Kontrola ZUS

Ile powinna zgodnie z prawem trwać kontrola ZUS-u? W jaki sposób ZUS nadużywa przepisów by przedłużać kontrole? Wyjaśnia dr Katarzyna Kalata – radca prawny z Kancelarii Kalata.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych podsumował właśnie wyniki kontroli zwolnień lekarskich prowadzonych od stycznia do września 2023 roku. Kwota obniżonych i cofniętych świadczeń po kontroli zwolnień wyniosła w całym kraju 129 mln 377 tys. zł. Przy tej okazji ZUS wskazał różne sposoby nadużywania zwolnień lekarskich na jakie natknął się w czasie kontroli.

W ciągu trzech lat ma powstać wirtualne biuro rachunkowe Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. ZUS tym samym chce wziąć na siebie większość rozliczeń i przygotowywać dokumenty, które przedsiębiorca będzie musiał tylko ostatecznie zatwierdzić. W założeniu takie działanie ma zredukować liczbę błędów i zmniejszyć liczbę kontroli. Trzeba jednak pamiętać, że to i tak przedsiębiorca będzie ponosił ostateczną odpowiedzialność za ewentualne błędy w deklaracjach, nawet popełnione przez ZUS.

Ministerstwo Finansów opublikowało objaśnienia podatkowe dotyczące praktycznego stosowania przepisów umożliwiających korzystne rozliczenie należności fiskalnych w związku z korona wirusowym kryzysem gospodarczym. Podatnicy, którzy zastosowali się do objaśnień w stanach faktycznych zbieżnych z opisanymi w dokumencie uzyskają urzędową ochronę na wypadek kontroli fiskusa. Weryfikacji należy spodziewać się nie tylko w zakresie należności podatkowych, ale również prawa do otrzymania i prawidłowości rozliczenia finansowego wsparcia otrzymanego w związku z ekonomicznym spowolnieniem.

Każdy przedsiębiorca, który zatrudnia przynajmniej jedną osobę (w tym również samego siebie) może spodziewać się zapowiedzianej kontroli z ZUS. Jej celem jest sprawdzenie m.in. uiszczanych składek, rozliczanych świadczeń oraz poprawności dokumentacji związanej ze zwolnieniami lekarskimi.

Podważenie podlegania ubezpieczeniom przez ZUS ma na celu wykazanie pozorności zawartej umowy, w celu skorzystania z zasiłku. Postępowanie tego rodzaju występuje najczęściej w przypadku umów o pracę, gdzie istnieją podejrzenia, że umowa została zawarta właśnie na potrzeby skorzystania z zasiłku. Przeprowadzane przez ZUS kontrole nie skupiają się jedynie na stwierdzeniu pozorności zawartej umowy, bo np. przy umowie o dzieło mogą dotyczyć przedmiotu zawartej umowy. Zakres kontroli obejmuje także osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą.

Zasadniczo kontrola przedsiębiorstwa przez ZUS nadal jest wszczynana po uprzednim, obligatoryjnym zawiadomieniu o zamiarze jej przeprowadzenia (poza wyjątkami wymienionymi w przepisach). Prawdą jest jednak, że od 1 stycznia 2017 r. na organy kontroli, w tym ZUS, został nałożony obowiązek tzw. wstępnej analizy ryzyka.

Do konsultacji społecznych trafił projekt wprowadzający ułatwienia w prowadzeniu działalności gospodarczej. To element pakietu 100 ułatwień, zapowiadanych przez wicepremiera Mateusza Morawieckiego. Jednym z komponentów pakietu są zmiany dotyczące kontroli.

Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej ma pewne ograniczenia i podlega kontrolom jej zgodności z obowiązującymi przepisami. W tym względzie zostały nałożone określone obowiązki nie tylko na organ kontroli, ale także na przedsiębiorców. W przypadku wszczęcia kontroli, przedsiębiorca jest zobowiązany do przedstawienia organowi kontrolującemu prowadzonej przez siebie książki kontroli. Przez kogo i jak powinna być prowadzona książka kontroli?

Kontrole ZUS u przedsiębiorców kwestionują nierzadko rozliczenia składek na ubezpieczenia społeczne pracowników, którzy w dacie kontroli nie pracują już w danej firmie. W wyniku zaleceń pokontrolnych powstaje czasem konieczność skorygowania listy płac i naliczenia składek od zwiększonych podstaw z tytułu ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Powstają wątpliwości gdzie wykazać (w PIT-11, czy w PIT-8C) takie dopłaty, jeżeli pracodawca zapłacił zaległe składki ze swoich środków.

ZUS ostrzega przed fałszywymi mailami dotyczącymi zaległości składkowych na ubezpieczenia społeczne. Zawierają one zawirusowane oprogramowanie.

Jeżeli w wyniku przeprowadzonej przez ZUS kontroli bądź postępowania wyjaśniającego okaże się, że płatnik zawarł umowy o dzieło w celu obejścia prawa (aby uniknąć płacenia składek), ZUS ma prawo takie umowy zakwestionować. Umowy takie są kwalifikowane jako umowy zlecenia lub o świadczenie usług (do których zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) i należy od nich odprowadzić składki do ZUS.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych podsumował wyniki kontroli zwolnień lekarskich w pierwszym półroczu 2014 roku. Kwota wstrzymanych, cofniętych bądź obniżonych świadczeń w tym okresie przekroczyła 90 mln zł.

Zawarcie umowy uaktywniającej z nianią powoduje m.in. konieczność zgłoszenia takiej osoby do ubezpieczeń i rozliczenia za nią składek ZUS. W przypadku zawarcia umowy z nianią na kwotę minimalnego wynagrodzenia koszty składek ZUS pokrywa budżet państwa. Jeżeli wynagrodzenie będzie wyższe niż ustawowe minimum, to do opłacenia składek ZUS od nadwyżki będą zobowiązani rodzice dziecka i niania.

Dokumenty rozliczeniowe ZUS powinny zostać sprawdzone przez płatnika nie później niż do 30 kwietnia. Jeżeli w dokumentach zgłoszeniowych bądź rozliczeniowych płatnik wykryje błędy, jest zobowiązany do ich skorygowania.

Opłacanie składek ZUS to jeden z podstawowych obowiązków związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Nie wszyscy jednak mają świadomość jakie dokładnie ubezpieczenia wchodzą w skład opłacanej kwoty i jakie przysługują w związku z tym uprawnienia. Kiedy przedsiębiorcy przysługuje odszkodowanie za wypadek przy pracy?

Zgodnie ze zmianami w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, które uchwalił Sejm, państwo opłaci ZUS i KRUS za czas opieki nad dzieckiem.

Płatnik, którego kontroluje ZUS, ma obowiązek udostępnić wszelką dokumentację związaną z zakresem kontroli, sporządzić i wydać kopie tych dokumentów, udzielić wszelkich niezbędnych wyjaśnień, a także zapewnić właściwe warunki do przeprowadzenia kontroli przez ZUS.

Zapłacone przez pracodawcę za byłego pracownika składki na ubezpieczenie społeczne stanowią przychód tego byłego pracownika. Jest to bowiem nieodpłatne świadczenie od byłego pracodawcy, w postaci uiszczenia zobowiązania do ZUS, które winno być finansowane ze środków ubezpieczonego. Składki te nie będą jednak mogły być odliczone od dochodu byłego pracownika.