Spadkobiercy, Sukcesja działalności gospodarczej

Na czym polega zwolnienie z podatku od spadków i darowizn dla członków najbliższej rodziny? Kto, kiedy i jak może skorzystać z tego zwolnienia podatkowego? Wyjaśniają eksperci Ministerstwa Finansów.

W odpowiedzi z 27 lipca 2022 r. na wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich, Minister Finansów zgodził się z wykładnią przepisów prawa podatkowego, zgodnie z którą prawo do ulgi termomodernizacyjnej w PIT ma wymiar majątkowy. A zatem prawo do ulgi termomodernizacyjnej co do zasady może (zdaniem MF) podlegać przejęciu przez spadkobiorców uprawnionego do tej ulgi podatnika na podstawie art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej.

Odpowiedzialność podatkowa spadkobiercy. Spadkobierca przejmuje zobowiązania podatkowe spadkodawcy. Jednak aby taka sytuacja mogła mieć miejsce musi zostać ustalone zobowiązanie podatkowe dla spadkodawcy.

Udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, zwaną dalej spółką z o.o., podlegają dziedziczeniu. Uprawnienie to nie oznacza jednak, że spadkobierca zmarłego wspólnika zawsze staje się udziałowcem takiej spółki. O tym, czy znajdzie się on w gronie wspólników mogą zadecydować udziałowcy, którzy niekoniecznie muszą akceptować przystąpienie do spółki określonych osób. Decyzja ta powinna przyjąć formę odpowiedniej treści postanowienia w umowie spółki z o.o. zgodnie z regulacją zawartą w przepisie art. 183 kodeksu spółek handlowych (zwanego dalej: ksh). Już na etapie rozpoczęcia współpracy ze wspólnikami, ważne, aby poświęcić chwilę na refleksję - co się stanie, gdy mnie zabraknie?

Cioteczny wnuczek otrzymujący spadek po ciotecznej babce powinien zostać zaliczony do II grupy podatkowej w podatku od spadków i darowizn jako zstępny rodzeństwa. A zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, jeżeli nabywcą spadku (lub darowizny) jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej, to opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 7276 zł.

Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn. Tekst ujednolicony. Wersja aktualna od 27 października 2020 r. Uwzględniająca zmiany wprowadzone ustawą z dnia 17 września 2020 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn (Dziennik Ustaw rok 2020 poz. 1761).

Polak, który nabył spadek po zmarłym obywatelu Austrii nie musi płacić podatku spadkowego ani w Austrii (bo tam podatek spadkowy został zniesiony w 2008 roku), ani w Polsce. Zgodnie bowiem z Konwencją zawartą między Polską i Austrią o zapobieżeniu dwukrotnemu pobieraniu podatku spadkowego, odziedziczony majątek podlega podatkowi spadkowemu w tym państwie, którego obywatelem był w chwili śmierci spadkodawca. Dlatego obywatel Polski, który nabył spadek po obywatelu Austrii nie musi składać deklaracji SD-3 oraz płacić podatku w Polsce. Bez znaczenia jest tu fakt, że w Austrii nie ma podatku od spadku.

Przepisy Konwencji zawartej między Rzeczpospolitą Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania nie dotyczą podatku od spadków i darowizn. Zatem zapłacenie w Wielkiej Brytanii określonej kwoty podatku od spadku zgodnie z prawem tam obowiązującym, nie zwalnia od uiszczenia należnego podatku według prawa polskiego. W ten sposób Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 31 grudnia 2019 r. potwierdził faktyczne podwójne opodatkowanie zagranicznych spadków, które otrzymują polscy obywatele (niezaliczający się do najbliższej rodziny spadkodawców).

Dzięki nowym regulacjom, funkcjonującym w systemie prawnym od końca ubiegłego roku, możliwe jest też bezpieczne i płynne przeprowadzenie sukcesji podatkowej. Na mocy tych przepisów możliwe jest kontynuowanie działalności gospodarczej osoby fizycznej przez inną osobę fizyczną będącą jej następcą prawnym.

Zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Dotyczy to również prawa do zwolnienia podatkowego przy sprzedaży nieruchomości.

Wiele przedsiębiorstw w Polsce prowadzonych jest w formie jednoosobowej działalności gospodarczej. Do tej pory, po śmierci właściciela takiej działalności podmiot kończył swoją działalność, a przedsiębiorstwo powiązane z zmarłym przedsiębiorcą formalnie znikało. Ustawodawca zauważył, że takie uregulowania często stoją w sprzeczności z praktyką prowadzenia firm rodzinnych oraz nie mają uzasadnienia w zakresie dobra podatników, ich kontrahentów, a także często konsumentów. Wprowadzono nowe przepisy dotyczące sukcesji przedsiębiorstwa. Czym się charakteryzują? Jakie skutki podatkowe odnoszą, w szczególności w zakresie VAT?

Ustawa z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej wprowadza od 25 listopada 2018 r. nowe zwolnienie z podatku od spadków i darowizn. Zwolnienie to obejmuje spadkobierców zmarłego (25 listopada 2018 r. lub później) przedsiębiorcy odnośnie odziedziczonego przedsiębiorstwa (lub udziału w tym przedsiębiorstwie).

Dobra wiadomość dla dziedziczących, wdowców i rozwodników. Koniec z liczeniem okresu, po którym wolno im zbyć nieruchomość bez PIT, od daty śmierci spadkodawcy, męża lub rozwodu. Pięcioletni okres, po upływie którego wolno sprzedawać nieruchomości bez PIT, ma być liczony od daty ich nabycia lub wybudowania przez spadkodawców. Dziś co do zasady termin ten liczy się od ich śmierci. Taka korzystna dla podatników zmiana znalazła się w projekcie nowelizacji ustawy o PIT, CIT, ordynacji podatkowej i innych ustaw dopiero co opublikowanym przez Ministerstwo Finansów. Przepisy mają wejść w życie w 2019 r.

25 lipca 2018 r. Prezydent RP podpisał ustawę z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Ustawa ta ma na celu zapewnienie przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi warunków prawnych do zachowania ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po ich śmierci, przy uwzględnieniu, że przedsiębiorstwo należy postrzegać jako dobro prawne, mające nie tylko wartość majątkową i gospodarczą, ale także społeczną. Większość przepisów tej ustawy wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia (tj. publikacji w Dzienniku Ustaw).

Płynna kontynuacja działalności firmy po śmierci właściciela - to główny cel ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, którą 7 czerwca 2018 r. uchwalił Sejm.

W ubiegłym roku uchwalono 207 ustaw, co daje średnią ponad 17 zmian na miesiąc. Ustawodawca nie poświęcił jednak uwagi tak istotnemu problemowi jak sukcesja majątku po śmierci przedsiębiorcy. Natomiast planowane od ponad roku wprowadzenie instytucji zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwem osoby fizycznej wymaga zmian 25 ustaw, co napotyka trudne do ominięcia przeszkody legislacyjne.

W dniu 6 lutego rząd przyjął projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, wraz ze śmiercią przedsiębiorcy, kończy się byt przedsiębiorstwa. Koncesje, pozwolenia wygasają. Następcy nie mogą posługiwać się dotychczasowym numerem NIP i REGON, do czasu, aż postępowanie spadkowe nie zostanie prawomocnie zakończone. Sukcesorzy nie mają także dostępu do firmowego rachunku bankowego. Zdaniem przedsiębiorców, rozwiązania proponowane w projekcie ustawy o zarządzie sukcesyjnym są zatem niezbędne i należy niezwłocznie wprowadzić je do porządku prawnego.

Ministerstwo Rozwoju chce, by mimo zgonu przedsiębiorcy zachować ciągłość rozliczeń podatkowych jego firmy. Odpowiednie regulacje w tej kwestii przewiduje projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, który miałby wejść w życie w 2018 r.

Śmierć przedsiębiorcy, który prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, skutkuje tym, że jego firma formalnie „umiera” razem z nim. Ministerstwo Rozwoju chce, żeby w takim przypadku przedsiębiorstwo mogła kontynuować działalność, z pożytkiem dla spadkobierców zmarłego i krajowej gospodarki. Ma to umożliwić ustawa o sukcesji, której projekt jest opiniowany. Nowe przepisy wprowadzą zwolnienia od podatku spadkowego i funkcję zarządcy sukcesyjnego, którego zadaniem będzie dalej poprowadzić firmę. Pewnym utrudnieniem mogą być potencjalne konflikty między spadkobiercami.

Niejednokrotnie z powodu pochopnie podjętych decyzji lub oszustw ze strony nieuczciwych kontrahentów przedsiębiorca narażony jest na utratę majątku. Warto zatem, nie tylko w trakcie prowadzenia działalności, ale już na etapie jej zakładania, pomyśleć o ochronie majątku przedsiębiorstwa oraz samego przedsiębiorcy.

Z dniem 1 stycznia 2018 r. planowane jest wejście w życie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Celem projektowanej ustawy jest stworzenie ram prawnych dla płynnej kontynuacji działalności wykonywanej przez zmarłego przedsiębiorcę – osobę fizyczną w okresie przejściowym, tj. od śmierci przedsiębiorcy, a dokładnie od momentu otwarcia spadku do czasu ustalenia następców prawnych przedsiębiorcy i rozstrzygnięcia o dalszych „losach” przedsiębiorstwa.

Minister Rozwoju i Finansów proponuje, aby przedsiębiorstwo osoby fizycznej po śmierci przedsiębiorcy mogło posługiwać się tym samym numerem NIP co zmarły przedsiębiorca w okresie od otwarcia spadku do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Przy czym jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony, posługiwanie się tym samym NIP-em będzie możliwe tylko do upływu terminu do powołania zarządcy sukcesyjnego. Takie zmiany mają wejść w życie 1 stycznia 2018 r.

Ministerstwo Rozwoju zwróciło się do Business Centre Club z prośbą o konsultację projektu ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Planowany czas wejścia w życie nowych regulacji to 1 stycznia 2018 roku. BCC pozytywnie ocenia fakt podjęcia przez ustawodawcę próby rozwiązania problemu sukcesji przedsiębiorstw jednoosobowych, w tym dostrzeżenia jego istotności dla obrotu gospodarczego. Ustawa przewiduje wiele rozwiązań, które będą stanowiły znaczne ułatwienie dla działalności przedsiębiorców jednoosobowych, m.in.: nadanie podmiotowości podatkowej przedsiębiorstwu w spadku, czy zapewnienie możliwości wykonywania przez zarządcę sukcesyjnego praw i obowiązków zmarłego.

W projekcie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej Minister Rozwoju i Finansów przewiduje zmiany w zakresie utrzymania w mocy wpisu do rejestru działalności regulowanej oraz ujawnienia informacji o zarządcy sukcesyjnym w CEIDG. Analizowane propozycje mają na celu zapewnienia prawidłowości i bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Wejście w życie całości aktu planowane jest na 1 stycznia 2018 r.

Minister Rozwoju i Finansów w swoim projekcie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej przewiduje zmiany w zakresie szeroko rozumianego postępowania administracyjnego. Celem tych zmian jest umożliwienie kontynuowania toczących się postępowań administracyjnych po śmierci przedsiębiorcy najpierw z udziałem zarządcy sukcesyjnego, a docelowo z udziałem spadkobierców. Wejście w życie projektowanych zmian planowane jest na 1 stycznia 2018 r.