Sukcesja przedsiębiorstwa, Sukcesja

Fundacja rodzinna to nowoczesna forma prawna, która zyskuje coraz większe uznanie w Polsce. Stworzona z myślą o skutecznym zarządzaniu i ochronie majątku rodzinnego, stanowi odpowiedź na wyzwania związane z sukcesją oraz koniecznością zabezpieczenia interesów bliskich. Dzięki niej możliwe jest nie tylko uporządkowanie spraw majątkowych, ale także uniknięcie potencjalnych sporów rodzinnych. Jakie są zasady funkcjonowania fundacji rodzinnej, jej organów oraz korzyści, jakie niesie dla fundatorów i beneficjentów? 

W odpowiedzi z 27 lipca 2022 r. na wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich, Minister Finansów zgodził się z wykładnią przepisów prawa podatkowego, zgodnie z którą prawo do ulgi termomodernizacyjnej w PIT ma wymiar majątkowy. A zatem prawo do ulgi termomodernizacyjnej co do zasady może (zdaniem MF) podlegać przejęciu przez spadkobiorców uprawnionego do tej ulgi podatnika na podstawie art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej.

Fundacje rodzinne. Podatkowi od spadków i darowizn będzie podlegać nabycie przez osoby fizyczne od fundacji rodzinnej świadczeń oraz mienia likwidowanej fundacji rodzinnej. Przy czym osoby najbliższe fundatorowi (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha, jak również sam fundator) będą zwolnieni od podatku od nabycia świadczeń oraz mienia likwidowanej fundacji, jeżeli przedmiotem świadczenia będzie mienie wniesione do fundacji przez tego fundatora.

Zapowiedź opodatkowania spółek komandytowych podatkiem dochodowym od osób prawnych skłania przedsiębiorców do poszukiwania nowych form prowadzenia biznesu. Rok 2020 może być też ostatnią szansą na skorzystanie podmiotów powstałych z przekształconych spółek komandytowych z dobrodziejstw tzw. estońskiego CIT. Z kolei osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą z pewnością zainteresuje rozpoczęcie prac nad instytucją fundacji rodzinnej umożliwiającej korzystne, również podatkowo, przejęcie firmy przez spadkobierców.

W zależności od okoliczności i preferencji stron transakcji planując sprzedaż firmy przedsiębiorcy decydują się na sprzedaż udziałów lub konkretnego składnika majątku służącego do prowadzenia biznesu, np. nieruchomości czy infrastruktury przemysłowej. Skutki podatkowe zastosowania jednego z wymienionych rozwiązań będą odmienne, a sytuacja dodatkowo skomplikuje się w zależności od tego, czy przedmiot transakcji stanowi przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część. Kwestie podatkowe należy także przeanalizować planując sukcesję firmy prowadzonej przez zmarłego przedsiębiorcę.

Spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy i podatnika VAT nie mają obowiązku sporządzenia remanentu i zapłaty VAT od towarów i majątku firmowego pozostawionego przez zmarłego - jeżeli kontynuują jego biznes. Taki precedensowy wyrok wydał 2 stycznia 2020 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, uchylając niekorzystne dla spadkobierców stanowisko fiskusa.

Dzięki nowym regulacjom, funkcjonującym w systemie prawnym od końca ubiegłego roku, możliwe jest też bezpieczne i płynne przeprowadzenie sukcesji podatkowej. Na mocy tych przepisów możliwe jest kontynuowanie działalności gospodarczej osoby fizycznej przez inną osobę fizyczną będącą jej następcą prawnym.

Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej miała być odpowiedzią na nierzadki problem kontynuacji działalności gospodarczej w przypadku śmierci prowadzącej ją osoby fizycznej. Dotychczas przedsiębiorstwo po śmierci jego właściciela faktycznie przestawało istnieć, co wiązało się z dużymi kłopotami dla jego pracowników i kontrahentów. W związku z powyższym wprowadzono instytucję tzw. zarządu sukcesyjnego.

Fundacje prywatne to rozwiązanie stosowane na świecie, niedostępne jeszcze w Polsce, które często jest najlepszym spospobem zabezpieczenia interesów rodziny w przypadku sukcesji biznesu lub dziedziczenia. Pozwala uchronić majątek przed rozproszeniem, podziałem między wielu spadkobierców lub jego marnotrawieniem przez następców. To również sposób na zapewnienie ciągłości biznesu i stały rozwój działalności firmy przy zachowaniu jej rodzinnego charakteru.

Minister Finansów przygotował nowe wzory wniosku o zastosowanie opodatkowania w formie karty podatkowej (PIT-16/PIT-16S) i informacji o zmianach we wniosku o zastosowanie karty podatkowej lub likwidacji prowadzonej działalności (PIT-16Z/PIT-16ZS). Konieczność wprowadzenia nowych wzorów tych formularzy wynika z przepisów ustawy z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, która weszła w życie 25 listopada 2018 r. i zmieniła także przepisy dot. karty podatkowej.

Ustawa z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej wprowadza od 25 listopada 2018 r. nowe zwolnienie z podatku od spadków i darowizn. Zwolnienie to obejmuje spadkobierców zmarłego (25 listopada 2018 r. lub później) przedsiębiorcy odnośnie odziedziczonego przedsiębiorstwa (lub udziału w tym przedsiębiorstwie).

Przedsiębiorca będzie mógł korzystać z nowych regulacji prawnych określających zasady przekazania przedsiębiorstwa następcy. Ustawodawca wprowadza nową instytucję - zarządcę sukcesyjnego. Będzie go mógł ustanowić sam przedsiębiorca, jak również (po jego śmierci) będą do tego mieli prawo spadkobiercy, zapisobiorcy lub małżonek przedsiębiorcy.

25 lipca 2018 r. Prezydent RP podpisał ustawę z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Ustawa ta ma na celu zapewnienie przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi warunków prawnych do zachowania ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po ich śmierci, przy uwzględnieniu, że przedsiębiorstwo należy postrzegać jako dobro prawne, mające nie tylko wartość majątkową i gospodarczą, ale także społeczną. Większość przepisów tej ustawy wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia (tj. publikacji w Dzienniku Ustaw).

Płynna kontynuacja działalności firmy po śmierci właściciela - to główny cel ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, którą 7 czerwca 2018 r. uchwalił Sejm.

Krajowa Izba Doradców Podatkowych (KIDP) apeluje o uwzględnienie jej opinii w pracach nad ustawą o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Projektodawca nie likwiduje barier prawnych, a zwłaszcza podatkowych umożliwiających przekazanie przedsiębiorstwa następcom prawnym, a wręcz je zwiększa – apeluje KIDP.

Nowelizacja ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, która weszła w życie z początkiem roku, wprowadziła spore zamieszanie. Pojawiły się bowiem wątpliwości, czy istnieje możliwość zaliczania do kosztów uzyskania przychodów odpisów amortyzacyjnych od składników majątkowych przedsiębiorstwa nabytych w drodze spadku lub darowizny w gronie najbliższej rodziny.

Wprowadzenie ułatwień w rozliczaniu podatków i zwolnienie z podatku od spadków dla osób przejmujących przedsiębiorstwo - takie rozwiązania zakłada projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, który został przyjęty przez rząd.

Sukcesja przedsiębiorstw czy możliwość zaliczenia zarobków współmałżonka do kosztów podatkowych to część rozwiązań zawartych w pakiecie dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), nad którym pracuje resort przedsiębiorczości i technologii. Podatkowe przepisy z tego pakietu wejdą w życie 1 stycznia 2019 r. - zapowiada minister Jadwiga Emilewicz.

Ministerstwo Rozwoju chce, by mimo zgonu przedsiębiorcy zachować ciągłość rozliczeń podatkowych jego firmy. Odpowiednie regulacje w tej kwestii przewiduje projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, który miałby wejść w życie w 2018 r.

Śmierć przedsiębiorcy, który prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, skutkuje tym, że jego firma formalnie „umiera” razem z nim. Ministerstwo Rozwoju chce, żeby w takim przypadku przedsiębiorstwo mogła kontynuować działalność, z pożytkiem dla spadkobierców zmarłego i krajowej gospodarki. Ma to umożliwić ustawa o sukcesji, której projekt jest opiniowany. Nowe przepisy wprowadzą zwolnienia od podatku spadkowego i funkcję zarządcy sukcesyjnego, którego zadaniem będzie dalej poprowadzić firmę. Pewnym utrudnieniem mogą być potencjalne konflikty między spadkobiercami.

Z dniem 1 stycznia 2018 r. planowane jest wejście w życie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Wprowadzenie instytucji zarządu sukcesyjnego ma na celu ułatwienie kontynuacji działalności gospodarczej przedsiębiorstwa zmarłego przedsiębiorcy.

Minister Rozwoju i Finansów proponuje, aby przedsiębiorstwo osoby fizycznej po śmierci przedsiębiorcy mogło posługiwać się tym samym numerem NIP co zmarły przedsiębiorca w okresie od otwarcia spadku do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Przy czym jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony, posługiwanie się tym samym NIP-em będzie możliwe tylko do upływu terminu do powołania zarządcy sukcesyjnego. Takie zmiany mają wejść w życie 1 stycznia 2018 r.

Ministerstwo Rozwoju zwróciło się do Business Centre Club z prośbą o konsultację projektu ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Planowany czas wejścia w życie nowych regulacji to 1 stycznia 2018 roku. BCC pozytywnie ocenia fakt podjęcia przez ustawodawcę próby rozwiązania problemu sukcesji przedsiębiorstw jednoosobowych, w tym dostrzeżenia jego istotności dla obrotu gospodarczego. Ustawa przewiduje wiele rozwiązań, które będą stanowiły znaczne ułatwienie dla działalności przedsiębiorców jednoosobowych, m.in.: nadanie podmiotowości podatkowej przedsiębiorstwu w spadku, czy zapewnienie możliwości wykonywania przez zarządcę sukcesyjnego praw i obowiązków zmarłego.

Minister Rozwoju i Finansów w swoim projekcie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej przewiduje m.in. zmiany w zakresie prawa administracyjnego materialnego i procesowego. Jedną z propozycji jest wprowadzenie zasady utrzymania w mocy decyzji administracyjnych po śmierci zmarłego przedsiębiorcy. Zasadę tę wprowadzić ma od 1 stycznia 2018 roku art. 30 ustawy o zarządzie sukcesyjnym, który ma stanowić lex specialis do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego.

Celem projektowanej ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, która ma wejść w życie 1 stycznia 2018 roku, jest wprowadzenie możliwości dziedziczenia jednoosobowych działalności gospodarczych. Takie rozwiązanie jest obce polskiemu systemowi prawnemu, a brak regulacji umożliwiających dziedziczenie jednoosobowych działalności gospodarczych przysparzał spadkobiercom wiele problemów.