Windykacja należności, Nakaz zapłaty

Jednolity rynek Unii Europejskiej ułatwia obrót gospodarczy pomiędzy podmiotami z państw członkowskich. Podejmując współpracę z kontrahentem z UE, polski przedsiębiorca często nie kalkuluje ryzyka związanego z brakiem zapłaty i potrzebą dochodzenia swojej wierzytelności w obcym państwie. Zakłada uczciwą i bezkonfliktową kooperację, która jednak czasem ma swój finał w sądzie. W artykule sygnalizujemy podstawowe dylematy, jakie musi rozstrzygnąć polski przedsiębiorca, zanim  zdecyduje się na spór sądowy z podmiotem z kraju UE.

Projekt nowelizacji ustawy o notariacie wprowadza istotne zmiany, których celem jest odciążenie sądów. Wśród najbardziej rewolucyjnych zmian wskazuje się na powierzenie notariuszom kompetencji do wydawania notarialnych nakazów zapłaty. Nowe przepisy ustawy mają wejść w życie po 12 miesiącach od ogłoszenia nowelizacji w Dzienniku Ustaw - czyli prawdopodobnie pod koniec 2023 roku.

Zwlekający z zapłatą kontrahenci to niechlubny standard w polskich firmach. Niestety niemal każdy przedsiębiorca spotyka się w końcu z sytuacją, w której druga strona transakcji będzie zwlekać z regulacją wymagalnych zobowiązań. Przyczyny takiego stanu rzeczy bywają różne, a w wielu przypadkach koniecznością okazuje się wszczęcie sprawy sądowej. Warto wiedzieć, że kosztami postępowania można obciążyć dłużnika.

W bieżącym 2022 roku coraz większa liczba gospodarstw domowych może mieć problem z obsługą swoich zobowiązań. Dlatego więcej osób może mieć styczność z procesem windykacji. Windykacja jest działaniem zgodnym z prawem, a windykator dąży do polubownego ustalenia warunków spłaty zadłużenia. Czego nie może zrobić windykator? Związek Przedsiębiorstw Finansowych rozwiewa popularne mity dotyczące windykacji.

Windykacja a relacje z kontrahentem. Co 3. przedsiębiorstwo z sektora MŚP, które zleciło windykację należności, zaobserwowało wzrost liczby faktur opłacanych przez kontrahentów w terminie. Wśród tych, które odzyskały pieniądze, 68 proc. skorzystało z możliwości obciążenia dłużnika kosztami windykacji - wynika z badania „Relacje między kontrahentami po zleceniu windykacji” Kaczmarski Inkasso. Przedsiębiorcy, którzy zdecydowali się na to rozwiązanie, stosowali je najczęściej wobec wszystkich kontrahentów. Zachowali przy tym z nimi dobre kontakty.

Nieterminowe regulowanie płatności jest dla przedsiębiorców podwójnym obciążeniem: nawet bowiem niezapłacone faktury powodują powstanie obowiązku podatkowego. Nie dość, że wierzyciel nie otrzymuje zapłaty za wydany towar czy wykonaną usługę, to jeszcze musi odprowadzić podatek dochodowy i VAT. Zarówno bowiem podatek VAT, jak i podatek dochodowy z zasady rozliczane są metodą memoriałową (obowiązek rozliczenia się z urzędem skarbowym powstaje mimo tego, że nie otrzymano zapłaty). Ale warto wiedzieć, że w takiej sytuacji można skorzystać z pewnych udogodnień podatkowych.

Wierzyciele z reguły są zdeterminowani, żeby odzyskać pieniądze od dłużników, ale nie chcą ich upadku. Część firm odstępuje od natychmiastowej windykacji, stosując prolongaty długów czy rozkładając je na raty. Przedsiębiorcy są jednak ostrożni i w gospodarce postcovidowej częściej decydują się na pieczęć prewencyjną czy monitoring płatności jeszcze przed terminem zapłaty. Wśród branż zlecających windykację królują obecnie: transportowa, budowlana, farmaceutyczna oraz szkoleniowa. Nowe kategorie dłużników to tzw. branża beauty, turystyka, hotele czy restauracje.

Epidemia COVID-19 spowodowała, że wielu konsumentów ma trudności z terminowym spłacaniem swoich zobowiązań. W tej sytuacji (niełatwej dla wielu osób) etyczne odzyskiwanie należności staje się tym bardziej istotne. Kilkanaście lat temu Związek Przedsiębiorstw Finansowych (organizacja zrzeszająca instytucje m.in. z sektora bankowego, pożyczkowego, pośrednictwa finansowego czy windykacyjnego) stworzyła Zasady Dobrych Praktyk (ZDP). To obszerny dokument będący zbiorem norm etycznych, według których powinny funkcjonować firmy działające na rynku finansowym.

Epidemia koronawirusa, rozprzestrzeniająca się aktualnie na całym świecie, zaczyna negatywnie odbijać się na płynności finansowej wielu firm. Niektórzy klienci płacą nieterminowo lub całkowicie zaprzestają regulowania faktur. Inni - proszą o odroczenie płatności lub rozłożenie jej na raty. Aby nie stracić płynności finansowej firmy mogą wspomóc działania windykacyjne rozwiązaniami oferowanymi przez systemy ERP, a nawet, przy ich pomocy, starać się zapobiegać powstawaniu zaległości.

Problematyka dotycząca przysługujących wierzycielowi uprawnień i obowiązków dłużnika w związku z nieterminowym regulowaniem zobowiązań została unormowana w polskim porządku prawnym w ustawie z 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (dalej jako „ustawa o terminach zapłaty”). Przedmiotowa ustawa nie tylko zastąpiła ustawę z 2003 r. o tożsamym tytule, ale miała także na celu wdrożenie do krajowego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych. W 2019 r. ustawodawca dokonał w tej materii znaczących zmian, które weszły w życie z początkiem 2020 roku.

Od 1 stycznia 2020 r. obowiązuje ustawa ograniczająca zatory płatnicze. Jej celem jest wzmocnienie pozycji najmniejszych firm wobec dużych kontrahentów. Zdaniem ekspertów korzystny efekt ustawy może zostać zmniejszony przez gorszy stan gospodarki. Dynamika PKB już w 2019 r. znacznie spadła – poniżej 3% w IV kw. (z 4,8% w I kw.). W tym roku może być jeszcze gorzej. Na spadku PKB ucierpią najpierw małe firmy, które w coraz większym stopniu będą narażone na zerwanie kontraktów przez dużych partnerów i utratę płynności finansowej.

6 czerwca 2019 r. Rada UE przyjęła dyrektywę o ramach restrukturyzacji zapobiegawczej, drugiej szansie i sprawniejszych procedurach restrukturyzacji, niewypłacalności i umarzaniu długów. Nowe przepisy mają dać "drugą szansę" bankrutującym przedsiębiorcom, którzy mają dobrą opinię, i ułatwić rentownym firmom, które mają problemy finansowe dostęp do restrukturyzacji zapobiegawczej na odpowiednio wczesnym etapie, tak aby zapobiec trwałej niewypłacalności.

14 maja 2019 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych. Projekt ten przewiduje m.in. wprowadzenie do podatków dochodowych (PIT i CIT) ulgi na złe długi na wzór ulgi obowiązującej już w zakresie VAT. Nowe przepisy mają wejść w życie 1 stycznia 2020 roku.

Wprowadzenie ulgi na złe długi w CIT i PIT, podobnie jak ma to miejsce w przypadku VAT - takie rozwiązanie zawiera projekt nowelizacji prawa dotyczący ograniczenia zatorów płatniczych. Ulga na złe długi w podatkach dochodowych ma zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2020 r. W projekcie przewidziano także krótsze terminy płatności, publikowanie informacji o praktykach płatniczych i terminach zapłaty przez największe firmy, a także szybką ścieżkę do nakazu zapłaty. Projekt trafił do konsultacji.

Jeszcze do niedawna wierzyciel, korzystający z wygodnego dla siebie narzędzia zabezpieczenia roszczenia, jakim jest weksel, mógł pozbawić dłużnika korzyści wynikających z prowadzenia procesu o zapłatę przed sądem jego miejsca zamieszkania lub siedziby. Powołując się na art. 37(1) § 1 k.p.c. wierzyciel mógł wskazać, jako miejsce płatności weksla swoją siedzibę, a co za tym idzie wszelkie sprawy o zapłatę kierować przed sąd miejsca płatności. Jednak uchwała Sądu Najwyższego z 19 października 2017 r. oznacza, że w sprawie wekslowej z powództwa przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi, sąd z urzędu powinien badać swoją właściwość miejscową – uzasadnioną miejscem płatności weksla – pod kątem nieuczciwych warunków umownych. Po niespełna pół roku od wydania tej decyzji, sądy miejsca płatności masowo już uznają się za niewłaściwe i przekazują takie sprawy do sądów właściwości ogólnej pozwanego.

W dniu 13 listopada 2017 r. wchodzi w życie nowelizacja ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczej i wymianie danych gospodarczych (zmiana ta jest zawarta w ustawie z 7 kwietnia 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności). Istotną nowością będzie możliwość wezwania dłużnika do zapłaty e-mailem, a nie, jak dotychczas, tylko listem poleconym lub osobiście. Biura informacji gospodarczej poszerzą też zakres udostępnianych informacji o firmach i konsumentach oraz będą mogły tworzyć scoringi, czyli portrety wiarygodności finansowej klientów.

Współpraca międzynarodowa, oprócz niewątpliwych korzyści, niesie ze sobą również ryzyka. Trzeba być ich świadomym i wiedzieć jak radzić sobie z komplikacjami.

Szacuje się, że jedynie połowie małych i średnich firm udaje się samodzielnie odzyskać przeterminowane należności. Prawie 3/4 przedsiębiorców nie korzysta z usług windykacyjnych zewnętrznych firm. Największe problemy z windykacją należności mają firmy handlowe, transportowe, budowlane i przemysłowe.

Utrzymanie płynności finansowej to dla wielu mikro, małych i średnich przedsiębiorstw być albo nie być. Im mniejsze przedsiębiorstwo, tym mniejszymi – z reguły – rezerwami na czarną godzinę dysponuje. Dlatego też łatwiej zachwiać płynnością finansową takiej firmy. W skrajnych wypadkach już jedna opóźniona płatność może mieć dla wierzyciela bardzo poważne skutki w postaci niemożności dotrzymania przezeń terminów własnych zobowiązań. Co można zrobić, aby zminimalizować to ryzyko?

W poprzednich odcinkach naszego cyklu omówiliśmy sprawy techniczne związane z poszczególnymi etapami postępowania windykacyjnego, sygnalizując przy okazji kwestie, którymi należy się kierować podczas wyboru firmy, do której zamierzają oni zwrócić się po pomoc w odzyskaniu długu. Wybór spółki zajmującej się windykacją jest – można powiedzieć – najważniejszym z punktu widzenia klienta etapem całego postępowania, ponieważ od niego zależy dalszy profesjonalizm, sprawność i skuteczność procesu oraz jego niekłopotliwość dla zleceniodawcy. Na co zatem należy zwracać uwagę przystępując do wyboru firmy windykacyjnej?

W przypadku dokonania potrąceń z umowy cywilnoprawnej (tj. umowy-zlecenie czy umowy o dzieło) ważne jest to, czy wynagrodzenie z takiej umowy jest stałym i głównym źródłem utrzymania zleceniobiorcy czy nie. Ogólne zasady w przypadku umów cywilnoprawnych są takie, że wynagrodzenie uzyskane z tytułu tych umów nie podlegają ochronie przed potrąceniami z tytułu zajęć komorniczych. Jest jednak wyjątek od tej reguły.

Na czym polega windykacja polubowna, jakie są jej narzędzia i jak przeprowadzić ją skutecznie – wyjaśnia Remigiusz Brzeziński, prezes zarządu Kancelarii Prawnej – Inkaso WEC.

Wybierając firmę windykacyjną warto wziąć pod uwagę kilka kryteriów. Podstawową kwestią jest to czy wynajęta firma będzie realizowała swoje działania wyłącznie zgodnie z obowiązującym prawem. Drugą sprawą, na którą warto zwrócić szczególną uwagę jest zgodność zakresu działalności firmy windykacyjnej z bieżącymi potrzebami zleceniodawcy. Na przykład, firma realizująca tylko windykację polubowną nie będzie pomocna w sprawie, która być może będzie wymagała przeprowadzania egzekucji komorniczej. Kolejnym, niezwykle ważnym kryterium wyboru powinno być zaufanie, jakim firma windykacyjna cieszy się na rynku.

Wielu przedsiębiorców nie jest świadomych istnienia regulacji, która przyznaje uprawnienie do żądania zryczałtowanej rekompensaty za koszty dochodzenia należności w wysokości 40 euro. Kwota ta co do zasady przysługuje, jeśli tylko dłużnik, również będący przedsiębiorcą, przekracza określony w fakturze termin płatności, nawet jeśli przekroczenie wynosiłoby tylko jeden dzień.

Twój dłużnik zbył majątek, który był jedynym możliwym sposobem na odzyskanie pożyczonych pieniędzy. Posiadasz tytuł wykonawczy przeciwko dłużnikowi, a mimo to egzekucja w stosunku do niego jest bezskuteczna. Co dalej?