Księgowość

Część zarządów firm akcyzowych, które uwikłały się niepotrzebnie w doradztwo czasami od kilku „andersenów”, musi co miesiąc składać kilka lub nawet kilkanaście tysięcy informacji MDR-3 - pisze profesor Witold Modzelewski. Zdaniem profesora Modzelewskiego jest to z reguły zbędne, gdyż najczęściej faktycznie owe porady nie są żadnym schematem podatkowym, ale dla celów biznesowych zostały tak sformułowane. A przecież składanie tych informacji (co odbywa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe oświadczenia) jest ryzykowne, bo każda korekta takiej informacji jest przyznawaniem się do popełnienia przestępstwa.

Ministerstwo Finansów opublikowało drugą wersję struktury JPK_FA(2), która będzie obowiązywać od 1 lipca 2019 r. Faktury wystawione przed tą datą powinny być raportowane od 1 lipca już wg nowej (drugiej) wersji struktury JPK_FA(2). JPK_FA jest jedną z 6 struktur, które podatnicy prowadzący księgi rachunkowe w formie elektronicznej muszą przekazać na żądanie organu podatkowego. Jak wyjaśnia MF wprowadzone zmiany w JPK_FA(2) poprawią jakość raportowanych danych i jednocześnie będą spójne z poprzednią wersją schematu.

Ministerstwo Finansów podsumowało pierwszy, inauguracyjny sezon funkcjonowania usługi Twój e-PIT. Wszystkich PIT-ów za 2018 r. w formie elektronicznej złożono ok. 16 mln, w tym prawie 7 mln zostało złożonych dzięki nowej usłudze Twój e-PIT przez osoby rozliczające się na formularzach PIT-37 i PIT-38. W 2020 roku z usługi Twój e-PIT będą mogli skorzystać podatnicy, którzy rozliczają się na formularzach PIT-36, PIT-36L i PIT-28.

Ministerstwo Finansów opublikowało komunikat odnoszący się do wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-224/18 Budimex S.A. Sprawa dotyczy momentu powstania obowiązku podatkowego w VAT dla usług budowlanych lub budowlano-montażowych.

Minister przedsiębiorczości i technologii Jadwiga Emilewicz powiedziała, że być może w zerowym PIT-cie trzeba będzie ustalić limit wynagrodzenia, aby nie tworzyć patologicznych sytuacji, że najlepiej zarabiającymi Polakami zostaną osoby do 26. roku życia.

Zajęcie nieprawidłowych, wzajemnie sprzecznych stanowisk, w sytuacji dokonania korzystnej i niekorzystnej dla przedsiębiorcy oceny prawnej stanu faktycznego, umożliwiło organom podatkowym wybranie tej niekorzystnej oceny. Fiskus musiał doprowadzić do takiego kuriozum. Taki był jego pomysł na uzasadnienie odmowy zwrotu VAT.

Od sprawności, przejrzystości i wydajności systemu podatkowego będzie zależało, na jakiej pozycji uplasuje się polska gospodarka, którą pozostawimy nadchodzącym po nas pokoleniom. Przejrzysty i przyjazny system podatkowy jest warunkiem rozwoju przedsiębiorczości w Polsce, o co troszczy się samorząd doradców podatkowych – to wnioski płynące z dyskusji podczas Forum Podatkowego Poznań 2019 - Podatki Przyszłości.

Od 31 maja 2019 r. strona postępowania przed sądem administracyjnym (NSA i WSA) może zarówno wysyłać i odbierać pisma procesowe w formie elektronicznej jak i przeglądać online akta sprawy sądowoadministracyjnej. Jak to robić?

Podatek VAT od wydatków poniesionych na dzieci zabiera około 50 proc. wartości 500 plus, jeszcze przed uwzględnieniem oczekiwanego skokowego wzrostu jego wartości w 2019 roku, czyli objęciem nim wszystkich dzieci - tak wynika z raportu Centrum im. Adama Smitha.

31 maja 2019 r. weszły w życie przepisy wprowadzające informatyzację postępowań przed sądami administracyjnymi (zarówno przed NSA jak i wojewódzkimi sądami administracyjnymi). Nowe przepisy przewidują one m.in. możliwość wnoszenia pism procesowych nie tylko w postaci papierowej, ale również w formie dokumentu elektronicznego. "Podstawowym celem wskazanych regulacji jest umożliwienie stronom postępowania sądowo-administracyjnego komunikacji elektronicznej z sądem" - podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny w komunikacie zamieszczonym na stronie internetowej w związku z nowymi przepisami.

Przychód wspólnika z tytułu uczestnictwa w spółce cichej należy zakwalifikować do przychodów z kapitałów pieniężnych, tj. odsetek od pożyczek, zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 7 w zw. art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT. Podstawą opodatkowania w tym przypadku jest przychód, który nie podlega pomniejszeniu o koszty jego uzyskania. Przy czym przychód ten podlega opodatkowaniu 19% zryczałtowanym podatkiem dochodowym, zgodnie z art. 30a ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT.

„Doradcy podatkowi nie pytają, czy uszczelniać system podatkowy, ale w jaki sposób go uszczelniać. Nie będziemy dyskutować czy wdrażać przepisy uszczelniające, tylko czy one są adekwatne do zakładanych celów. Trzeba znaleźć złoty środek między zabezpieczeniem interesów Skarbu Państwa i podatników” – podkreślił prof. Adam Mariański, przewodniczący Krajowej Rady Doradców Podatkowych podczas konferencji „Uszczelnianie systemu podatkowego – dokąd zmierzamy?”, zorganizowanej przez KRDP w Pałacu Lubomirskich w Warszawie. „Krajowa Rada Doradców Podatkowych chce być partnerem w tworzeniu dobrego, precyzyjnego prawa podatkowego” – deklarował prof. Adam Mariański.

Zgodnie z przepisami ustawy o VAT podatnicy są zobowiązani do wystawienia faktury dokumentującej dokonaną sprzedaż towaru lub usługi. Faktura powinna dokumentować rzeczywiste zdarzenie gospodarcze. Czy w związku z tym, w niektórych sytuacjach, podatnik powinien wystawić fakturę za usługę, której nie wykonał?

Zakończenie działalności gospodarczej, co do zasady, wiąże się z zaprzestaniem jakiejkolwiek aktywności w sferze biznesowej. Zamykając biznes należy liczyć się z ewentualną koniecznością opodatkowania podatkiem VAT towaru, który nie został sprzedany.

Co decyduje o tym jaka jest kultura organizacyjna firmy? Czy firma powinna dbać o rozwój zawodowy pracownika? Czy pracownik powinien być dumy z tego, w czym się specjalizuje? Między innymi z takimi pytaniami musi się zmierzyć firma, jeżeli chce mieć dobry zespół pracowników i dalej się rozwijać.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 8 maja 2019 r. (sygn. C-127/18) w sprawie A–PACK i jego wpływ na prawo do skorzystania z ulgi na złe długi w VAT przez polskich podatników omawia Piotr Wyrwa, doradca podatkowy z RSM Poland.

Z dniem 1 maja 2019 r. weszły w życie nowe przepisy dotyczące kas rejestrujących. Podatnicy muszą liczyć się z faktem, że prędzej czy później będą zobowiązani do wymiany obecnie stosowanych kas na kasy fiskalne nowej generacji, czyli kasy fiskalne online. Oznacz to nowe obowiązki dla firm. Co niesie ze sobą wprowadzenie kas fiskalnych online?

W lipcu wchodzą w życie nowe zasady poboru podatku u źródła (WHT). Polskie firmy wypłacające zagranicznemu kontrahentowi m.in. odsetki, dywidendy czy należności licencyjne będą musiały potrącać daninę, jeżeli łączna wartość wypłat na rzecz tego samego podmiotu przekroczy w danym roku 2 mln zł. Tym samym wyłączona zostanie możliwość automatycznego stosowania zwolnień lub obniżonych stawek CIT.

W dniu 28 maja br. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o Rzeczniku Praw Podatnika, przedłożony przez ministra finansów. Nowe regulacje przewidują powołanie Rzecznika Praw Podatnika, który ma gwarantować podatnikom ochronę ich praw. Ustawa ma wejść w życie 1 stycznia 2020 r.

28 maja 2019 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy Ordynacja podatkowa (wraz z projektem ustawy Przepisy wprowadzające ustawę Ordynacja podatkowa i ustawę o Rzeczniku Praw Podatnika) – dokumenty przedłożone przez ministra finansów. Nowa Ordynacja podatkowa ma wejść w życie 1 stycznia 2021 r. i zastąpić obecnie obowiązującą ustawę z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa.

Ustawodawca nie precyzuje w ustawie o CIT, jaka jest siła dowodowa ewidencji rachunkowej dla celów ustalenia dochodu (straty) podatnika. W art. 9 ust. 1 mowa jest tylko, że księgi rachunkowe mają być prowadzone w sposób zapewniający określenie wysokości dochodu (straty), podstawy opodatkowania i wysokości należnego podatku za rok podatkowy.

Organ podatkowy nie musi wykazywać istnienia dowodów uzasadniających nienależność zwrotu VAT. Przy czym, wydając postanowienie o przedłużeniu terminu zwrotu, organ musi wykazać, że istnieją okoliczności determinujące potrzebę dalszej jego weryfikacji. Uprawnienie do przedłużania zwrotu VAT nie może bowiem być traktowane jako prewencyjne upoważnienie do opóźniania realizacji praw podatnika.

Zgodnie z ustawą o CIT, jeżeli z odrębnych przepisów wynika obowiązek zamknięcia ksiąg rachunkowych (sporządzenia bilansu) przed upływem przyjętego przez podatnika roku podatkowego, za rok podatkowy uważa się okres od pierwszego dnia miesiąca następującego po zakończeniu poprzedniego roku podatkowego do dnia zamknięcia ksiąg rachunkowych. W tym przypadku za następny rok podatkowy należy uważać okres od dnia otwarcia ksiąg rachunkowych do końca przyjętego przez podatnika roku podatkowego.

Zdaniem ekspertów wydatki zawodowego blogera, które ponosi on w związku z prowadzeniem bloga, mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Natomiast ustawa o VAT pozwala blogerowi odliczyć podatek naliczony wraz z zakupem towarów i usług pod warunkiem, jeżeli są one związane z czynnościami opodatkowanymi.

Jesteś dostawcą rozwiązań IT dla finansów i księgowości? Jeśli tak, z pewnością zainteresują Cię zmiany w zamówieniach publicznych, które weszły w życie 18 kwietnia 2019 r. Mowa o obowiązku przyjmowania ustrukturyzowanych faktur elektronicznych, tzw. efaktur, który wprowadziła Ustawa o elektronicznym fakturowaniu w zamówieniach publicznych, koncesjach na roboty budowlane lub usługi oraz partnerstwie publiczno-prywatnym. Oznacza to możliwość integracji systemów finansowo-księgowych z rządową Platformą Elektronicznego Fakturowania (PEF).

Zdaniem Ministerstwa Finansów konieczne jest wypracowanie skutecznego, spełniającego oczekiwania rynku systemu certyfikacji, który zapewni odpowiednio wysoką jakość usług księgowych, a co za tym idzie będzie stanowił gwarancje bezpieczeństwa dla korzystających z tych usług. W tym celu Departament Rachunkowości i Rewizji Finansowej w Ministerstwie Finansów prowadzi dalsze analizy i konsultacje.

Ministerstwo Finansów odniosło się do wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z 2 maja 2019 r. w polskiej sprawie prejudycjalnej C-225/18 Grupa Lotos. Wyrok ten dotyczył zgodności z prawem unijnym przepisów polskiej ustawy o VAT, wyłączających z prawa do odliczenia kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia usług noclegowych i gastronomicznych (art. 88 ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT).

Ministerstwo Finansów ogłosiło uchwałę Komitetu Standardów Rachunkowości w sprawie przyjęcia Krajowego Standardu Rachunkowości Nr 13 „Koszt wytworzenia jako podstawa wyceny produktów”. KRS nr 13 ma zastosowanie po raz pierwszy do sprawozdań finansowych sporządzonych za rok obrotowy rozpoczynający się od 1 stycznia 2019 r. Co zawiera nowy standard i jaki jest zakres jego stosowania?

Każdy pracodawca jest zobowiązany do składania dokumentów rozliczeniowych za pracownika, który przebywa na urlopie wychowawczym. W dokumentach rozliczeniowych wykazywane powinny być między innymi składki oraz podstawy wymiaru składek. Zatem nasuwa się pytanie, jak prawidłowo ustalić podstawę wymiaru składek ZUS?

Zryczałtowany podatek dochodowy, tzw. podatek u źródła, trzeba zapłacić także wtedy, gdy kwota należności licencyjnej ukryta jest w cenie nabywanego, zagranicznego towaru.

Podatnicy prowadzący ewidencję sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących (kas fiskalnych) muszą dostosować kasy do nowych wymogów dotyczących przyporządkowania oznaczeń literowych na klawiaturze kasy do stawek VAT. Nowe oznaczenia literowe należy przygotować najpóźniej do końca lipca 2019 r.

Ministerstwo Finansów ma pomysł, jak zwalczyć proceder zaniżania wartości sprowadzanych z Zachodu aut osobowych dla celów akcyzy. Proponuje, by w potwierdzeniu zapłaty daniny nabywca podawał datę produkcji pojazdu, jego stan techniczny oraz kwotę uiszczonego podatku. Zmiany mają wejść w życie 1 stycznia 2020 r.

W najbliższym czasie Ministerstwo Finansów ma opublikować projekt nowelizacji ustawy dostosowujący krajowe przepisy do szybkich zmian w unijnej dyrektywie w zakresie WDT, transakcji łańcuchowych i magazynów konsygnacyjnych. Zmiany te mają wejść w życie od 2020 roku, zatem na ich wdrożenie pozostało nieco ponad pół roku. Natomiast od 2023 r. w całej Unii Europejskiej ma obowiązywać nowy system towarowych rozliczeń wewnątrzwspólnotowych.

Jak realizowane są transakcje sprzedaży za pośrednictwem globalnego sklepu internetowego Amazon? A także dlaczego sprzedawcy mają problem z rozliczaniem podatku VAT od zrealizowanych tam transakcji?

Zostanie utworzona jedna elektroniczna baza podatników VAT - takie rozwiązanie zakłada najnowsza nowelizacja ustawy o VAT. Nowe regulacje mają przyczynić się do dalszego uszczelnienia systemu podatku VAT oraz zminimalizować ryzyko nieświadomego udziału w karuzelach podatkowych. Nowela wchodzi w życie 1 września 2019 r.

Mniej więcej co dziesiąta kobieta korzystająca w Polsce z zasiłku macierzyńskiego prowadzi działalność gospodarczą – wynika z analizy ekspertów. Kobieta prowadząca biznes i opiekująca się noworodkiem zwykle dostaje z ZUS najwyżej tysiąc złotych miesięcznie. Aby dostać więcej, musi się mocno postarać.

Wprowadzone z początkiem 2019 r. do ustawy o CIT przepisy dotyczące obniżonej stawki podatku CIT (wcześniej 15% a obecnie 9%), zmieniły kryteria korzystania z tej preferencji. Obecnie prawo do korzystania z obniżonej stawki CIT można stracić już w trakcie trwania roku podatkowego.

Ustawa o podatku od towarów i usług (dalej jako ustawa o VAT) nie definiuje pojęcia odszkodowania. Stosując wykładnię językową należy odnieść się do definicji przedstawionej w Wielkim Słowniku Języka Polskiego (https://wsjp.pl), który wskazuje, iż za odszkodowanie należy uznać pieniądze wypłacane komuś jako zadośćuczynienie za poniesione przez niego straty i krzywdy. Na gruncie ustawy o VAT wystąpienie odszkodowania należy każdorazowo oceniać, czy pozostaje ono w bezpośrednim związku z konkretnym świadczeniem.

Od 1 stycznia 2019 r. wprowadzono preferencyjne rozwiązanie w podatkach dochodowych nowy instrument wsparcia znany również jako „Patent Box”, „IP Box”, „Intellectual Property”, „Knowledge Development Box”, który ma za zadanie wspierać innowacyjność polskich przedsiębiorców., Można dzięki niemu uzyskać pomoc nie tylko na etapie tworzenia nowych rozwiązań, ale także na etapie ich komercjalizacji.

Ministerstwo Finansów ostrzega przed fałszywą korespondencją mailową. Pocztą elektroniczną rozsyłane są fałszywe wiadomości podszywające się pod pracowników resortu. Otwieranie zamieszczonych w wiadomościach linków lub załączników, jak również wysyłanie odpowiedzi jest niebezpieczne i może spowodować zainfekowanie komputera.

Jednym z zdań Krajowej Administracji Skarbowej jest ograniczanie szarej strefy w internecie. KAS ostrzega, że osoby, które decydują się na sprzedaż w internecie, w tym na Facebooku, powinny pamiętać o robieniu tego zgodnie z przepisami podatkowymi.

Ministerstwo Finansów udzieliło wyjaśnień dla podatników VAT odnośnie tego co powinni robić, aby dochować należytej staranności w kontaktach biznesowych. Jak bezpiecznie nawiązywać i kontynuować relacje biznesowe z kontrahentami, tak by uniknąć negatywnych skutków ewentualnych oszustw i nadużyć podatkowych tych kontrahentów.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok dotyczący podatku od niezrealizowanych zysków (tzw. exit tax). Sprawa dotyczyła obywatela Niemiec. Wyrok może mieć jednak istotny wpływ na ocenę zgodności z prawem unijnym polskiego podatku od niezrealizowanych zysków.

Dla usług rozliczanych w okresach rozliczeniowych za datę powstania przychodu w podatku dochodowym od osób prawnych (CIT) uznaje się ostatni dzień okresu rozliczeniowego określonego w umowie lub na wystawionej fakturze, nie rzadziej niż raz w roku.

Dowody, które zostały pozyskane z uchybieniem procedury (nielegalnie), nie tracą od razu waloru dowodu. Waga tych uchybień i ich znaczenie dla prawidłowości postępowania podatkowego powinny jednak zostać starannie rozważone przez organy skarbowe.

Zgodnie z przepisami przejściowymi nowego rozporządzenia w sprawie kas fiskalnych, osoba prowadząca ewidencję u podatnika, która rozpoczęła prowadzenie ewidencji przed dniem wejścia w życie tego rozporządzenia, powinna złożyć oświadczenie o zapoznaniu się z informacją o zasadach ewidencji do końca maja 2019 r. Co do zasady oświadczenie należy składać przed rozpoczęciem prowadzenia ewidencji.

Podniesienie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienia w transakcjach handlowych do 11,5% od 2020 roku przewiduje rządowy projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych, nad którym właśnie rozpoczęły się prace w Sejmie. Tylko w przypadku transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot leczniczy odsetki pozostaną na dotychczasowym poziomie, czyli 9,5%.

Jak wynika z wystąpienia pokontrolnego Najwyższej Izby Kontroli z 30 kwietnia 2019 r. (nr KBF.410.001.08.2019), zaległości podatników wobec skarbówki na koniec 2018 r. wyniosły ponad 100 mld zł. NIK zauważył także, że ubiegłoroczne dochody z podatków przerosły oczekiwania. Dobre wyniki budżetu to przede wszystkim skutek wzrostu wpływów z podatku VAT.

Banki kojarzymy zwykle z usługami polegającymi na dostawie produktów finansowych, takich jak dokonywanie wpłat i wypłat gotówki, zaciąganie kredytów czy tworzenie lokat. W ostatnim okresie jednak w ofertach niektórych banków można znaleźć narzędzia do samodzielnego prowadzenia księgowości online.

Podatki, zarówno te bezpośrednie (np. podatki dochodowe, czy podatek od nieruchomości), jak i pośrednie (jak akcyza czy VAT), to dla państwa nie tylko sposób na pozyskanie środków do budżetu, ale też narzędzie do stymulowania rozwoju poszczególnych branż i kształtowania pozytywnych zachowań konsumenckich. Z drugiej strony.błędne decyzje w sprawie stawek podatków mogą powodować problemy danego sektora, prowadzić do upadłości działających w nim firm, ale też zniechęcać konsumentów do konkretnych produktów. To dlatego niektóre propozycje zmian w VAT budziły takie wątpliwości.

Informacja MDR-3 składana wraz z deklaracją AKC-4, czyli o potrzebie pozbycia się wścibskich „andersenów”

JPK_FA(2) od 1 lipca 2019 - struktura, opis, wyjaśnienia MF

Twój e-PIT 2019 - podsumowanie

Wyrok TSUE w zakresie usług budowlanych - komunikat MF

Zerowy PIT z limitem wynagrodzenia

Odmowa zwrotu VAT – sprzeczne stanowiska organów podatkowych

Forum Podatkowe Poznań 2019 – Podatki Przyszłości: Przyjazny system podatkowy warunkiem rozwoju biznesu

Komunikacja elektroniczna z sądem administracyjnym – wnoszenie i odbieranie pism, przeglądanie akt online

Program 500 plus a VAT

Informatyzacja postępowań przed sądami administracyjnymi od 31 maja 2019 r.

Przychody z tytułu uczestnictwa w spółce cichej – opodatkowanie PIT

Doradcy podatkowi zaprosili autorytety do dyskusji o systemie podatkowym

Wystawienie faktury za niewykonaną usługę

Likwidacja działalności gospodarczej – opodatkowanie VAT

3 cechy firmy, które przyciągają pracowników

Ulga na złe długi w VAT – TSUE kwestionuje przepisy

Kasa fiskalna online – nowe obowiązki dla firm

Zwolnienie z podatku u źródła

Ustawa o Rzeczniku Praw Podatnika przyjęta przez rząd

Nowa Ordynacja podatkowa od 2021 roku - rząd przyjął projekt

Ewidencja rachunkowa a ustalenie dochodu w CIT

Przedłużanie zwrotu VAT nie może być stosowane prewencyjnie

Zamknięcie ksiąg rachunkowych a rok podatkowy

Czy bloger może zaliczyć wydatki do kosztów i odliczyć od nich VAT

Efaktura – szansa na rozwój sektora IT

MF chce nowego systemu certyfikacji usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych

Odliczenie VAT od nabytych usług noclegowych i gastronomicznych - stanowisko MF

Krajowy Standard Rachunkowości nr 13 „Koszt wytworzenia jako podstawa wyceny produktów”

Urlop wychowawczy - jak ustalić podstawę wymiaru składek ZUS?

Podatek u źródła nawet, gdy cena towaru zawiera należność licencyjną

Kasy fiskalne – nowe oznaczenia literowe dla stawek VAT

Akcyza od samochodów osobowych z zagranicy - MF szykuje zmiany od 2020 roku

VAT 2020 - zmiany w rozliczaniu dostaw towarów

Sprzedaż na Amazon - problem z rozliczaniem VAT

Jedna elektroniczna baza podatników VAT, czyli dalsze uszczelnienie VAT

To nie jest kraj dla przedsiębiorczych matek

Kiedy podatnik traci prawo do 9% stawki CIT

Kiedy odszkodowanie nie podlega VAT?

Innovation Box w Polsce

Ministerstwo Finansów ostrzega przed fałszywymi e-mailami

Fiskus walczy z nielegalnie sprzedającymi przez Facebooka

Należyta staranność podatnika VAT - wyjaśnienia Ministerstwa Finansów

Czy exit tax jest zgodny z prawem unijnym?

Moment powstania przychodu w CIT dla usługi rozliczanej w okresach rozliczeniowych

Postępowanie podatkowe - dowód zdobyty nielegalnie

Kasy fiskalne – oświadczenie o zapoznaniu się z informacją o zasadach ewidencji

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych – 11,5% od 2020 roku

Zaległości podatników wobec skarbówki to ponad 100 mld zł

Bankowa księgowość online – na co zwrócić uwagę przy wyborze?

Wpływ podatków na branże gospodarki i konsumentów