Tematy - VAT UE, Kontrahent - INFOR.PL

Od 1 stycznia 2019 r. wejdą w życie nowe regulacje dotyczące zasad korzystania z tzw. ulgi na złe długi. Podatnicy będą mogli szybciej skorzystać z ulgi na złe długi w przypadku braku uregulowania płatności przez kontrahenta.

Klauzula negocjacyjna (renegocjacyjna) zobowiązuje stron umowy do prowadzenia negocjacji mających na celu zawarcie umowy. Sporządzając klauzulę należy uwzględnić w niej takie zapisy, aby zmuszała kontrahentów do skutecznego negocjowania.

Unijny system internetowy VIES umożliwia sprawdzenie numerów VAT podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w Unii Europejskiej. Przydatny jest w przypadku transakcji transgranicznych dotyczących towarów i usług (VAT UE). Podpowiadamy, gdzie go znaleźć i jak z niego skorzystać.

2 października 2018 r. ministrowie krajów członkowskich UE na spotkaniu w Luksemburgu przyjęli nowe unijne regulacje w sprawie VAT-u. Dotyczą m.in. walki z oszustwami podatkowymi i transakcji transgranicznych.

Polscy podatnicy podatków dochodowych (zarówno PIT jak i CIT) płacący swoim zagranicznym kontrahentom należności z tytułu m.in. korzystania z praw autorskich, znaków towarowych, czy z tytułu usług księgowych, prawnych, reklamowych i niektórych innych muszą (jako płatnicy) przy wypłacie pobierać ryczałtowy podatek dochodowy „u źródła”. Przy czym muszą to robić z uwzględnieniem często korzystniejszych dla podatników postanowień umów o unikaniu podwójnego opodatkowania (upo) zawartych przez Polskę z państwami, w których kontrahent ma swoją rezydencję podatkową. Jednak warunkiem skorzystania ze stawek (lub zwolnień) zawartych w danej umowie upo jest posiadanie ważnego certyfikatu rezydencji kontrahenta. Często podatnicy mają wątpliwości, czy dany certyfikat jest ważny.

Wprowadzenie unijnych przepisów w zakresie ochrony danych osobowych miało być obopólną korzyścią dla przedsiębiorców i ich klientów. Jedni widzieli w RODO receptę na bolączki obywateli umęczonych nagminnym wykorzystywaniem danych osobowych, inni dopatrywali się w rozporządzeniu uregulowania zasad współpracy z obecnymi i potencjalnymi kontrahentami. Czy nowe regulacje wniosły do polskiego biznesu coś więcej niż setki nonsensownych sytuacji, których firmy doświadczają obecnie na co dzień?

Z terminem należytej staranności w VAT wiążą się opracowane przez resort finansów standardy, dzięki którym podatnicy mogą zabezpieczyć się przed podjęciem współpracy z nieuczciwym podatnikiem VAT. Mimo że wytyczne zostały opracowane z myślą o urzędnikach, to przedsiębiorcy też mogą z nich skorzystać. Dlatego zanim nawiąże się relacje biznesowe, warto sprawdzić, z kim ma się do czynienia. Podpowiadamy jak to zrobić.

Przedsiębiorcy bardzo często muszą odzyskiwać należności od kontrahentów przed sądem. Sytuacja jest tym bardziej skomplikowany, gdy trzeba wyegzekwować wierzytelności od podmiotu zagranicznego. Procedura dochodzenia należności różni się bowiem w zależności od tego, czy dłużnik jest podmiotem mającym siedzibę na terenie Unii Europejskiej czy poza nią.

Z uwagi na niższe koszty pracy w Polsce bardzo popularne jest delegowanie polskich pracowników do pracy w innych państwach członkowskich UE, szczególnie tam, gdzie wykonywanie tych usług nie wymaga dużego zaplecza. Tak jest z usługami usługi opieki nad osobami niepełnosprawnymi, przewlekle chorymi lub osobami w podeszłym wieku, świadczone w miejscu ich zamieszkania przez określone podmioty, które korzystają ze zwolnienia przedmiotowego art. 43 ust. 1 pkt 23 ustawy o VAT. Sam fakt korzystania z takiego zwolnienia, jak również transgraniczne świadczenie usług, może być źródłem wątpliwości podatkowych w zakresie rozliczenia tych usług.

Kryterium związane z ilością wody w waflach nie jest kryterium odróżniającym te towary (tj. wafle o zawartości wody nieprzekraczającej 10% masy produktu oraz wafle o zawartości wody przekraczającej 10%). Zawartość wody w waflu może się zmieniać, ze skutkami podatkowymi, niezależnie od woli ani producenta ani konsumenta. Ponadto istnieją poważne wątpliwości, jak należy badać zawartość wody w waflu oraz czy świadomy, przeciętny konsument jest w stanie odróżnić wafel nasączony wodą w 9% od wafla nasączonego w 11%.

W dniu 6 lutego 2018 r. Unia Europejska i Norwegia podpisały w Sofii umowę o pogłębieniu współpracy vatowskiej. Umowa tworzy ramy prawne współpracy administracyjnej, by państwa UE i Norwegia mogły zwalczać oszustwa w zakresie VAT i pomagać sobie w odzyskiwaniu wierzytelności VAT-owskich.

Jedno świadczenie złożone z dwóch odrębnych elementów (głównego i dodatkowego), dla których to elementów – gdyby były one świadczone odrębnie – obowiązywałyby różne stawki podatku od wartości dodanej, należy opodatkować według jednej stawki VAT. Ta stawka VAT dla całego świadczenia złożonego powinna być określona wg stawki właściwej dla głównego elementu świadczenia złożonego, i to nawet gdy można zidentyfikować cenę za każdy element składającą się na całkowitą cenę zapłaconą przez konsumenta w celu skorzystania z tego świadczenia.

Komisja Europejska przedstawiła 18 stycznia 2018 r. projekt zmiany przepisów dotyczących podatku VAT. Państwa członkowskie UE mają mieć większą niż dotąd swobodę w ustalaniu stawek VAT. Uchylona ma zostać lista wyjątków towarów i usług, które mogą być objęte obniżonymi stawkami VAT. Ponadto KE planuje wprowadzenie limitu obrotów w wysokości 100 tys. euro, poniżej którego spółki działające w więcej niż jednym państwie członkowskim mogłyby korzystać ze zwolnienia z VAT.

Na fakturze zazwyczaj znajduje się numer identyfikujący podatnika na potrzeby podatku. W określonych sytuacjach musi on być poprzedzony kodem PL lub innym kodem państwa członkowskiego nabywcy - w przypadku świadczenia usług na rzecz kontrahenta zagranicznego.

Coraz więcej polskich firm rozszerza swoją działalność gospodarczą poza granice kraju. Najczęściej odbiorcami ich usług są klienci z Unii Europejskiej. W ujęciu podatkowym transakcje wewnątrzwspólnotowego świadczenia usług są niekiedy rozliczane i dokumentowane inaczej niż sprzedaż krajowa. Na co warto zwrócić uwagę, podejmując się świadczenia usług na rzecz kontrahentów z UE?

Każdy podatnik będzie mogła zweryfikować kontrahenta, poprzez zwrócenie się do urzędu z takim wnioskiem. Weryfikacji podlegać będzie firmowy numeru konta bankowego, składanie przez kontrahenta deklaracji oraz innych dokumentów. Podatnik będzie mógł również sprawdzić, czy kontrahent ujął daną fakturę w deklaracji VAT.

Zaliczenie wydatków do kosztów uzyskania przychodów będzie możliwe wyłącznie w sytuacji, gdy zapłata zostanie dokonana na zarejestrowany przez fiskusa rachunek bankowy. Takie rozwiązanie zakłada projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw, który prawdopodobnie wejdzie w życie w 2018 r.

„Jeśli zburzysz most pamiętaj, żebyś umiał pływać” – to przysłowie Suahili podkreśla, jak ważne są relacje międzyludzkie. Umiejętność ich budowania uznawana jest w biznesie za jedną z podstawowych kompetencji. Jest sztuką niełatwą nawet w ojczystym kraju, a tym bardziej w stosunkach z partnerami biznesowymi z różnych państw. Sprawdźmy na przykładzie, na co zwrócić uwagę, chcąc rozpocząć, a później z powodzeniem kontynuować współpracę z międzynarodowymi kontrahentami.

5 grudnia 2017 r. ministrowie finansów państw członkowskich UE przyjęli nowe przepisy regulujące zasady opodatkowania VAT handlu internetowego (e-handlu). Nowe regulacje mają za zadanie ułatwienie pobierania VAT, gdy klienci kupują produkty czy usługi online, a także walkę z oszustwami podatkowymi.

Administracja skarbowa udostępni przedsiębiorcy więcej informacji o jego kontrahentach (w tym o niezłożeniu lub złożeniu deklaracji podatkowej oraz zaleganiu lub niezaleganiu z podatkami). Te zmiany wynikają z nowelizacji Ordynacji podatkowej, która czeka już na podpis prezydenta. W Ordynacji podatkowej pojawi się też nowa definicja tego, co może być dowodem podczas kontroli podatkowej

Utworzenie wykazu podatników VAT czynnych, dzięki któremu podatnik będzie mógł sprawdzić kontrahentów – to rozwiązanie przewidziane w rządowym projekcie nowelizacji ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw.

4 października 2017 r. Komisja Europejska przedstawiła plany największej od 25 lat, reformy unijnych przepisów dotyczących podatku VAT, która ma mieć miejsce w latach 2019-2022. Modernizacja unijnego VAT jest konieczna, bowiem straty w dochodach z VAT sięgają ponad 150 mld euro rocznie. Zdaniem KE ok. 50 mld euro strat pochodzi z transgranicznych oszustw i wyłudzeń związanych z VAT. Są to być może środki, które zasilają organizacje przestępcze i międzynarodowy terroryzm. KE przewiduje, że kwota tych oszustw mogłaby się zmniejszyć o 80 proc. dzięki proponowanym zmianom.

Przedsiębiorca prowadzący własną działalność gospodarczą może podjąć współpracę z kontrahentami zagranicznymi. Jeżeli taka współpraca będzie miała miejsce, kontrahent może poprosić przedsiębiorcę o wystawianie faktur w języku obcym. Jednakże, czy ma do tego prawo?

Nowe przepisy w zakresie VAT, które obowiązują od początku tego roku, pozwalają urzędnikom stosunkowo łatwo wykreślić podatnika z rejestru VAT, nawet go o tym nie informując. Takie konsekwencje wywołać może przyjęcie faktury VAT od kontrahenta, który nigdy nie był czynnym podatnikiem lub przestał nim być. Aby ustrzec się przed nimi, należy odpowiednio wcześnie weryfikować kontrahentów w bazach VIES i NIP.

Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami tajemnicą skarbową objęte są m.in. indywidualne dane zawarte w deklaracji oraz innych dokumentach składanych przez podatników, płatników lub inkasentów. Rząd planuje zmiany w tych przepisach w odniesieniu do podatników, którzy nie wypełniają swoich zobowiązań podatkowych wobec fiskusa.

Możliwość zastosowania 0% stawki VAT w przypadku wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów (WDT) wymaga spełnienia określonych obowiązków dokumentacyjnych. Jakie wymogi powinna spełniać taka dokumentacja?

W obecnym stanie prawnym istnieje obowiązek odprowadzania podatku VAT, nawet jeśli usługodawca (np. prawnik) nie pobiera z tytułu świadczonych przez siebie usług wynagrodzenia. W świetle ustawy o VAT za odpłatne świadczenie usług uznaje się również nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika.

Trwają organizowane przez Ministerstwo Finansów konsultacje mające doprowadzić do stworzenia listy (kodeksu) dobrych praktyk podatników VAT (tzw. należytej staranności) w zakresie weryfikacji kontrahentów.

Od lat zajmując się wspólnotową wersją podatku od towarów i usług utwierdziłem się w przekonaniu, że żyję w przysłowiowym „domu wariatów”, a cały proces harmonizacji tego podatku jest unikatową wycieczką po ponadnarodowym „zakładzie pracy chronionej”, gdzie szansą przetrwania jest niepełnosprawność intelektualna – pisze profesor Witold Modzelewski.

Usługa transportowa na trasie Rosja–Polska została wykonana dla rosyjskiego kontrahenta. Jaką stawkę należy zastosować – 0% czy NP? Jak rozliczyć taką usługę?

Business Centre Club w ramach konsultacji podatkowych ws. listy przesłanek należytej staranności kupieckiej w VAT przekazało do Ministerstwa Finansów opinię wraz z rekomendacjami odnośnie zakresu Listy, jej charakteru oraz poszczególnych przesłanek dochowania przez przedsiębiorców należytej staranności kupieckiej w VAT w kontekście prawa do odliczenia podatku naliczonego.

Przepisy ustawy o VAT pozwalają na stosowanie stawki 0% do wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów. Przy czym zastosowanie takiej stawki wymaga od podatników spełnienia określonych warunków. W przypadku gdy te warunki nie są spełnione wewnątrzwspólnotowe dostawy towarów są opodatkowane według stawki krajowej.

Wskutek rozwoju Internetu i handlu on-line polscy przedsiębiorcy coraz chętniej dokonują zakupów z zagranicy – nawet spoza Unii Europejskiej. Strony WWW często są przygotowane także w wersji polskiej i o tym, że dostawcą nie jest polski podmiot przedsiębiorca dowiaduje się już po otrzymaniu faktury. Właśnie dlatego, zanim zdecydujemy się na zakup towaru lub usługi, warto sprawdzić kontrahenta. To pozwoli dopełnić wszystkich niezbędnych formalności – jak np. obowiązkowa rejestracja do VAT-UE – i prawidłowo rozliczyć daną transakcję.

Nie można pozbawić prawa odliczenia VAT naliczonego podatnika VAT, który mimo zachowania należytej staranności nie wiedział i nie mógł wiedzieć, że w ramach danej transakcji dostawca dopuścił się przestępstwa lub że inna transakcja w łańcuchu dostaw, dokonana przed transakcją przeprowadzoną przez owego podatnika lub po niej, miała miejsce z naruszeniem przepisów o podatku VAT. Problem w tym, że przepisy nie określają standardów owej należytej staranności, a praktyka organów podatkowych jest różna. Ministerstwo Finansów przygotowuje listę działań świadczących o należytej staranności i dobrej wierze podatnika VAT.

Konieczność wprowadzenia ustawy o zmianie ustawy o VAT, obowiązującej od 1 stycznia 2017 r., uzasadniona została potrzebą ograniczenia nadużyć w rozliczaniu VAT. Nowe regulacje powinny więc zwiększyć wpływy do budżetu państwa i wyeliminować nieuczciwe zachowania w obrocie gospodarczym. Ustawa zawiera jednak szereg nieścisłości, znacznie zwiększając ryzyko rozliczeń podatkowych dla uczciwych przedsiębiorców i obsługujących biznes księgowych.

Podmiot, który ma pełnić funkcję przedstawiciela podatkowego, musi spełnić szereg wymagań określonych przepisami ustawy o VAT. Przede wszystkim przedstawicielem podatkowym może być podmiot (osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej albo osoba fizyczna), który ma siedzibę na terytorium kraju i jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny. Jakie warunki należy jeszcze spełniać?

W przypadku nabycia towarów od zagranicznego przedsiębiorcy zarejestrowanego do VAT UE przedsiębiorca z Polski na obowiązek wykazać WNT i dokonać stosownego rozliczenia. Wątpliwości dotyczące sposobu rozliczenia transakcji pojawiają się wówczas, jeżeli sprzedawca nie jest zarejestrowany do transakcji wewnątrzwspólnotowych.

Polscy przedsiębiorcy coraz częściej w ramach swojej działalności gospodarczej świadczą usługi na rzecz podmiotów zagranicznych. W jaki sposób prawidłowo rozliczać podatek VAT w przypadku, gdy usługa świadczona jest poza granicami naszego kraju?

Podatnik dokonujący wewnątrzwspólnotowych nabyć lub dostaw towarów, zarejestrowany jako podatnik VAT UE, może zostać wykreślony z rejestru podatników w kilku przypadkach. Jednym z takich przypadków, skutkującym utratą statusu podatnika, jest brak składania informacji podsumowujących VAT UE przez kolejne trzy miesiące.

Każdy będzie mógł sprawdzić wysokość podatków, ceł, składek ZUS i mandatów skarbowych, których nie zapłacił jego kontrahent. Takie informacje trafią do Rejestru Należności Publicznoprawnych i będą udostępniane przez Portal Podatkowy Ministerstwa Finansów.

Wystawianie faktur VAT z odroczonym terminem płatności niekiedy rodzi po stronie podatnika obowiązek zapłacenia podatku VAT jeszcze przed otrzymaniem przez niego płatności za dostarczoną usługę lub towar. I o ile nie jest to ani wygodne, ani przyjemne dla naszej kieszeni, to w przypadku uregulowania przez kontrahenta należności wynikającej z faktury w terminie, nie powoduje to dalszych nieprzyjemności. Problem pojawia się jednak w przypadku, gdy pomimo wystawienia faktury kontrahent nie wywiązuje się ze swojego zobowiązania i uchyla się od zapłaty.

Przedsiębiorstwa ze Szwecji oceniane są jako jedne z najstabilniejszych i najpewniejszych we współpracy gospodarczej. Zgodnie z danymi z raportu opracowanego przez Bank Światowy Doing Business, otoczenie prawne dla prowadzenia działalności gospodarczej w Szwecji jest oceniane jako jedne z najlepszych w Europie (4 miejsce) i na świecie (9 miejsce).

Plik JPK to nie tylko kolejne obciążenie dla przedsiębiorców. Struktura w formacie XML ma za zadanie usprawnić kontrole prowadzone przez organy podatkowe. Dlaczego nie wykorzystać tego na potrzeby autokontroli? Wystarczy zwizualizować JPK_VAT w formie tabeli, aby sprawdzić, czy w rozliczeniach nie ma błędów.

Przed wysłaniem pliku JPK_VAT do urzędu, należy wykonać podstawowy test i sprawdzić, czy dane w pliku JPK uzgadniają się z deklaracją VAT (lub jej korektą) za ten sam okres. Jeżeli nie, należy znaleźć przyczynę błędu i natychmiast skorygować rozliczenia.

W styczniu fiskus wykreślił z rejestru podatników VAT kilka tysięcy firm. W związku z tym, przedsiębiorcy zasadnie zwrócili uwagę na potrzebę weryfikacji, czy ich kontrahenci są wciąż zarejestrowani jako podatnicy VAT. Zarówno dokonanie transakcji krajowej, jak i wewnątrzwspólnotowej z kontrahentem niezarejestrowanym na VAT lub VAT-UE może rodzić poważne konsekwencje. Jeszcze bardziej dotkliwe skutki może spowodować wymiana handlowa z podmiotem nieistniejącym.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok, w którym orzekł, że możliwość zastosowania 0-proc. stawki VAT przy wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów nie może być uzależniona od tego, czy kontrahent był zarejestrowany jako czynny podatnik VAT-UE. Wyrok dotyczy portugalskiego fiskusa, ale ma znaczenie dla polskich przedsiębiorców. Polska skarbówka popełnia bowiem identyczne błędy.

Obowiązująca od początku 2017 r. nowelizacja przepisów ustawy o VAT wprowadziła wymóg uwzględniania w ewidencji VAT danych służących identyfikacji poszczególnych transakcji, w tym numer, za pomocą którego kontrahent jest zidentyfikowany na potrzeby podatku VAT.

Polski podatnik, który jest zobowiązany do rozliczenia WNT, zazwyczaj wykazuje podatek należny w rozliczeniu za okres, w którym została wystawiona faktura. W rozliczeniu za ten sam okres może odliczyć VAT naliczony, gdy zakupy są związane ze sprzedażą opodatkowaną. Problem pojawia się, gdy otrzymuje fakturę od zagranicznego kontrahenta z opóźnieniem. Po zmianach od 2017 r. takie opóźnienie w pewnych przypadkach będzie niosło ze sobą również konsekwencje finansowe.

Przedsiębiorcy będą mogli odliczyć od dochodu nieściągnięte od dłużników kwoty. Zdaniem Rady Podatkowej Konfederacji Lewiatan nowe przepisy, choć trudne w stosowaniu, powinny ulżyć tym firmom, którym krajowi kontrahenci biznesowi nie płacą na czas.

1 grudnia 2016 r. Komisja Europejska przedstawiła szereg pomysłów legislacyjnych, zmierzających do korzystniejszego opodatkowania VAT sprzedaży towarów i usług w internecie. Dzięki nowym przepisom konsumenci i przedsiębiorstwa, szczególnie start-upy i MŚP, będą mogli łatwiej kupować i sprzedawać towary i usługi przez internet. Jedną z najważniejszych propozycji KE jest wprowadzenie jednakowych zasad opodatkowania e-książek, e-gazet i ich drukowanych odpowiedników

VAT UE, Kontrahent

Ulga na złe długi – zmiany od 1 stycznia 2019 r.

Jak przygotować skuteczną klauzulę negocjacyjną?

System VIES, czyli jak sprawdzić podatnika VAT UE

Zmiany w unijnym VAT

Ważność certyfikatu rezydencji podatkowej zagranicznego kontrahenta

Co RODO wniosło do polskiego biznesu?

Należyta staranność w VAT - jak sprawdzić kontrahenta?

Jak odzyskać należności od kontrahentów zagranicznych

Świadczenie usług opieki na terytorium innych państw członkowskich UE a VAT

Towary podobne wg przepisów unijnych a VAT

Współpraca UE z Norwegią w celu zwalczania oszustw w VAT

Jaka stawka VAT przy świadczeniach złożonych

Komisja Europejska chce pozwolić na swobodne stosowanie obniżonych stawek VAT

Kod PL nabywcy na fakturze

Wewnątrzwspólnotowe świadczenie usług - rozliczanie i dokumentowanie

Weryfikacja kontrahenta do celów podatkowych - od 25 grudnia 2017 r.

Od 2018 r. tylko wpłata na zarejestrowane konto jako koszt

Jak budować relacje z zagranicznymi partnerami biznesowymi?

VAT od handlu internetowego - nowe przepisy UE

Zmiany w Ordynacji podatkowej – więcej dostępnych informacji o kontrahentach

Powstanie wykaz podatników VAT czynnych

Duże zmiany w systemie VAT w UE w latach 2019-2022 - propozycje Komisji Europejskiej

Wystawianie faktur w języku obcym

Dlaczego należy weryfikować kontrahentów w bazach VIES i NIP?

Jakie dane objęte są tajemnicą skarbową?

Zastosowanie 0% stawki VAT przy WDT - obowiązki dokumentacyjne

Opodatkowanie VAT prawników świadczących usługi nieodpłatnie

Lista dobrych praktyk podatników VAT

Weryfikacja dostawców dla potrzeb VAT: już dawno przekroczyliśmy granice absurdu

Transport towarów dla zagranicznego kontrahenta - rozliczenie VAT

Należyta staranność w VAT a prawo odliczenia podatku naliczonego – opinia BCC

Warunki stosowania stawki 0% do wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów

Rejestracja do VAT-UE konieczna także przy zakupach spoza UE

Należyta staranność podatnika VAT a prawo do odliczenia podatku naliczonego

Rozliczenia VAT – na co muszą uważać księgowi i przedsiębiorcy?

Kto może zostać przedstawicielem podatkowym w świetle ustawy o VAT

Problemy praktyczne z wewnątrzwspólnotowym nabyciem towarów (WNT)

Świadczenie usług na rzecz podmiotu zagranicznego a podatek VAT

Kiedy podatnik VAT UE może zostać wykreślony z rejestru podatników

Firmy winne fiskusowi 5 tys. zł trafią do Rejestru Należności Publicznoprawnych

Jak odzyskać VAT z niezapłaconych faktur

Co trzeba wiedzieć nawiązując współpracę z firmą ze Szwecji

JPK_VAT: testy klasyfikacji transakcji dla celów VAT

Plik JPK_VAT nie uzgadnia się z deklaracją VAT?

Sprawdź kontrahenta i uniknij sankcji VAT

TSUE przypomina o istocie neutralności VAT

Jakie dane powinna zawierać ewidencja VAT

WNT - jak rozliczać podatek naliczony i należny

Pomoc dla firm, którym nie płacą kontrahenci

VAT od sprzedaży towarów i usług w internecie - KE planuje zmiany