanie danych ksiąg rachunkowych na dzień bilansowy z odpowiednimi dokumentami powinien stanowić załącznik do protokołu weryfikacji.

Zastosowanie art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy o rachunkowości może być zdaniem Komitetu szczególnie trudne (jeśli nie wręcz niemożliwe) dla ustalania stanu rzeczywistego zapasów materiałów, towarów i produktów gotowych nie objętych bieżącą ewidencją księgową (sytuacja opisana w art. 17 ust. 2 pkt. 4 ustawy o rachunkowości). Remanentowe ustalenie zapasów na dzień bilansowy koryguje koszty okresu i ma wpływ na wynik finansowy jednostki. Brak bieżącej ewidencji księgowej uniemożliwia zastosowanie metody weryfikacji. Zastosowanie szacunków (w przypadku materiałów - opartych przykładowo - o analizę zakupów, zużycia, produkcji, porównania z poprzednim okresem) może nie dać wiarygodnych podstaw do określenia wartości zapasów.
W takiej sytuacji, gdy brak jest możliwości remanentowego ustalenia zapasów na dzień bilansowy jednym z rozwiązań do rozważenia, w przypadku gdy nie nastąpiła istotna fluktuacja sprzedaży itp., jest przyjęcie stanu zapasów na poziomie stanu na koniec roku poprzedniego/ostatniego spisu remanentowego - sugeruje Komitet. W każdym przypadku decydując się (z konieczności) na inny, niż spis z natury, sposób ustalenia stanu rzeczywistego omawianych zapasów należy mieć na uwadze znaczenie tej pozycji zgodnie z zasadą istotności, o której mowa w art. 4a ustawy. Zastąpienie spisu z natury zapasów materiałów, towarów i produktów nieobjętych bieżącą ewidencją księgową innym sposobem ustalenia ich stanu wymaga ujawnienia (wraz z opisem tego sposobu) we wprowadzeniu do sprawozdania finansowego w punkcie dotyczącym ustalania wyniku finansowego.

Zdaniem Komitetu Standardów Rachunkowości w przypadku ograniczeń kadrowych godnym zalecania jest przewidzenie:
- możliwości modyfikacji składów zespołów spisowych w trakcie spisu,
- tworzenia listy rezerwowej osób awaryjnie zasilających zespoły spisowe (w przypadku zachorowań i wyłączeń),
- dopuszczenia w wyjątkowych sytuacjach (a taką jest epidemia COVID-19) do ograniczenia zespołu spisowego do jednej osoby,
- procedur postępowania w przypadku nieobecności w trakcie spisu z natury osób odpowiedzialnych (możliwe nasilenie w czasie epidemii),
- wydłużenia terminów prac i przerwania spisu.

Dobierając osoby uczestniczące w pracach inwentaryzacyjnych należy jednak pamiętać, by w skład zespołu spisowego wchodziły osoby, które mają wiedzę o gospodarce zapasami podlegającymi spisowi przez zespół.

Wsparcie finansowe z tzw. Tarczy Antykryzysowej i innych form pomocy w sprawozdaniu finansowym i księgach rachunkowych

Komitet zaznaczył Rozdziale IV, że otrzymane w postaci środków pieniężnych dofinansowanie (zarówno podmiotowe jak i przedmiotowe) do prowadzonej działalności gospodarczej stanowi przychód jednostki zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 30 ustawy o rachunkowości. Dofinansowanie to ma charakter incydentalny, dlatego równowartość otrzymanych środków pieniężnych z tego tytułu ujmuje się w księgach rachunkowych jako zwiększenie pozostałych przychodów operacyjnych, w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 32 ustawy o rachunkowości, w dacie dokonania tej operacji gospodarczej (wpływu środków pieniężnych), na podstawie wyciągu bankowego. Chodzi tu np. o dofinansowanie wynagrodzeń pracowników, postojowe i inne formy pomocy finansowej państwa kierowanej do przedsiębiorców.

Prezentacja dofinansowania w sprawozdaniu finansowym

Zdaniem Komitetu Standardów Rachunkowości otrzymane przez jednostkę dofinansowanie (bezzwrotna pomoc finansowa udzielona ze środków publicznych) zaleca się zaprezentować w Rachunku zysków i strat, w jednostkach sporządzających sprawozdania finansowe zgodnie z załącznikiem 1, 4, 5 i 6 do ustawy o rachunkowości, w następujący sposób:

• Załącznik nr 1: w pozycji Pozostałe przychody operacyjne jako Inne przychody operacyjne (w wariancie kalkulacyjnym w pozycji G.IV., w wariancie porównawczym w pozycji D.IV.),

• Załącznik nr 4: w pozycji C. Pozostałe przychody i zyski, w tym aktualizacja wartości aktywów,

• Załącznik nr 5: w pozycji Pozostałe przychody operacyjne (w wariancie kalkulacyjnym w pozycji F., w wariancie porównawczym w pozycji D.),

• Załącznik nr 6: w pozycji I. Pozostałe przychody operacyjne.

Ujawnienia dofinansowania w sprawozdaniu finansowym

Otrzymana pomoc w postaci dofinansowania może istotnie wpływać na ocenę sytuacji majątkowej i finansowej oraz wynik finansowy jednostki. Jeżeli tak jest, to jednostki sporządzające sprawozdania finansowe zgodnie z załącznikiem 1, 5 i 6 do ustawy, o rachunkowości w części pn. Dodatkowe informacje i objaśnienia, ujawniają charakter oraz kwotę otrzymanego dofinansowania w następujący sposób:

• Załącznik nr 1: w ust. 2 pkt 10, jako przychód, który wystąpił incydentalnie lub ma nadzwyczajną wartość i - według uznania jednostki - w ust. 10, jako inne informacje, które mogłyby wpłynąć w istotny sposób na ocenę sytuacji majątkowej i finansowej oraz wynik finansowy jednostki,

• Załącznik nr 5: w punkcie 11, jako przychód, który wystąpił incydentalnie lub ma nadzwyczajną wartość,

• Załącznik nr 6: w punkcie 4 - jako przychód, który jest elementem struktury przychodów jednostki, wraz ze wskazaniem jego źródła i - według uznania jednostki - w punkcie 8, jako inna informacja, która mogłaby wpłynąć w istotny sposób na ocenę sytuacji majątkowej i finansowej oraz wynik finansowy jednostki.

W załączniku nr 4 nie przewidziano takiej pozycji ujawnień. Jeżeli jednak dofinansowanie to w sposób istotny wpływa na ocenę sytuacji majątkowej i finansowej oraz wynik finansowy jednostki mikro (w rozumieniu ustawy), to zasadnym jest skorzystanie z uprawnienia przewidzianego w art. 50 ust. 1 ustawy i ujawnienie kwoty oraz charakteru tego przychodu.

Rekomendacje dotyczą także ujmowania w księgach rachunkowych i prezentacji w sprawozdaniu finansowym:
- umorzonych lub zmniejszonych zobowiązań publicznoprawnych (np. podatków, składek);
- udogodnień w spłacie kredytów oraz pożyczek udzielonych przez bank;
- pożyczek uzyskanych na preferencyjnych warunkach;
- subwencji finansowej udzielonej przez PFR.

Dodatkowe koszty działalności operacyjnej spowodowane epidemią COVID-19

Zdaniem Komitetu najczęściej występujące dodatkowe koszty spowodowane epidemią COVID-19 to koszty spowodowane:

• zakupem środków ochrony osobistej (maseczek, rękawiczek, płynów do dezynfekcji),
• odkażaniem pomieszczeń, w których prowadzona jest działalność,
• dostosowaniem miejsc do bezpiecznej pracy (obudowy pleksiglasowe, przegrody),
• pracą zdalną (zakup sprzętu informatycznego i dostępu do internetu dla pracowników skierowanych do pracy w domu lub ekwiwalentu finansowego dla pracownika, który za zgodą pracodawcy, będzie wykorzystywał sprzęt osobisty, na przykład telefon komórkowy, laptop),
• odwołanymi podróżami służbowymi (pobyty w hotelach, przeloty samolotem, zaliczki czy przedpłaty),
• likwidacją zapasów z tytułu utraty ich wartości, na przykład z powodu braku przydatności do spożycia, czy utraty możliwości zbytu,
• zapewnieniem transportu pracownikom wobec braku dostępu do transportu zbiorowego.

Komitet udzielił (w Rozdziale V) rekomendacji odnośnie ujęcia w księgach rachunkowych oraz prezentacji i ujawnienia w sprawozdaniu finansowym tych kosztów.

Przykładowo wartość zakupionych (w związku z COVID-19) środków dezynfekujących, rękawiczek, półmasek filtrujących i masek połączonych z filtrami, służących bezpośrednio do ochrony pracowników ujmuje się w księgach rachunkowych jednostki na kontach kosztów według rodzajów np.:

a) „Ubezpieczenia  społeczne  i  inne  świadczenia”  –  jeżeli  środki  ochronne  zostały przekazane poszczególnym pracownikom jednostki;

b) „Zużycie materiałów i energii” – gdy środki ochronne zostały udostępnione wszystkim pracownikom w sposób nieograniczony (tj. płyn dezynfekujący, rękawiczki i maseczki dostępne są w określonych pomieszczeniach np. łazienka, korytarze i pomieszczenia biurowe) lub służą klientom.

Jeżeli jednostka prowadzi ewidencję kosztów w układzie kalkulacyjnym lub stosuje układ rodzajowy i kalkulacyjny, wówczas odnosi wskazane koszty na konto „Koszty ogólnego zarządu” w układzie kalkulacyjnym.

Dodatkowe koszty działalności operacyjnej spowodowane COVID-19 służące bezpośrednio ochronie pracowników Komitet zaleca zaprezentować w Rachunku zysków i strat, w jednostkach sporządzających sprawozdania finansowe zgodnie z załącznikiem 1, 4, 5 i 6 do ustawy, w następujący sposób:

• Załącznik nr 1: w wariancie kalkulacyjnym E. Koszty ogólnego zarządu, natomiast w wariancie porównawczym w pozycji B. Koszty działalności operacyjnej (odpowiednio w poz. B.II Zużycie materiałów i energii lub poz. B.VI Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia),

• Załącznik nr 4: w pozycji B. Koszty podstawowej działalności operacyjnej (odpowiednio w poz. B.II Zużycie materiałów i energii lub B.III Wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia),

• Załącznik nr 5: w wariancie kalkulacyjnym odpowiednio w pozycji D. Koszty ogólnego zarządu, natomiast w wariancie porównawczym w pozycji B. Koszty działalności operacyjnej (odpowiednio w poz. B.II Zużycie materiałów i energii oraz poz. B.V Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia),

• Załącznik nr 6: w pozycji G. Koszty ogólnego zarządu.

Komitet Standardów Rachunkowości rekomenduje, aby w informacji dodatkowej do sprawozdania finansowego, w części pn. Dodatkowe informacje i objaśnienia, jednostki ujawniły charakter oraz kwotę poniesionych kosztów, jeżeli informacja ta mogłaby w sposób istotny wpłynąć na ocenę ich sytuacji majątkowej i finansowej oraz wynik finansowy. Proponuje się ujawnienie tej informacji: w załączniku nr 1 do ustawy w ust. 2 pkt 10, jako koszty, które mają nadzwyczajną wartość (patrz pkt 2) lub wystąpiły incydentalnie (patrz pkt 3), analogicznie w załączniku nr 5 do ustawy w pkt 11. Natomiast w załączniku nr 6 do ustawy w pkt 8, jako inna informacja, która mogłaby wpłynąć w istotny sposób na ocenę sytuacji majątkowej i finansowej oraz wynik finansowy jednostki.

Ostrożna wycena aktywów i zobowiązań w celu uwzględnienia skutków gospodarczych COVID-19

Komitet udzielił też w Rozdziale VI rekomendacji (łącznie ze wskazaniem praktycznych przykładów) odnośnie ujęcia w księgach rachunkowych oraz prezentacji i ujawnienia w sprawozdaniu finansowym - ostrożnej wycena aktywów i zobowiązań w celu uwzględnienia skutków gospodarczych COVID-19, w tym aktualizacji szacunków i wyceny w wartościach godziwych.

Zdaniem Komitetu, jeżeli wystąpią przesłanki wskazujące na możliwą utratę wartości aktywów kierownictwo jednostki zobligowane jest do dokonania własnego osądu, na podstawie dostępnych i wiarygodnych informacji, w celu określenia dla tych składników majątkowych wartości szacunkowych oraz zapewnienia ich rzetelnej prezentacji w sprawozdaniu finansowym jednostki. Ewentualne zmiany wartości szacunkowych, wywołane skutkami COVID-19 ujmuje się w księgach rachunkowych roku bieżącego.

Wycena produktów przy niewykorzystanych na skutek COVID-19 zdolnościach produkcyjnych

Komitet Standardów Rachunkowości w Rozdziale VII Rekomendacji zwrócił uwagę, że kryzys epidemiczny spowodował bezprecedensowe załamanie konsumpcji i ograniczenie zakresu działalności wielu przedsiębiorstw. Przyczyniło się to do obniżenia wielkości produkcji poniżej normalnych zdolności produkcyjnych lub do bezczynności zakładów produkcyjnych. W związku z powyższym należy się liczyć z dużym niewykorzystaniem na skutek COVID-19 zdolności produkcyjnych.

Szczególnie ważne w tej sytuacji jest (zdaniem Komitetu) prawidłowe, zgodne z art. 28 ust. 3 ustawy o rachunkowości, ustalanie kosztu wytworzenia produktów i niezaliczanie do kosztów ich wytworzenia, kosztów będących konsekwencją niewykorzystanych zdolności produkcyjnych. Dużym ryzykiem gospodarczym obciążone są zwłaszcza te jednostki, które skorzystają z zapisu art. 28 ust. 4a ustawy o rachunkowości i podejmą decyzję o doliczaniu do kosztów bezpośrednich produktu, kosztów pośrednich związanych z wytwarzaniem tego produktu, niezależnie od poziomu wykorzystania zdolności produkcyjnych.

Przykładem takiego ryzyka jest zawyżanie kosztów wytwarzanych wyrobów o koszty niewykorzystanych zasobów i zawyżanie ich cen sprzedaży. Przekłada się to na ograniczenie zakupów tych wyrobów przez klientów i zmniejszenie wielkości produkcji w kolejnych okresach, co skutkuje rozliczaniem kosztów niewykorzystanych zasobów na coraz mniejszą ilość wyrobów (zjawisko to określane jest mianem spirali śmierci kosztów stałych). Zastosowanie wymienionego uproszczenia wpłynie na nieprawidłowe decyzje zarówno w tej jednostce, jak i decyzje użytkowników jej sprawozdania finansowego poprzez istotny wpływ na rzetelne przedstawienie sytuacji finansowej jednostki.

Sprawozdanie z działalności (szd) – informacje w związku z COVID-19

Komitet Standardów Rachunkowości w Rozdziale VIII Rekomendacji omówił zakres wymogów art. 49 ust. 2 ustawy o rachunkowości w kontekście COVID-19 bez odnoszenia się do przepisów dotyczących skonsolidowanego szd ani przepisów szczególnych wydanych dla pewnych jednostek na podstawie ww. ustawy, a dotyczących szd. Zdaniem Komitetu COVID-19 należy potraktować jako zdarzenie na tyle istotne z punktu widzenia osiągniętych wyników finansowych, sytuacji w zakresie płynności, czy sytuacji majątkowo-finansowej jednostki, oraz stanowiące istotny czynnik ryzyka w przyszłości, że przekazywanie oceny skutków, w tym możliwych skutków, jest zasadne, a wręcz pożądane. Tym bardziej, że z pandemią wiążą się także zmiany prawno-regulacyjne, wpływające na całą gospodarkę.

Komitet zaleca przedstawić obszary działalności, na jakie COVID-19 miała przełożenie - omawiając wyniki i sytuację za okres, za który sporządzane jest sprawozdanie finansowe, w uzupełnieniu do ujawnień zawartych w sprawozdaniu finansowym – zarówno we wprowadzeniu, jak i w dodatkowych informacjach i objaśnieniach. Zasadnym jest wskazanie także na co stan pandemii może mieć przełożenie w dającej się przewidzieć przyszłości przy założeniu różnych scenariuszy. Należy zwrócić przy tym uwagę, że dla potrzeb oceny kontynuacji działalności kierownik jednostki powinien rozważać negatywne, ale nadal realne scenariusze (tzw. stres-testy). Analiza powinna skupiać się na kluczowych dla jednostki obszarach działalności i kluczowych założeniach ze wskazaniem źródeł niepewności i ryzyka.

Zdaniem Komitetu w szd należy uwzględnić informacje do dnia jego sporządzenia i ich wpływ na sprawozdanie finansowe, a zatem powinno się podać także stosowne informacje z roku 2021, a nie tylko te, które miały miejsce w 2020 roku.

Źródło: Sprawozdanie finansowe w czasie pandemii COVID -19 - Rekomendacje Komitetu Standardów Rachunkowości