Egzekucja podatkowa, Egzekucja administracyjna

Przychylając się do wniosku Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, Minister Finansów zalecił podległym jednostkom, by w toku egzekucji podatków i innych należności budżetowych egzekwowanych w trybie egzekucji administracyjnej, wystawiały (o ile to możliwe prawnie i technicznie) tytuły wykonawcze wielopozycyjne. W ten sposób podatnicy (w tym przedsiębiorcy) zapłacą niższą opłatę manipulacyjną.
 

3 stycznia 2023 r. Rada Ministrów będzie rozpatrywać projekt nowelizacji ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, obejmujący również m.in. zmianę definicji wynagrodzenia za pracę. Celem nowych przepisów ma być m.in. usprawnienie dochodzenia należności z tytułu VAT. Należy się spodziewać, że zmiany przepisów, jakie przyniesie ta nowelizacja, wejdą w życie jeszcze w 2023 roku.

Podatnik, który otrzymał decyzję o zabezpieczeniu zobowiązania podatkowego lub posiada nieostateczną decyzję organu I instancji, wyprzedzając działania organu podatkowego, może skorzystać z instytucji zabezpieczenia dobrowolnego. Jak to zrobić i na czym polega dobrowolne zabezpieczenie zobowiązania podatkowego przez podatnika?

Samo złożenie wniosku o rozłożenie zaległości podatkowej na raty, czy o odroczenie płatności nie ma wpływu na możliwość jej egzekwowania. Tak wynika z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 30 marca 2022 r. Orzeczenie NSA świadczy o tym jak ważne jest dochowanie terminów w postępowaniu administracyjnym. Zbyt późne działania, podejmowane często „po fakcie” mogą nie przynieść oczekiwanych skutków.

Zajęcie pieniędzy na rachunku VAT. Minister Finansów w odpowiedzi na interpelację poselską udzielił 9 grudnia 2021 r. wyjaśnień odnośnie zasad prowadzenia egzekucji z rachunku VAT. Zdaniem Ministra obowiązujące obecnie przepisy nie wymagają zmian. Minister wskazał też, że termin 60 dni to maksymalny czas jakim dysponuje naczelnik urzędu skarbowego na rozpatrzenie wniosku podatnika o wyrażenie zgody na przesłanie środków z rachunku VAT na rachunek rozliczeniowy. W praktyce rozpatrywanie tych wniosków trwa kilkanaście dni.

Postępowanie egzekucyjne w administracji. W czasie kontroli na drodze lub na granicy będą mogły zostać zajęte tymczasowo ruchomości dłużnika. Organ egzekucyjny przejmie je na stałe, jeżeli potwierdzi, że zadłużenie nie zostało uregulowane ani nie wygasło.

Egzekucja wierzytelności publicznoprawnych. Resort finansów zamierza usprawnić proces egzekucji wierzytelności publicznoprawnych; chce m.in. uzyskiwać jak najwięcej informacji o majątku dłużników w sposób elektroniczny i zautomatyzowany - mówi dyrektor departamentu poboru podatków w Ministerstwie Finansów Arkadiusz Jedynak.

Zwolnienia z egzekucji administracyjnej. Postępowanie egzekucyjne w administracji jest jednym z najtrudniejszych z momentów, z którymi musi mierzyć się dłużnik-podatnik, dłużnik-płatnik, czy inni dłużnicy zalegający z tzw. należnościami publicznoprawnymi. Oprócz podatków w tym postępowaniu egzekwuje się także np. grzywny, kary nakładane przez organy administracyjne, czy składki na ubezpieczenia społeczne. W trakcie egzekucji administracyjnej z zasady nie ma już możliwości walki merytorycznej z podstawami swojego obciążenia finansowego. Nie oznacza to jednak, że nie ma żadnych praw. Jak podkreśla doktryna oraz orzecznictwo – nawet w ostatnim (egzekucyjnym) stadium ściągalności zobowiązań, dłużnik ma pewne prawa. Jednym z nich, są tak zwane zwolnienia z egzekucji administracyjnej. Czym są? Jak funkcjonują?

Minister Finansów przygotował nowe wzory tytułów wykonawczych stosowanych w egzekucji administracyjnej. Chodzi o: tytuł wykonawczy stosowany w egzekucji należności pieniężnych (druk TW–1), tytuł wykonawczy stosowany w egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym (druk TW–2) i kolejny tytuł wykonawczy (druk TW–3). Rozporządzenie wprowadzające nowe wzory tych formularzy ma wejść w życie 20 lutego 2021 r.

W sytuacji, gdy sąd powszechny uwzględni skargę pauliańską złożoną przez naczelnika urzędu skarbowego, to podatnik-dłużnik nie tylko nie ucieknie przed egzekucją zaległości podatkowych, lecz dodatkowo może zapłacić podatek dochodowy od tzw. nieodpłatnego świadczenia. W opinii Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej w takiej sytuacji wierzyciel (czyli Skarb Państwa) zaspokaja swoje roszczenia z majątku osoby trzeciej, więc dla dłużnika to czysta korzyść (nieodpłatne świadczenie), bo nie musi wydawać pieniędzy z własnej kieszeni, by spłacić zaległości.

Nie należy wszczynać egzekucji, kontroli podatkowej, czynności sprawdzających i wszelkich innych procedur, jeżeli podatnik wnioskuje o odroczenie lub rozłożenie na raty zapłaty daniny – zaleciło urzędom skarbowym Ministerstwo Finansów. Z wytycznych wynika też, że nadpłaty mają być zwracane nawet tym, którzy zalegają wobec fiskusa z innego tytułu. „Innymi słowy zwroty podatków i nadpłat podatków powstałe przed dniem powstania zaległości podatkowej nie będą zaliczane na poczet odroczonych lub rozłożonych na raty zaległości podatkowych, tylko zwracane bezpośrednio” – czytamy w zaleceniach. W pierwszej kolejności urzędy skarbowe mają odraczać terminy zapłaty podatków lub rozkładać je na raty. Przy umorzeniu „zaleca się pogłębioną analizę zasad pomocy publicznej”.

Egzekucja administracyjna należności pieniężnych, to (jak każda egzekucja) oczywiście nic przyjemnego. Jednak wbrew temu co się sądzi, zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego w świetle przepisów ustawy o postępowania egzekucyjnym w administracji stanowi jeden z mniej uciążliwych środków egzekucyjnych. W przypadku prowadzenia takiej egzekucji osoba, której konto bankowe zostaje zajęte (tzw. zobowiązany) zostaje ograniczony w prawie dysponowania pieniędzmi na tym koncie ale oczywiście tylko do wysokości należności, która podlega egzekucji. Co do zasady rachunek bankowy pozostaje więc otwarty, a zobowiązany może dysponować swobodnie nadwyżką ponad zajętą kwotę. Zapraszamy do odsłuchania podcastu.

Minister Finansów uważa, że zajęcie wierzytelności z rachunków bankowych zobowiązanego w świetle przepisów ustawy o postępowania egzekucyjnym w administracji stanowi jeden z mniej uciążliwych środków egzekucyjnych. W przypadku prowadzenia takiej egzekucji zobowiązany zostaje ograniczony w prawie udzielania zleceń, rozliczeń pieniężnych ale jedynie do wysokości należności, która podlega egzekucji. Co do zasady rachunek bankowy pozostaje więc otwarty, a zobowiązany może dysponować swobodnie nadwyżką ponad zajętą kwotą.

Minister Finansów przygotował bardzo obszerny i wielowątkowy projekt nowelizacji ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw. To bardzo ważna ustawa zwłaszcza dla podatników, bowiem egzekucji administracyjnej podlegają m.in. podatki, opłaty, odsetki od zobowiązań podatkowych, grzywny a także np. składki na ubezpieczenia społeczne Projekt ten został opublikowany 25 lutego 2019 r., rozpoczęły się uzgodnienia międzyresortowe, konsultacje publiczne i opiniowanie tego projektu. Zdecydowana większość przepisów ma wejść w życie w trakcie 2019 roku.

Zobowiązany dysponuje środkami ochrony prawnej, w które wyposażył go ustawodawca. Należy do nich skarga na czynność egzekucyjną, którą może wnieść na podstawie artykułu 54 Ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. (dalej: u. p. e. a.).

Jeśli naczelnik urzędu skarbowego zajął konto podatnika na podstawie decyzji, która później została uchylona, to nie było przerwy w biegu przedawnienia. Tak uznał Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z 26 lutego 2018 r. (sygn. akt I FPS 5/17). Ma ona znaczenie dla przedawnienia zobowiązań podatkowych, bo tych – jak wiadomo – fiskus nie może ściągać zasadniczo po pięciu latach, licząc od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku (art. 70 par. 1 ordynacji podatkowej).

Wierzytelność będąca nadpłatą podatku, powstałą na gruncie przepisów Ordynacji podatkowej, może zostać zajęta w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przez komornika sądowego lub administracyjny organ egzekucyjny. Jednak w pierwszej kolejności nadpłaty wraz z ich oprocentowaniem podlegają zaliczeniu z urzędu na poczet zaległości podatkowych wraz z odsetkami za zwłokę, odsetek za zwłokę od nieuregulowanych w terminie zaliczek, kosztów upomnienia oraz bieżących zobowiązań podatkowych. Dlatego organ podatkowy przed przekazaniem nadpłaty na realizację zajęcia wierzytelności zobowiązany jest do dokonania analizy, czy na podatniku ciążą zaległości i wymagalne zobowiązania podatkowe.

Pracodawcy otrzymujący zawiadomienia o zajęciu wynagrodzenia za pracę oraz inne podmioty zobowiązane do potrącania egzekwowanych należności pieniężnych (m.in. organy rentowe, banki) będą otrzymywać dokumenty o zajęciu według nowych wzorów.

Wystarczy mniej niż trzy miesiące do upływu terminu przedawnienia, aby urząd mógł egzekwować swoją nieprawomocną jeszcze decyzję. Taką możliwość działania organów podatkowych I instancji potwierdza ostatnio Naczelny Sąd Administracyjny. To diametralny zwrot w orzecznictwie. Jeszcze dwa lata temu sądy wymagały od organów dużo bardziej starannego działania.

W czasie urlopów nie zapominajmy o terminach podatkowych. Spóźniona deklaracja VAT-7, niezapłacone w terminie zaliczki na PIT lub też korekta deklaracji – wszystko to naraża podatnika na obowiązek zapłaty odsetek za zwłokę. Odsetek unikną ci dłużnicy, którzy uregulują zaległość podatkową w miarę szybko.

Choć logicznym jest, że postępowanie egzekucyjne powoduje dodatkowe opłaty, to często osoba zobowiązana do zapłaty nie jest tego świadoma. Nierzadko zdarza się, że dłużnik chce zapłacić organowi egzekucyjnemu tylko należność główną i jest zaskoczony większą sumą do uregulowania. Zapłata należności głównej zakończyłaby problem związany z zadłużeniem, tylko kiedy wierzyciel nie wszedłby na drogę postępowania egzekucyjne, czyli jakby dłużnik zapłacić należność w terminie. W momencie, kiedy sprawa trafia do organu egzekucyjnego trzeba się liczyć z tym, że koszty znacznie wzrosną. Aby uniknąć zaskoczenia należy być świadomym jakie koszty egzekucyjne mogą zostać naliczone przez organ egzekucyjny.

Procedura zajęcia rachunków bankowych podczas egzekucji administracyjnej jak i sądowej, przebiega tak, że banki dokonują blokady na wszystkich rachunkach bankowych dłużnika do wysokości egzekwowanej kwoty, nawet jeżeli na jednym rachunku znajdują się wystarczające środki na pokrycie długu.

Podatnik, który nie zapłacił w terminie należnego podatku w całości lub w części powinien się liczyć z egzekucją administracyjną tych należności. Jeśli podatnik osiąga dochody z tytułu zatrudnienia, urząd skarbowy będzie mógł zająć jego wynagrodzenie. O potrącenie z pensji wysokości zaległego podatku wystąpi bezpośrednio do pracodawcy dłużnego podatnika.

Nabycie rzeczy ruchomych, jak również nieruchomości w drodze egzekucji sądowej nie wiąże się z obowiązkiem zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych.

Organy podatkowe w trakcie egzekucji zaległości podatkowych mogą dokonać zajęcia różnych składników majątku podatnika. Pewne rzeczy są jednak wyłączone spod egzekucji – przykładowo komputer, który służy do pracy wykonywanej osobiście, gotówka do 760 zł czy zapasy żywności na 30 dni.